حضور زنان ایرانی در گذار جهانی انرژی؛ روایت آژانس بین‌المللی از دو پیشگام خورشیدی

گروه اقتصاد خبرگزاری آنا، مریم صحراگرد - مهدی تفضلی- همگام با تبدیل شدن موضوع گذار انرژی به یکی از محور‌های اصلی سیاست‌گذاری جهانی، تصویر زنان فعال در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر ایران نیز آرام آرام در گزارش‌ها و نهاد‌های بین‌المللی بازتاب یافته است؛ انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر درباره نقش زنان ایران در توسعه انرژی‌های پاک، نمونه‌ای از این بازنمایی واقعی است؛ گزارشی که بر تجربه زیسته بانوان متخصص ایرانی در طراحی، مشاوره و اجرای نیروگاه‌های خورشیدی استوار است.

روایت ها، بازتاب‌دهنده حضور میدانی و نقش‌آفرینی واقعی زنان ایران در پروژه‌های توسعه‌ای انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ زنانی که با اتکا به دانش، پشتکار و اعتماد حرفه‌ای، نه‌تنها به توسعه ظرفیت‌های خورشیدی کشور کمک کرده‌اند، بلکه مسیر ورود و اشتغال نیرو‌های انسانی آموزش‌دیده را نیز هموار ساخته‌اند.

این گزارش، با تمرکز بر فعالیت‌های حرفه‌ای ندا خاکپور و نازیلا ضرابی‌نیا، روایتی از این واقعیت است که گذار انرژی در ایران، با مشارکت مؤثر زنان، نه‌تنها زندگی این دو زن فعال در توسعه انرژی‌های پاک، بلکه جامعه ایران را نیز متحول کرده است.

در پی انتشار گزارشی درباره فعالیت زنان متخصص ایران در حوزه توسعه انرژی‌های پاک بر روی پایگاه اطلاع رسانی ساتبا با عنوان دو زن، یک مأموریت؛ ساختن آینده انرژی پاک در ایران و انتقال تجارب زیسته بانوان فعال در حوزه انرژی‌های پاک از سوی گروه بین الملل ساتبا به آژانس بین المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، آیرناگزارشی از ظرفیت‌های توانمندسازی زنان برای کارآفرینی در حوزه انرژی در جهان و ایران تهیه و تنظیم کرده است که می‌تواند الهام بخش و تقویت کننده مشارکت اقتصادی عادلانه زنان و دختران به عنوان نیروی کار بخش انرژی در سراسر جهان باشد.

براساس مطالعه جدید آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر تنها ۳۲ درصد از مشاغل تمام‌وقت در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به زنان اختصاص دارد. این آمار نشان‌دهنده حجم بالای استعدادها، توانمندی‌ها و دیدگاه‌های استفاده‌نشده‌ای است که می‌توانند نقش مهمی در تحقق یک گذار انرژی عادلانه و فراگیر ایفا کنند.

فراتر از این ظرفیت‌های مغفول‌مانده، توان بالای زنان در کارآفرینی نیز فرصتی ارزشمند برای گسترش دسترسی به انرژی و تقویت توسعه اقتصادی پایدار به شمار می‌رود؛ با وجود آن‌که پتانسیل زنان به‌عنوان کارآفرین در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر مورد توجه قرار گرفته، فناوری فتوولتائیک خورشیدی، به‌ویژه در قالب انرژی‌های تجدیدپذیر غیرمتمرکز فرصتی منحصر‌به‌فرد برای توانمندسازی زنان فراهم کرده است.

از آنجا که انرژی‌های غیرمتمرکز تولید و توزیع برق را به مصرف‌کننده نهایی نزدیک می‌کنند، توسعه آنها به ایجاد مشاغل محلی و فرصت‌های جدید کسب‌وکار منجر می‌شود؛ در این چارچوب، گسترش استفاده از راهکار‌های خارج از شبکه می‌تواند مشارکت اقتصادی عادلانه زنان و دختران را در نیروی کار بخش انرژی تقویت کند.

زنان می‌توانند به‌عنوان فروشنده، تکنسین یا کارآفرینان خُرد در این حوزه فعالیت داشته باشند؛ کارآفرینی در حوزه انرژی خورشیدی این امکان را به زنان می‌دهد که به استقلال مالی دست یابند و هم‌زمان به گسترش دسترسی همگانی به انرژی پاک کمک کنند. سامانه‌های خورشیدی غیرمتمرکز، به‌ویژه در مناطق محروم و دورافتاده، چشم‌انداز کارآفرینی را دگرگون کرده‌اند و زنان در بسیاری از این مناطق به بازیگران کلیدی و رهبران این تحول تبدیل شده‌اند؛ موضوعی که در نمونه‌های کشور‌هایی همچون ایران، هند، اندونزی و بنگلادش به‌خوبی دیده می‌شود.

در ایران، دو زن مسیر خود را برای مشارکت فعال در گذار انرژی کشور هموار کرده‌اند؛ ندا خاکپور و نازیلا ضرابی نیا با طراحی و ساخت نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس بزرگ، فرصت‌های شغلی متعددی برای جوانان ایجاد کرده‌اند؛ آنها نیز مانند بسیاری از زنان فعال در این حوزه، در آغاز با چالش‌های جدی مواجه بودند به طوری که مشتریان توانایی آنها را برای اجرای پروژه‌های خورشیدی زیر سؤال ببرند.

با این حال، این دو نفر به‌عنوان متخصصانی قابل‌اعتماد از سوی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی ایران شناخته شده‌اند؛ آنها اکنون دانش و تجربه خود را در اختیار جوانانی قرار می‌دهند که علاقه‌مند به فعالیت در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر هستند. ندا خاکپور مدیریت یک شرکت کوچک نصب پنل‌های خورشیدی را برعهده دارد و زمینه ورود زنان و جوانان بیشتری را به این بخش فراهم کرده است؛ نازیلا ضرابی نیا نیز در زمینه مشاوره ساخت نیروگاه‌های خورشیدی و آموزش نیروی انسانی فعالیت می‌کند تا افراد بیشتری از جامعه بتوانند در پروژه‌های انرژی پاک مشغول به کار شوند.

در بنگلادش، جایی که سه‌چرخه‌های موتوری یا «توک‌توک» یکی از رایج‌ترین وسایل حمل‌ونقل هستند، یک شرکت نوپای «باتری به‌عنوان خدمت» انرژی مقرون‌به‌صرفه را از طریق شبکه اجاره باتری برای سه‌چرخه‌های برقی فراهم کرده است؛ ایستگاه‌های تعویض باتری شرکت Cassetex این امکان را می‌دهند که باتری‌های خالی با باتری‌های شارژشده جایگزین شوند و در عین حال، زنان صاحب کسب‌وکار‌های کوچک را به‌عنوان کارآفرینان خرد حوزه انرژی توانمند می‌کنند.

خانم جورنا، صاحب یک خواربارفروشی کوچک در شهر تانگایل، پس از دریافت یک کابینت تعویض باتری از Cassetex، به یک کارآفرین خرد انرژی تبدیل شد؛ او به‌عنوان نماینده این شرکت توانست سرمایه اولیه خود را در کمتر از هشت ماه بازگرداند. این کابینت کاملاً خودکار است و هزینه نگهداری بسیار کمی دارد؛ رانندگان سه‌چرخه‌های برقی باتری‌های خود را از این دستگاه تعویض می‌کنند و خانم جورنا از این طریق به درآمدی پایدار و رو به رشد دست یافته است.

راهکار نوآورانه و کم‌هزینه Cassetex، به‌ویژه در حمایت از کسب‌وکار‌های تحت مدیریت زنان، باعث شد این شرکت برنده جایزه «ستارگان نوظهور ۲۰۲۵IRENA» شود؛ جایزه‌ای که بخشی از سومین دوره برنامه شتاب‌دهنده NewGen آژانس بین المللی انرژی‌های تجدیدپذیر است. Cassetex به‌عنوان برنده امسال، از خدمات منتورینگ راهبردی بهره‌مند خواهد شد و فرصت ارائه راهکار‌های خود را در نمایشگاه GITEX North Star در دبی خواهد داشت.

در اندونزی، بسیاری از جزایر کوچک از خدمات عمومی، از جمله دسترسی به انرژی، محروم هستند؛ در این مناطق، مردم ناچار به استفاده از نفت سفید آلاینده یا سایر سوخت‌های گران‌قیمت هستند؛ موضوعی که فشار اقتصادی مضاعفی بر خانوار‌های کم‌درآمد وارد می‌کند. یک سازمان مردم‌نهاد محلی با شناسایی این چالش، فرصتی برای ارائه راه‌حل‌هایی پایدار و هم‌زمان توانمندسازی زنان روستایی ایجاد کرد.

برنامه «Wonder Women» این سازمان، زنان خانه‌دار را آموزش داد تا به عاملان انتقال فناوری تبدیل شوند؛ این زنان با انواع راهکار‌های خورشیدی خارج از شبکه آشنا می‌شوند تا بتوانند این محصولات را به زنانی که به برق مطمئن در خانه‌های خود نیاز دارند، عرضه کنند؛ آنها محصولاتی مانند فانوس‌های خورشیدی و سامانه‌های خورشیدی خانگی را به فروش می‌رسانند و از این طریق کیفیت زندگی همسایگان خود را بهبود می‌بخشند. در عین حال، مهارت‌های جدید کسب‌وکار می‌آموزند و به‌عنوان کارآفرینان اجتماعی خُرد، درآمد خود را افزایش می‌دهند.

ماریا نوگو، یکی از شرکت‌کنندگان این برنامه از جزیره فلورس، می‌گوید: با تبدیل شدن به یک Wonder Woman، نه‌تنها در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کنم، بلکه می‌توانم این فناوری‌ها را به مردم جامعه‌ام معرفی کنم و به آنها کمک کنم زندگی بهتری داشته باشند.

آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA) گسترش دسترسی به منتورینگ و شبکه‌سازی را یکی از راهکار‌های کلیدی برای کاهش شکاف جنسیتی می‌داند. با این حال، دستیابی به برابری جنسیتی در گذار انرژی نیازمند ترکیبی از رویکرد‌های بالا به پایین و پایین به بالا، همراه با اقدامات هماهنگ میان‌بخشی است.

دولت‌ها باید قوانین منع تبعیض، دستمزد برابر و دسترسی برابر به آموزش را اجرا کرده و برابری جنسیتی را در سیاست‌های انرژی و اقلیمی نهادینه کنند. بدون تحقق این برابری، گذار انرژی نه عادلانه خواهد بود و نه پایدار و خطر کمبود نیروی انسانی و فقدان تنوع دیدگاه‌ها را به همراه خواهد داشت.