سفر پزشکیان به قزاقستان و ترکمنستان؛ دیپلماسی فعال ایران در آسیای مرکزی

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، در حالی که جهان با تحولات سریع سیاسی و اقتصادی رو‌به‌رو است، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بازیگران کلیدی منطقه اوراسیا، تلاش‌های خود را برای گسترش روابط دوجانبه و چندجانبه افزایش داده و سفر دو روزه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به قزاقستان و سپس ترکمنستان در همین راستا تعبیر می‌شود.

این سفر که از عصر امروز چهارشنبه آغاز شد ، شامل دیدار‌های رسمی، امضای اسناد همکاری، برگزاری همایش تجاری و اقدامات فرهنگی در قزاقستان است. همچنین، رئیس‌جمهور در ترکمنستان علاوه بر شرکت در اجلاس «صلح و اعتماد»، دیدار‌هایی با مقامات میزبان و رؤسای برخی کشور‌های دیگر خواهد داشت.

این سفر در شرایطی انجام می‌شود که ایران به دنبال تقویت جایگاه خود در کریدور‌های اقتصادی اوراسیا و دریای خزر است. با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، قزاقستان و ترکمنستان به عنوان دو کشور کلیدی در آسیای مرکزی، می‌توانند شرکای استراتژیک مهمی برای تهران باشند.

روابط ایران با قزاقستان و ترکمنستان ریشه در تاریخ مشترک فرهنگی و جغرافیایی دارد. هر سه کشور بخشی از تمدن‌های باستانی آسیای مرکزی بوده‌اند و پیوند‌های زبانی، فرهنگی و تجاری آنها به دوران جاده ابریشم بازمی‌گردد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، ایران یکی از نخستین کشور‌هایی بود که استقلال این دو جمهوری را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک برقرار کرد.

در مورد قزاقستان، روابط از دهه ۱۹۹۰ میلادی با تمرکز بر انرژی و حمل‌ونقل آغاز شد. ایران به عنوان دروازه ورود قزاقستان به خلیج فارس، نقش مهمی در صادرات نفت و گاز این کشور ایفا کرده است. طبق گزارش‌های اخیر، بخش خصوصی ایران آماده ایفای نقش پیشرو در تقویت روابط اقتصادی است. همچنین، قزاقستان به عنوان یکی از اعضای سازمان همکاری شانگهای (SCO) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، پلی برای دسترسی ایران به بازار‌های گسترده‌تر است.

در خصوص ترکمنستان، روابط بر پایه همسایگی مستقیم و مرز‌های مشترک آبی و خاکی استوار است. ترکمنستان با سیاست بی‌طرفی دائمی خود، شریک قابل اعتمادی برای ایران بوده و همکاری‌های انرژی، مانند خطوط لوله گاز، از دهه ۱۹۹۰ برجسته بوده است. اخیراً، در نوامبر ۲۰۲۵، دیدار‌های دیپلماتیک بین معاونان وزیر خارجه دو کشور،تاکیدی بر گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آنها بوده است.

این زمینه تاریخی نشان می‌دهد که روابط نه تنها دوجانبه، بلکه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز قابل گسترش است. سفر پزشکیان می‌تواند نقطه عطفی برای تبدیل این پیوند‌های تاریخی به همکاری‌های عملی‌تر باشد.

 پتانسیل گسترش همکاری‌ها با قزاقستان

همکاری‌های ایران و قزاقستان در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی جریان دارد. در سطح دوجانبه، تمرکز اصلی بر اقتصاد است. حجم تجارت دو کشور در سال‌های اخیر رشد داشته و به بیش از ۵۰۰ میلیون دلار رسیده است. قزاقستان صادرکننده اصلی غلات و فلزات به ایران است، در حالی که ایران محصولات کشاورزی، صنعتی و پتروشیمی به این کشور صادر می‌کند. در اکتبر ۲۰۲۵، سفیر قزاقستان بر گسترش همکاری در کشاورزی، صنعت و گردشگری تأکید کرد.

در سطح سیاسی، دو کشور در سازمان‌هایی مانند SCO و سازمان همکاری اسلامی (OIC) همکاری می‌کنند. قزاقستان از مواضع ایران در مسائل هسته‌ای حمایت کرده و ایران نیز پشتیبان ابتکارات قزاقستان در خلع سلاح هسته‌ای بوده است. اخیراً، در نوامبر ۲۰۲۵، در اجلاس استانداران دریای خزر، ایران بر تقویت روابط اقتصادی، زیست‌محیطی، فرهنگی و گردشگری با همسایگان خزری تأکید کرد.

در زمینه فرهنگی، برنامه‌های مشترک مانند تبادل دانشجویان و برگزاری جشنواره‌های فرهنگی وجود دارد. سطح این همکاری‌ها عمدتاً دولتی است، اما بخش خصوصی نیز در حال ورود است. برای مثال، هیأت تجاری ایرانی همین هفته در آستانه سفر پزشکیان، به قزاقستان رفت تا فرصت‌های سرمایه‌گذاری را بررسی کند.

گسترش همکاری‌ها با قزاقستان می‌تواند در زمینه‌های متنوعی صورت گیرد.

اولاً، در حوزه انرژی: قزاقستان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز است و ایران می‌تواند با توسعه کریدور‌های ترانزیتی، مانند راه‌آهن ایران-قزاقستان-چین، نقش محوری ایفا کند. این همکاری می‌تواند به سطح منطقه‌ای گسترش یابد و اقتصاد‌های روسیه، چین و هند را به هم متصل کند.

دوماً، کشاورزی و امنیت غذایی: قزاقستان صادرکننده عمده گندم است و ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های آبیاری، همکاری را گسترش دهد. سطح این همکاری می‌تواند از دوجانبه به چندجانبه تغییر کند، با پیوستن کشور‌های قفقاز.

سوماً، فناوری و نوآوری: قزاقستان در حال توسعه شهر‌های هوشمند است و زمینه فناوری اطلاعات، می‌تواند  با ایران شریک شود.

چهارما گردشگری: با تمرکز بر میراث مشترک، تور‌های فرهنگی می‌تواند افزایش یابد.

در نهایت، مسائل زیست‌محیطی دریای خزر می‌تواند زمینه‌ای برای همکاری بین‌المللی باشد. سفر پزشکیان، با امضای اسناد و همایش تجاری، می‌تواند این پتانسیل‌ها را عملی کند.

پتانسیل گسترش همکاری‌ها با ترکمنستان

روابط ایران و ترکمنستان نیز چندلایه است. در سطح اقتصادی، تجارت دوجانبه بر پایه انرژی است. ترکمنستان گاز طبیعی به ایران صادر می‌کند و در مقابل، محصولات صنعتی و کشاورزی دریافت می‌کند. حجم تجارت اخیراً به بیش از ۴۰۰ میلیون دلار رسیده و شامل محصولات نفتی، پنبه و کالا‌های صنعتی است.

در سطح سیاسی، دو کشور در مسائل منطقه‌ای مانند امنیت افغانستان همکاری می‌کنند. در نوامبر ۲۰۲۵، دیدار‌های بین‌منطقه‌ای بین معاون وزیر خارجه ترکمنستان و استاندار خراسان شمالی ایران، بر گسترش روابط تأکید کرد. همچنین، همکاری‌های قانونی و امنیتی، مانند مبارزه با قاچاق، در اکتبر ۲۰۲۵ مورد بحث قرار گرفت.

در زمینه فرهنگی، تبادلات آموزشی و گردشگری وجود دارد. سطح این همکاری‌ها عمدتاً دولتی است، اما نمایشگاه‌های اخیر در نوامبر ۲۰۲۵ نشان‌دهنده ورود بخش خصوصی است.

گسترش روابط با ترکمنستان می‌تواند در انرژی، حمل‌ونقل و امنیت تمرکز کند.

اولاً، پروژه‌های گازی: با توسعه خطوط لوله جدید، ایران می‌تواند هاب انرژی منطقه شود. این همکاری می‌تواند به سطح بین‌المللی گسترش یابد، با اتصال به بازار‌های اروپا.

دوماً، حمل‌ونقل: کریدور شمال-جنوب می‌تواند با سرمایه‌گذاری مشترک، ظرفیت ترانزیتی را افزایش دهد.

سوماً، کشاورزی و صنعت: ترکمنستان پتانسیل پنبه و نساجی دارد؛ همکاری می‌تواند زنجیره ارزش ایجاد کند.

علاوه بر این، در مسائل فرهنگی و آموزشی، برنامه‌های مشترک می‌تواند پیوند‌های مردمی را تقویت کند.

هم‌زمان، اجلاس «صلح و اعتماد» در ترکمنستان فرصتی برای دیدار‌های چندجانبه است و می‌تواند مسائل امنیتی منطقه را پوشش دهد. رئیس‌جمهور پزشکیان تأکید کرده که گسترش روابط با ترکمنستان به نفع امنیت و رفاه هر دو ملت است.

اهمیت اجلاس صلح و اعتماد و دیدار‌های جانبی

شرکت پزشکیان در اجلاس «صلح و اعتماد» به میزبانی ترکمنستان، بعد سیاسی سفر را برجسته می‌کند. این اجلاس، ابتکاری برای تقویت اعتماد منطقه‌ای، می‌تواند بستری برای بحث در مورد مسائل امنیتی مانند افغانستان و دریای خزر باشد. دیدار‌های جانبی با رؤسای دیگر کشورها، فرصت‌هایی برای دیپلماسی چندجانبه ایجاد می‌کند.

بنابراین، ایران با تمرکز بر انرژی، حمل‌ونقل و فرهنگ، می‌تواند جایگاه خود را در زنجیره‌های ارزش جهانی ارتقا دهد. این همکاری‌ها در سطوح دوجانبه آغاز می‌شود، اما پتانسیل گسترش به سطح منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.