کریدور ایران–آذربایجان؛ برگ برنده جدید تهران در قفقاز

«غلامرضا کحلکی» کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، درباره اهمیت سفر دو روزه وزیر امور خارجه کشورمان به جمهوری آذربایجان و محورهای مطرح‌شده در این سفر اظهار کرد: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر و به‌ویژه در دولت شهید آیت‌الله رئیسی از حالت تمرکز یک‌جانبه بر غرب خارج شده و نگاه متوازن‌تری مبتنی بر همکاری با همسایگان و کشورهای منطقه در پیش گرفته است. این تغییر رویکرد باعث شده اولویت‌های اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی کشور در قالب همکاری‌های منطقه‌ای تعریف شود و سفر اخیر وزیر خارجه نیز در همین چارچوب قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه تشدید تحریم‌های غرب علیه ایران بر اهمیت دیپلماسی منطقه‌ای افزوده است، گفت: جمهوری اسلامی ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد ظرفیت‌های همسایگی را فعال کند. تعامل با کشورهای منطقه نه‌تنها موجب کاهش فشار تحریم‌ها می‌شود، بلکه می‌تواند عمق نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران را در محیط پیرامونی افزایش دهد. در این میان، کشورهایی که در گذشته در روابط خود با تهران دچار تنش، فاصله یا سوءتفاهم بودند، اکنون در مرکز توجه دیپلماسی تنش‌زدایی قرار گرفته‌اند.

کحلکی افزود: جمهوری آذربایجان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه قفقاز جنوبی است که به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی، ارتباط با مسیرهای ترانزیتی و نقش آن در تعاملات ایران با اوراسیا، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دولت آقای پزشکیان تلاش دارد روابط با باکو را از مسیر تعامل سازنده و گفت‌وگوهای هدفمند به سمت ثبات و همکاری بیشتر هدایت کند.

اهمیت ژئوپلیتیکی و سیاسی سفر

این کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به محورهای اصلی مطرح‌شده در سفر وزیر خارجه به باکو گفت: یکی از موضوعات کلیدی مطرح‌شده، رفع سوءبرداشت‌ها و کاهش تنش‌ها میان دو کشور بود. طی سال‌های گذشته برخی اختلافات سیاسی و امنیتی میان تهران و باکو شکل گرفته بود که باعث سردی روابط شد. سفر اخیر می‌تواند نقطه آغاز تازه‌ای برای بازسازی اعتماد و مدیریت اختلافات باشد.

به گفته وی، روابط نزدیک جمهوری آذربایجان با رژیم صهیونیستی یکی از عوامل اصلی نگرانی تهران است. کحلکی توضیح داد: آذربایجان به دلیل مناقشه طولانی با ارمنستان، تهدیدات پیرامونی و نیازهای امنیتی‌اش، روابط استراتژیک خود را با رژیم صهیونیستی برقرار کرده است و این روابط در کوتاه‌مدت یا حتی میان‌مدت کاهش نخواهد یافت. از این‌رو، ایران نمی‌تواند تنها با توصیه یا فشار سیاسی این روند را متوقف کند.

وی تأکید کرد: اما تهران می‌تواند از طریق تقویت همکاری‌های اقتصادی، انرژی، ترانزیتی و امنیتی، باعث شود باکو نسبت به روابط با ایران حساس‌تر و ملاحظه‌کارتر عمل کند. مدیریت رفتار آذربایجان از طریق مزایای همکاری با ایران، راهبردی پایدارتر از فشارهای کلامی است.

کریدور ایران ـ آذربایجان؛ فرصتی برای نقش‌آفرینی جدید

کحلکی با اشاره به توافقات انجام‌شده درباره ایجاد یک کریدور ارتباطی میان ایران و آذربایجان در این سفر اظهار کرد: کریدور جدید از اهمیتی استراتژیک برخوردار است، چراکه ایران را به کمربند ارتباطی کشورهای جداشده از اتحاد جماهیر شوروی سابق متصل می‌کند و مسیرهای تجاری و ترانزیتی را برای دسترسی به اوراسیا و حتی اروپا تقویت می‌سازد.

وی افزود: توجه قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند آمریکا و رژیم صهیونیستی به تحولات این کریدور نشان می‌دهد این مسیر تنها یک راه اقتصادی نیست بلکه یک ابزار ژئوپلیتیکی مهم است. ایران با فعال‌سازی این کریدور می‌تواند فشارهای ژئوپلیتیکی علیه خود را کاهش دهد و نقش خود را در معادلات منطقه‌ای تثبیت کند.

این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: فعال‌سازی این مسیر همچنین می‌تواند ظرفیت‌های اقتصادی جدیدی برای کشور به همراه آورد؛ از جمله افزایش تبادلات تجاری، انتقال انرژی، رونق حمل‌ونقل ترانزیتی و تقویت جایگاه ایران در طرح‌های بین‌المللی نظیر کریدور شمال–جنوب.

لزوم مدیریت اختلافات و ایجاد درک متقابل

کحلکی در تحلیل تلاش‌ها برای رفع سوءبرداشت‌های گذشته میان تهران و باکو گفت: حل اختلافات نیازمند گفت‌وگو، تداوم تماس‌های دیپلماتیک و پرهیز از تنش‌های رسانه‌ای است. با این حال، باید پذیرفت که روابط گرم با اسرائیل برای آذربایجان جنبه راهبردی دارد و این کشور فوراً از آن فاصله نخواهد گرفت. بنابراین نباید انتظار داشت کاهش تنش‌ها با ایران باعث قطع یا کاهش جدی روابط باکو و تل‌آویو شود.

او تأکید کرد: اما ایران می‌تواند با تقویت همکاری‌های اقتصادی و منطقه‌ای، فضای تازه‌ای خلق کند که در آن، آذربایجان نیز به منافع همکاری با ایران توجه جدی‌تری داشته باشد. اگر باکو به این جمع‌بندی برسد که روابط مثبت با ایران امنیت بیشتری برایش ایجاد می‌کند، سطح همکاری‌ها افزایش خواهد یافت.

وی ادامه داد: وقتی آذربایجان نقش و ظرفیت ایران را در معادلات منطقه‌ای بپذیرد و به روابط غیرخصمانه روی آورد، زمینه برای حل سایر مسائل و کنار گذاشتن ادعاهای بی‌اساس از سوی برخی جریان‌های تندرو نیز فراهم می‌شود. این مسئله می‌تواند روند همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی را تسهیل کند.

جمع‌بندی

کحلکی در پایان با اشاره به اهمیت این سفر در سیاست خارجی ایران گفت: سفر وزیر امور خارجه به باکو، نه یک سفر تشریفاتی، بلکه بخشی از راهبرد کلان جمهوری اسلامی ایران برای تقویت دیپلماسی همسایگی، مدیریت تنش‌های پیرامونی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای است. اگر پیگیری‌ها به‌صورت مستمر ادامه یابد، می‌تواند فصل جدیدی در روابط دو کشور رقم بزند و هم از نظر اقتصادی و هم از نظر امنیتی به نفع ایران باشد.