زنگزور فرصتی حیاتی در تقاطع قفقاز/ تهدید ترامپ یا دیپلماسی اقتصادی ایران؟

 به گزارش خبرگزاری آنا، کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال-جنوب یک توافق چندجانبه است که در سال ۲۰۰۰ میلادی بین ایران، روسیه و هند تأسیس شد. هدف اصلی این کریدور، کاهش چشمگیر زمان و هزینه حمل و نقل کالا‌ها میان آسیای جنوبی و شمال اروپا از طریق عبور از خاک ایران است.

اهمیت راهبردی و دور زدن تحریم‌ها

این کریدور که طولی حدود ۷۲۰۰ کیلومتر دارد، مسیر حمل کالا از هند به اروپا را به شکل قابل توجهی کوتاه‌تر می‌کند. این مزیت لجستیکی، ایران را به یک پلی طلایی در قلب اوراسیا تبدیل می‌کند. با افزایش فشار‌های بین‌المللی بر روسیه، اراده برای راه‌اندازی سریع و عملیاتی شدن کامل این کریدور، هم در تهران و هم در مسکو، تقویت شده است. روسیه به طور مشخص از این مسیر به عنوان راهکاری برای دور زدن تحریم‌ها و حفظ حجم مبادلات تجاری خود استفاده می‌کند.

مسیر اصلی این کریدور از هند آغاز شده و پس از ورود به ایران از طریق شبکه ریلی گسترده کشور به سمت شمال و سپس به روسیه و اروپا ادامه می‌یابد. بخش‌هایی مانند سواحل گیلان به عنوان محور‌های کلیدی در این مسیر مطرح هستند.

چالش‌ها و لزوم تکمیل زیرساخت‌ها

اگرچه پتانسیل این کریدور برای جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ایران بسیار بالاست، اما تکمیل زیرساخت‌ها، به ویژه بخش‌های ریلی باقی‌مانده و هماهنگی کامل گمرکی و بانکی میان کشور‌های عضو، برای بهره‌برداری حداکثری از آن ضروری است. فعال‌سازی کامل این کریدور به معنای سرازیر شدن حجم عظیمی از ترانزیت کالا به ایران و افزایش درآمد‌های ارزی پایدار، فارغ از محدودیت‌های سیستم بانکی بین‌المللی، خواهد بود.

کریدور ریلی شمال-جنوب ایران یکی از راهبردی‌ترین مسیر‌های ترانزیتی در منطقه است که نقش مهمی در اتصال بازار‌های شمالی به جنوب و همچنین اروپا به خلیج فارس دارد. توسعه و احیای این کریدور، به‌ویژه از مسیر جلفا، مزایای اقتصادی، ژئوپلیتیکی و امنیتی فراوانی برای کشور به همراه خواهد داشت.

راه‌آهن تبریز-جلفا، به عنوان قدیمی‌ترین خط‌آهن کشور، پیش‌تر ایران را به شبکه ریلی قفقاز، روسیه و اروپا متصل می‌کرد. اما جنگ‌های منطقه‌ای به‌ویژه جنگ قره‌باغ باعث تخریب و قطع این ارتباطات شد. احیای این مسیر، علاوه بر تسهیل ارتباطات ریلی ایران با کشور‌های همسایه، می‌تواند تهدیدات ناشی از ایجاد کریدور‌های رقیب و تهدیدکننده امنیت ملی ایران، مانند کریدور زنگزور را خنثی کند.

راهکار‌ها در حوزه حمل و نقل ریلی و لجستیکی

علی ضیائی، کارشناس حمل و نقل ریلی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی آنا، به بررسی مسائل مربوط به راه‌آهن قفقاز، کریدور شمال-جنوب و زنگزورپرداخت و راهکار‌های پیش‌رو در حوزه حمل و نقل ریلی و لجستیکی را تشریح کرد.

وی در ابتدا ضمن تشریح چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی کریدور شمال-جنوب ، بر اهمیت دیپلماسی فعال اقتصادی و راهکارهای بومی برای بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های لجستیکی کشور تاکید وبه وضعیت راه‌آهن قفقاز اشاره کرد و گفت: این کریدور مهم که با ترکیب حمل و نقل دریایی و ریلی، مسیری حیاتی برای انتقال کالا از ایران به سمت کشور‌های آسیای جنوب شرقی، خلیج فارس و دریای عرب فراهم می‌آورد، به عنوان یکی از محور‌های اصلی حمل و نقل در منطقه شناخته می‌شود. در مفهوم کلی، کریدور شمال-جنوب به یک محور جاده‌ای یا ریلی اطلاق می‌گردد که از شمال به جنوب یک کشور یا منطقه امتداد یافته و با اتصال شهرها، مناطق صنعتی و تجاری، بنادر و فرودگاه‌ها، نقش کلیدی در تسهیل جابجایی کالا و مسافر ایفا می‌کند. اهمیت این کریدور‌ها در تقویت ارتباطات لجستیکی و اقتصادی منطقه غیرقابل انکار است.

ضیائی همچنین به فرصت‌های ناشی از تحولات اخیر در منطقه قفقاز و لزوم دیپلماسی فعال اقتصادی برای بهره‌برداری حداکثری از این کریدور اشاره کرد وگفت: راه‌آهن قفقاز که از دوران جنگ اول ارمنستان به نظر می‌رسد دچار اختلال و از کار افتادگی شده است. از سوی دیگر مسیر ترامپ به عنوان مسیری که احتمالا ارتباط ایران با ارمنستان و روسیه را محدود خواهد کرد مطرح است. اما نکته اینجاست که کریدور شمال-جنوب کشور لزوما از ارمنستان عبور نمی‌کند و بنابراین نمی‌توان گفت مسیر ترامپ  در قادر است این کریدور را به طور کامل قطع کند.

وی افزود: این مسیر هنوز به طور کامل عملیاتی نشده که با محدودیت یا قطع ارتباط رو‌به‌رو شویم. همچنین مسیر ما از ارس نیز همچنان قابلیت توسعه دارد.

اتفاقات به ظاهر نامبارک فعلی نیز فرصت‌هایی را برای ایران ایجاد کرده

این کارشناس حمل و نقل ریلی، وجود موانع مرزی و بسته شدن مسیر‌های عبوری در منطقه را یادآور شد و افزود: مسیر عبور از نخجوان به ارمنستان و سپس آذربایجان سال هاست که بسته شده است، اما همین اتفاقات به ظاهر نامبارک فعلی نیز فرصت‌هایی را برای ایران ایجاد کرده تا بتواند منافع خود را در حوزه حمل و نقل احیا کند.

وی بر لزوم دیپلماسی فعال و مذاکرات جدی تاکید کرد و گفت: اکنون زمان آن است که با تمرکز بر بازگشایی مسیر‌های لجستیکی شامل مسیر نخجوان، ارمنستان و آذربایجان، فرصت‌های از دست رفته را بازپس بگیریم. البته ممکن است برخی کشور‌ها در این مسیر سنگ‌اندازی کنند و تلاش کنند که ارتباطات لجستیکی تنها از مسیر ترامپ انجام شود که این مسئله زنگزورتهدیدی برای ایران محسوب می‌شود، اما ما نیز می‌توانیم با رایزنی با دور طرف ارمنی و آذربایجانی سهم خود را از این تغییرات بدست آوریم.

ضیائی تاکید کرد: حل تمامی مشکلات به ویژه با توجه به زنگزوردر گرو دیپلماسی اقتصادی فعال و رایزنی قدرتمندانه مسئولان است.