مجسمه‌هایی که نبودنشان بهتر از بودنشان است!/ مشاهیر را با این آثار چگونه تجسم کنیم؟

به‌گزارش خبرنگار حوزه هنرهای تجسمی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، زمانی‌که بخواهند از یک چهره بسیار محبوب در بین افکار عمومی قدردانی کنند، این مثال را زیاد می‌شنویم که باید «مجسمه فلانی را بسازند» یا در شکل سلبی و انتقادی آن «اگر فلانی در کشور دیگری زندگی می‌کرد مجسمه‌اش را می‌ساختند».

ساختن مجسمه شامل سردیس‌ها، تندیس‌ها و یادمان‌های حجمی از مشاهیر و مفاخر یکی از راه‌های مرسوم و مؤثر برای تقدیر از آنها و زنده نگه داشتن یاد و خاطره این بزرگان است. این موضوع تقریباً در همه جای دنیا روشی پسندیده و مرسوم به حساب می‌آید. در کشور ما نیز از حدود یک قرن پیش و با تلاش هنرمندان و اساتیدی همچون ابوالحسن صدیقی، علی‌اکبر صنعتی، فریدون صدیقی، هوشنگ سیحون و پرویز تناولی هنر مجسمه‌سازی شکلی نوین و روشمند به خود گرفت.

در ادامه نیز نقاشان و مجسمه‌سازان دیگری همچون ژازه طباطبائی (تباتبایی)، عباس قانع، حسن ارژنگ‌نژاد، چنگیز شهوق، غلامرضا رحیم‌زاده، ناصر هوشمند وزیری، محسن وزیری مقدم، نادره حکیم‌الهی و بسیاری از هنرمندان دیگر در تثبیت هنر مجسمه‌سازی در کشورمان گام‌های فراوانی برداشتند.

تندیس‌هایی که برای همیشه ماندگار شدند

در کنار رشته‌ها و گرایش‌های مختلف هنر مجسمه‌سازی، طراحی و ساخت تندیس و سردیس از مفاخر کشورمان جایگاه ویژه‌ای دارد. این هنر جذاب با آثار ماندگار استاد ابوالحسن صدیقی در سال‌های دهه بیست تا دهه چهل وارد فضای جدیدی شد. تندیس مفاخری همچون ابوالقاسم فردوسی (در سه نسخه و سه مکان متفاوت) ابوعلی سینا، کمال‌الملک، خیام نیشابوری، امیرکبیر و... از جمله آثار ماندگاری است که استاد ابوالحسن صدیقی از خود به یادگار گذاشته است.

این آثار که سال‌هاست در میادین و اماکن فرهنگی و در معرض دید عموم مردم گذاشته شده علاوه بر رسوب در حافظه تاریخی مردم به عنوان پدیده‌های خاطره‌ساز و خاطره‌انگیز، از عناصر زیبایی‌شناختی نیز برخوردار بودند که اثر را برای مخاطب، باورپذیر و منطقی جلوه می‌داد. 

امروزه همه ایرانیان بعد از شنیدن نام حکیم ابوالقاسم فردوسی اولین چهره‌ای که در ذهنشان نقش می‌بندد تندیس‌های این حکیم فرزانه است که توسط استاد ابوالحسن  صدیقی ساخته شده؛ تندیس‌هایی که سال‌هاست دو نمونه مشهور آن در میدان فردوسی تهران و دیگری در توس و در محوطه آرامگاه فردوسی چشم عابران و بازدیدکنندگان را می‌نوازد.

می‌توان گفت تندیس مفاخر و مشاهیر، عمومی‌ترین جنبه بیرونی هنر مجسمه‌سازی است که بیشترین ارتباط میان مردم و هنرمندان مجسمه‌ساز را برقرار می‌کند. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی نیز این هنر با تندیس و تمثال‌هایی از شهدای انقلاب و دفاع مقدس، بزرگان و مبارزان تاریخ معاصر و رهبر فقید انقلاب اسلامی ادامه پیدا کرد و به شکوفایی رسید.

ورود هنرمندان جوان و مستعد از یک سو و افزایش اماکن فرهنگی و میادین شهری که مهم‌ترین مکان‌های استقرار تندیس‌ها‌ی شهر به حساب می‌آیند باعث شد تا این رشته در میان محافل هنر  چه در بُعد آکادمیک و چه در بعد بازار هنر گسترش بیاید.

با این حال، این گسترش پیامدهای منفی و آفت‌های خاص خود را نیز داشت. یکی از این  آفت‌ها که  در چند سال اخیر ابعاد رسانه‌ای نیز پیدا کرد، ساخت مجسمه  و تندیس‌هایی از مشاهیر و مفاخر است که کمترین شباهتی به چهره‌های واقعی آنها ندارند.

این روند شاید  پیش از این هم در نقاط مختلف کشور رخ  می‌داد، اما کمتر کسی از آن با خبر می‌شد اما با گسترش وسایل ارتباطی و افزایش قدرت رسانه‌های رسمی و غیررسمی در سال‌های اخیر بارها تصاویر و خبرهای مربوط به این موضوع  در فضای مجازی و رسانه‌ها منتشر شد که در ادامه به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌کنیم.

 تندیسی که شباهتی به مرحوم مشایخی نداشت!

شاید یکی از خبرسازترین تندیس‌های ساخته‌شده در چند سال اخیر که از این حیث مورد توجه و البته انتقاد افکار عمومی و چهره‌های فرهنگی قرار گرفت، مربوط به زنده‌یاد جمشید مشایخی باشد.

این سردیس در اردیبهشت ماه سال 1398 و کمتر از چهل روز پس از درگذشت این هنرمند پیشکسوت در خیابانی که به نام او نامگذاری شده بود، رونمایی شد. از همان لحظه رونمایی از مشخص شد که این سردیس شباهت کمی به چهره زنده‌یاد مشایخی ندارد. این موضوع حتی با واکنش  عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز مواجه شد.

احمد مسجد جامعی در همان زمان در این باره گفت: سردیس مرحوم مشایخی که به‌تازگی نصب شده مانند این می‌ماند که آخرین عکس پرسنلی وی را سه بُعدی کرده و به عنوان تندیس نصب کرده باشند و این تندیس هیچ شباهتی به چهره‌ای که مردم از مرحوم مشایخی از فیلم‌ها دیده‌اند ندارد و در خور نام مشایخی نیست.

مجید صالحی فیروزآبادی، مدیر روابط عمومی منطقه یک شهرداری تهران که مسئول برگزاری مراسم و سفارش ساخت این سردیس بوده با اشاره به این که سازنده اصلی که برای ساخت این سردیس در نظر گرفته شده بود دچار مشکل شده بود، افزود: کار را به استاد رضا حسن‌زاده سپردیم و زمان ایشان هم کم بود. از آن طرف تاریخ برگزاری مراسم هم از قبل تعیین شده و مقدمات برگزاری آن انجام شده بود، به این نتیجه رسیدیم که فعلاً مراسم را با همین سردیس برگزار کنیم تا استاد رضا حسن‌زاده بعداً اشکالات کار را برطرف کند.»

اما سازنده این سردیس هم با تأیید این موضوع گفت: زمانی که کار ساخت یک مجسمه هنوز تمام نشده و از آن رونمایی می‌شود، باید انتظار انتقاد هم داشت. مردم درباره بی‌شباهت بودن مجسمه اشتباه نمی‌گویند زیرا خود من هم قبول دارم که این مجسمه شباهت لازم را با خود آقای مشایخی ندارد. از ابتدا قرار بود که بعد از رونمایی مجسمه آن را بازگردانیم و کارش را به اتمام برسانیم چون هنوز تکمیل نشده است.
این هنرمند در ادامه با اشاره به این که ارتفاع مجسمه خیلی بالاست افزود: دقتی به ارتفاع مجسمه نشده به همین دلیل نمایی که به ناظر می‌دهد باعث می‌شود از زیر فک مجسمه دیده شود و به خوبی قابل تشخیص نباشد.

                                               نمونه اصلاح‌شده تندیس زنده‌یاد جمشید مشایخی

به هر ترتیب نمونه اصلاح‌شده مجسمه زنده‌یاد مشایخی اوایل خردادماه سال 1398 آماده و در محل مجسمه قبلی تعبیه شد. نمونه‌ای که به چهره واقعی این بازیگر فقید شبیه بوده و رضایت و تایید خانواده وی را نیز به دنبال داشت.

از صورت درهم سعدی شیراز تا چهره‌ای ناشناس به نام شهریار!

اما تمثال شیخ اجل سعدی شیرازی که در مقابل باغ دلگشای شیراز نصب شده بود هم از آثار دیگری بود که با انتقاد شهروندان و علاقه‌مندان شعر و ادبیات فارسی مواجه شد و بازتاب زیادی در فضای مجازی داشت. این تندیس هم بیش از آن که شبیه سعدی شیرازی باشد شبیه به کاریکاتوری از این چهره نامدار ادبیات فارسی بود. 

 این واکنش‌ها باعث شد تا شهرداری شیراز اعلام کند که این تندیس را جمع‌آوری می‌کنند.

رونمایی از تندیس سردار شهید قاسم سلیمانی در جیرفت هم یکی دیگر از این بدسلیقگی‌ها بود که در نهایت با عذرخواهی و اقدام برای اصلاح از سوی شهرداری این شهر همراه شد.

 تندیس‌هایی از استاد شهریار در تبریز هم نمونه‌هایی دیگری از این بی‌دقتی و یا بی‌سلیقگی است. به نظر می‌رسد این تندیس‌ها صرفاً برای از سر واکردن و درج در گزارش‌های عملکرد به مقامات بالادست ساخته می‌شوند.

 آسیب‌شناسی این روند یکی از موضوعاتی است که گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا در قالب یک پرونده به آن خواهد پرداخت. به نظر می‌رسد جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی نیازمند اصلاح روند سفارش‌دهی و فراخوان، انتخاب ایده و هنرمند و مجری مناسب، طراحی و اجرای درست و جانمایی منطقی آثار باشد. هر کدام از این موارد را در روزهای آینده در گفتگو با هنرمندان و اساتید مجسمه ساز، کارشناسان فرهنگی، شهرسازی و معماری و مدیران شهرداری بررسی خواهیم کرد.

 انتهای پیام/4104/پ