سگی که نماد طلایی جام‌ جهانی فوتبال را نجات داد!

به گزارش خبرنگارهنر‌های تجسمی خبرگزاری آنا، شب به ساعات پایانی خود می‌رسد، اما خبری از آرامش شبانه نیست. هیاهوی ورزشگاه؛ سوت‌های کرکننده تماشاگرانی که تیمشان غالب است و سرخوشانه از داور می‌خواهند که هرچه زودتر در سوتش بدمد تا عیش آن‌ها پس از ۹۰ یا ۱۲۰ دقیقه نفس‌گیر کامل شود. از آن سو نیز تماشگران مغلوب، غالباً درسکوتی حزن‌آمیز منتظر وقوع معجزه‌ای هستند؛ خیره بر مستطیل سبز و ساق بازیکنان متبوعشان تا نتیجه مطبوع شکل بگیرد و ورق برگردد.

محفل یک‌ماهه شیفتگان فوتبال به نبرد پایانی رسیده تا دقایقی دیگر قهرمان جام جهانی فوتبال معرفی می‌شود. آخرین سوت داور در دیدار پایانی، ترکیبی دیدنی از اشک‌ها و لبخندها، بغض‌هایی از سر اندوه یا خوشحالی، طعم خوش کامیابی و تلخکامی از زهر ناکامی در آستانه رسیدن به قله، همه و همه تصاویر ماندگاری از فینال‌های جام جهانی است که تاریخ این رویداد ۹۲ ساله را ساخته است.

اما اگر فینال جام‌جهانی فوتبال اوج هیجان این رخداد ورزشی است، لحظه اهدای جام به سرگروه تیم برنده، جذاب‌ترین لحظه آن شب به یادماندنی است. لحظه‌ای که برای همیشه تاریخ در ذهن فوتبال‌دوستان تیم قهرمان، اعضای تیم و به ویژه کاپیتانی که با غریوی شادمانه جام را بالای سر خواهد برد. اما «جام» تیم قهرمان که فراتر از یک جایزه، کارکردی نمادین و تاریخی برای رویداد جام جهانی و ورزش فوتبال پیدا کرده، خود دارای پیشینه جالبی در طراحی و ساخت است که مرور آن خالی از لطف نخواهد بود.

**جام «ژول ریمه» هدیه تیم قهرمان و تقدیر از مبتکر جام جهانی

وقتی حدود یک قرن پیش، فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا) برگزاری اولین دوره جام جهانی را تصویب کرد، مقرر شد تا قهرمان این رویداد جامی را به عنوان هدیه دریافت کند. به این ترتیب «آبل لافلئور» مجسمه‌ساز فرانسوی طراحی این هدیه مجسمه را به عهده گرفت. تندیسی که در ابتدا «جام پیرزوی» نامیده شد، اما درنهایت با نام فرانسوی آن (Coupe du Monde) به معنای «جام جهانی» شناخته شد.

درژوئیه ۱۹۳۰ (تابستان ۱۳۰۹ ش) «خوزه نازاتسی» اولین بازیکن تاریخ فوتبال شد که در قامت سرگروه تیم ملی فوتبال اروگوئه این جام را روی سر برد؛ این مسابقات در خاک اروگوئه برگزار شد و تیم میزبان در فینال با غلبه بر آرژانیتن اولین قهرمان جام جهانی فوتبال لقب گرفت.

جامی که لافلئور طراحی کرده بود از سال ۱۹۴۶ به پاس تلاش‌های سومین رئیس فیفا و مبتکر برگزاری جام جهانی، «جام ژول ریمه» لقب گرفت. این جام از طلا و پایه آبی‌رنگ آن از جنس لاجورد بود؛ ۳ کیلو و ۸۰۰ گرم وزن و ۳۵ سانتی‌متر ارتفاع داشت. محور اصلی این تندی، «نیکه» الهه یونانی بود. «نیکه» دختری بالدار با تاجی بر سر به نشانه پیروزی است که در این جام به صورت ایستاده طراحی شده بود. از سوی دیگر، بر چهار طرف پایه آن جام، صفحاتی طلایی برای درج نام تیم قهرمان نیز تعبیه شده بود.

جام «ژول ریمه» دردستان پله ـ اسطوره فوتبال برزیل سه بار این جام را بالای سر برد

پس از سومین قهرمانی تیم ملی فوتبال برزیل در جام‌جهانی ۱۹۷۰ مکزیک، «ژول ریمه» برای همیشه به فدراسیون فوتبال برزیل سپرده شد. هرچند پیش از آن نیز این جام ورزشی، اتفاقات عجیب و غریب را از سرگذارنده بود. جام «ژول ریمه» پیش از برگزاری فینال جام جهانی ۱۹۶۶ در لندن ربوده شد، اما توسط سگی به نام «پیکلز» در باغچه‌ای در بخش جنوبی لندن یافت شد و جایزه‌ای معادل ۶ هزار پوند نصیب صاحبش کرد. سارق این جام هم که برای تحویل آن، ۱۵ هزارپوند درخواست کرده بود دستگیر شد.

پس از این قضیه، فیفا به‌عنوان یک اقدام امنیتی، علاوه بر جام اصلی که به تیم قهرمان داده می‌شد، یک ماکت کاملاً مشابه را نیز ساخت تا به برای نمایش در عرصه‌های عمومی در اختیار تیم قهرمان قرار بگیرد. سنتی که تا به امروز نیز ادامه دارد و معمولاً انچه در نمایشگاه‌ها و رخداد‌های گوناگون به نمایش در می‌آید نه جام اصلی، که ماکتی تقریبا برابر اصل است.

وقتی آتش خانمان‌سوز جنگ جهانی دوم اروپا را دربرگرفت، «اتورینو باراسی» معاون رئیس فیفا و رئیس فدراسیون فوتبال ایتالیا (قهرمان آخرین جام جهانی پیش از وقوع جنگ) جام ژول ریمه را با خود به رم برد و درون جعبه کفشی زیر تخت خود مخفی‌کرد تا آسیب نبیند. اما با وجود همه این تلاش‌ها، جام ژول ریمه که برای همیشه به فدراسیون فوتبل برزیل اعطا شده بود، سال‌ها بعد و در دسامبر ۱۹۸۳ از مقر فدراسوین فوتبال برزیل در ریودوژانیرو به سرقت رفت و بعد‌ها نیز پیدا نشد.

** طلوع جام جدید از افق آلمان

در فینال جام جهانی ۱۹۷۴ آلمان‌غربی، تماشگران حاضر در استادیوم المپیک مونیخ شاهد اعطای جام جدید رقابت‌های جام جهانی به فرانتس بکن‌بائر کاپیتان محبوب خود بودند. این جام که توسط هنرمندی ایتالیایی به نام «سلویو گازانیگا» طراحی شده بود، تندیسی خوش‌نما بود که هم از نظر حجمی از جام ژول ریمه بزرگتر بود و هم جذابیت و شکوه بیشتری نسبت به آن داشت.

البته فیفا سه سال قبل از جام جهانی آلمان برای انتخاب این جام،  ۵۳ طرح را بررسی کرده بود. درنهایت نیز طرح گازانیگای ۵۳ ساله مهر تایید گرفت و یک کارگاه طلاسازی به نام «برتونی» با دریافت یک میلیون فرانک سوئیس،بر مبنای این طرح مجسمه‌ای از طلای خالص ساخت. این جام از آن سال برای ۱۲ دوره جام جهانی به تیم ها‌ی قهرمان اهدا شده و بعد از این چهاردهه مهم‌ترین ودیرپاترین نماد رقابت‌های جام جهانی شناخته می‌شود.

آرژانتین، آلمان و برزیل تاکنون هر یک دو بار فاتح این جام دومی شده ‌اند. با این حال بر خلاف ژول ریمه، حتی اگر کشوری سه‌ بار صاحب این جام شود، مالک همیشگی آن نخواهد بود چراکه در مورد جام جدید چنین قانونی وجود ندارد.

جام تیم قهرمان جام‌جهانی از طلای ۱۸ عیار ساخته شده؛ ۳۶ سانتی‌متر ارتفاع دارد و وزن آن کمی بیش از ۶ کیلوگرم است. پایه جام از دو لایه سنگ مرمرسبز (مالاکیت) به قطر۱۳ سانتی‌متر ساخته‌شده و روی جام، چهره دو انسان به‌چشم می‌خورد که کره زمین را نگه داشته‌اند.نام هر کشور برنده فینال هر دوره یعنی تیم قهرمان بر جام جهانی فیفا حک خواهد شد و از این جام تا سال ۲۰۳۸ میلادی یعنی وقتی که جام از نام تیم‌های فاتح پر شود، استفاده خواهد شد. هزینه تولید جام در آن زمان حدود ۵۰ هزار دلار بود، اما ارزش مادی این جام چیزی بیش از ۱۵ میلیون دلار آمریکا است.

«گازانیگا» این مجسمه‌ساز اهل میلان ایتالیا که در اکتبر ۲۰۱۶ و در سال ۹۵ سالگی درگذشت، درباره جام طراحی شده خود گفته بود: «من از دو نگاره پایه‌ای الهام گرفته‌ام؛ نگاره یک ورزشکار پیروز و کره زمین. می‌خواستم یک نمایش پویا از یک پیروزی ایجاد کنم که می‌تواند هماهنگی، سادگی و صلح را همزمان نشان دهد»

این هنرمند ایتالیایی با تأکید بر این که این اثر باید دارای خطوط جسورانه و روشن باشد اضافه کرده بود: «[این جام]منعکس‌کننده افتخار یک فوتبالیست برنده است؛ فردی که به‌خاطر پیروزی خود سرکش شده، اما از اعتمادبه‌نفس یک ابرانسان هم به دور است. این قهرمان ورزشی که دنیا را به آغوش کشیده، روزبه روز قوام لازم برای فداکاری را در کنار هم‌تیمی‌هایش و عناصر جهانی ورزش از جمله تعهد و آزادی به نمایش می‌گذارد»

** هنری که در یک «جام» جاودانه شد

جامِ «جام جهانی فوتبال» که اکنون برای رقابت‌های جام جهانی ۲۰۲۲ درکشور قطر است، پیش از برگزاری مسابقات جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان در ایتالیا ترمیم و به نوعی نونوارشد. چند سالی است که شرکت نوشابه‌سازی کوکاکولا به عنوان یکی از حامیان مالی فیفا تور‌های فراوانی را چه در آستانه برگزاری جام جهانی و چه در روز‌های دیگر برگزار می‌کند. در یکی از تور‌های جهانی که در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۹ از مقر فیفا در زوریخ آغازشد، این جام به ۸۴ کشور سفر کرد و در مجموع حدود ۱۴۰ هزار کیلومتر در راه‌ بود که با این زمان می‌توان سه‌بار دور زمین چرخید.

در شهریور ماه امسال هم این جام به ایران نیز آمد و درمراسمی ویژه که البته خالی از حاشیه نبود، در برج میلاد تهران برای فوتبال دوستان ایرانی رونمایی شد و به نمایش درآمد.

جام جهانی ۲۰۲۲ قطر که این روز‌ها در ابتدای راه است، حدود یک ماه دیگر به پایان می‌رسد. در نهایت نیز تیمی که شایسته قهرمانی باشد، جایزه نمادین، اما با ارزش این مسابقات که حاصل نگاه هنرمندانه گازانیکای ایتالیایی است را به خانه خواهد برد. هنرمندی که با ترکیب درست مفاهیمی همچون پیروزی، انگیزه، اعتماد به نفس، تعهد، فوتبال و آزادی در بستر جهانی که در آن به سر می‌بریم جامی ماندگار را طراحی کرد.

اثری که بالای سر بردن آن آرزوی همیشگی همه بازیکنان فوتبال در سراسرجهان است. اگرچه دست بزرگانی همچون بکن‌بائر، دینو زوف، دیه گومارادونا، لوتهارماتیوس، یورگن کلینزمان، روماریو، رونالدو(اورجینال)، فابیو کاناوارو، تیری هانری، جی‌جی بوفون، زین الدین زیدان و... به آن رسیده، اما مشاهیری همچون پائولو مالدینی، الیور کان، روبرتو باجیو و... در حسرت رسیدن به آن بازنشسته شده‌اند. حتی نوابغی مانند کریستیانو رونالدو و مسی نیز با همین حسرت پای به قطر گذاشته‌اند تا در سال‌های پایانی فوتبال خود به این افتخار برسند.

این ماندگاری و صدرنشینی هنر و هنرمند آن هم در عرصه پر فراز و نشیب و پر زرق و برقی همچون فوتبال گواهی بر این اصل است که «هنر برتر از گوهر آمد پدید» این گونه است که شاید جز عده‌ای معدود، هیچ کدام از تماشاگران هیجان زده فینال جام جهانی و میلیارد‌ها بیننده تلویزیونی این بازی پیشینه این اثر و نام پدیدآورنده فقید آن را ندانند، اما عطشی دلچسب برای کامیابی و دسترسی به آن را داشته باشند.