زنگ خطر جمعیتی در ایران؛ نرخ باروری در مرز بحران قرار دارد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، کاهش نرخ باروری و پیامدهای آن در سالهای اخیر به یکی از جدیترین چالشهای اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی کشور تبدیل شده است.
ایران که تا دو دهه پیش بهدلیل رشد بالای جمعیت با سیاستهای کنترل موالید روبهرو بود، امروز با پدیده «کاهش جمعیت زنان در سن باروری» و «افت مستمر نرخ فرزندآوری» مواجه است؛ پدیدهای که اگر مهار نشود، میتواند ساختار سنی جامعه، بازار کار، نظام بازنشستگی و پویایی اقتصادی را با بحرانهای عمیق روبهرو کند.
در همین راستا، ستاد ملی جمعیت در سالهای اخیر مأموریت یافته است تا با تدوین و اجرای سیاستهای حمایتی، این روند را معکوس کرده و باروری کشور را به سطح جایگزینی بازگرداند.
پیشینه و اهمیت مسئله
سیاستهای کلی جمعیت در سال ۱۳۹۳ از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد و در آن، نرخ باروری بالای ۲.۱ فرزند بهعنوان هدفگذاری اصلی تعیین گردید. این سیاستها نتیجه هشدارهای کارشناسانی بود که از اوایل دهه ۱۳۹۰ نسبت به افت نرخ باروری در ایران هشدار میدادند.
در حالیکه ایران در دهه ۱۳۶۰ با نرخ باروری بیش از ۶ فرزند در هر زن مواجه بود، سیاستهای گسترده تنظیم خانواده و تغییرات فرهنگی و اقتصادی باعث شد این رقم تا اوایل دهه ۱۳۹۰ به حدود ۱.۷ کاهش یابد و اکنون طبق اعلام مسئولان، به حدود ۱.۴۴ رسیده است.
تجربه کشورهای اروپایی و آسیای شرقی، از جمله ژاپن و کره جنوبی، نشان داده است که عبور نرخ باروری از مرز بحرانی ۱.۳، بازگشت آن به سطح جایگزینی را بسیار دشوار میکند و پیامدهای ژئوپولیتیکی، اقتصادی و اجتماعی گستردهای به همراه دارد.
کارگاه دبیرخانه ستاد ملی جمعیت
در همین چارچوب، کارگاه آموزشی دبیرخانه ستاد ملی جمعیت ویژه دبیران ستادهای دستگاهها با حضور دکتر مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، معاونان و مدیران این ستاد در سالن دارالفنون دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد.
این نشست با هدف هماندیشی و بررسی راهکارهای سیاستی و سلامتمحور برای ارتقای نرخ باروری کشور شکل گرفت و مباحث متنوعی در دو بخش نظری و اجرایی مورد بحث قرار گرفت.
دستجردی در این نشست با موضوع «سیاستها و برنامههای معطوف به سلامت مادر و نقش آن در تغییرات جمعیتی» سخنرانی کرد و بر نقش کلیدی حوزه سلامت در معکوس کردن روند کاهش جمعیت تأکید نمود.
دبیر ستاد ملی جمعیت لازمه اجرای قانون جوانی جمعیت را «باور و عزم جدی مدیران» دانست و خاطرنشان کرد که سیاستهای کلی جمعیت، سلامت مادران، کودکان و خانوادهها را بهعنوان رکن اصلی تحقق هدف جایگزینی جمعیت معرفی کرده است.
به گفته وی نرخ باروری تنها یک شاخص جمعیتی نیست بلکه «شاخص سلامت جامعه» نیز محسوب میشود و بدون ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در دوران پیش از بارداری، بارداری و پس از زایمان، پایداری رشد باروری امکانپذیر نخواهد بود.
وی با تأکید بر نقش محوری شبکه بهداشت کشور افزود: زنان ۱۵ تا ۴۹ سال در حساسترین دوران باروری، مراجعات مستمر به پایگاهها و خانههای بهداشت دارند. این مراجعات فرصتی طلایی برای ارائه خدمات مشاوره، آموزش و ترغیب به فرزندآوری است.
دبیر ستاد ملی جمعیت همچنین هشدار داد که اگر برخورد مناسبی با زنان بهویژه در دوران بارداری در مراکز بهداشتی صورت نگیرد، انگیزه تکرار تجربه فرزندآوری کاهش مییابد.
وی از تجربه کشورهای اروپایی یاد کرد که در آنها حمایتهای روانی و اجتماعی از زنان باردار، فرایند فرزندآوری را به تجربهای شیرین تبدیل کرده است.
عوامل مؤثر و راهکارها
به گفته دبیر ستاد ملی جمعیت، عواملی چون تأخیر در ازدواج، افزایش مشکلات ناباروری، ناامنیهای روانی و اقتصادی، و هزینههای بالای درمان و فرزندپروری از موانع اصلی فرزندآوری هستند. وی بر لزوم «عدالت در سلامت، ارتقای شبکه بهداشتی، دسترسی همگانی به تغذیه سالم، کاهش هزینههای درمانی و تقویت خدمات بیمهای» تأکید کرد.
دستجردی همچنین طرح «کارت امید مادر» را بهعنوان یکی از اقدامات حمایتی معرفی کرد که میتواند بخشی از هزینههای دو سال اول زندگی کودک را پوشش دهد. وی افزود: اگر این حمایتها بهصورت پایدار در بودجه کشور پیشبینی شود، خانوادهها با اطمینان بیشتری به فرزندآوری تمایل خواهند داشت.
تحلیل و مقایسه بینالمللی
سیاستهای جمعیتی موفق در برخی کشورها، بهویژه روسیه، نشان میدهد که ترکیب اقدامات اقتصادی و فرهنگی میتواند در تغییر رفتار باروری نقشآفرین باشد.
دستجردی با اشاره به برنامه «سرمایه مادری» و اعطای نشان افتخار به مادران در روسیه، تأکید کرد که موضوع جمعیت یک مسئله چندوجهی است و نیازمند برنامهریزی در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است.
دبیر ستاد ملی جمعیت همچنین هشدار داد که اگر نرخ باروری ایران به کمتر از ۱.۳ برسد، «خطرات جدی در انتظار کشور خواهد بود» و به همین دلیل تمرکز سیاستگذاران باید بر تشویق فرزندان اول و دوم باشد که بیشترین سهم موالید را تشکیل میدهند.
روندهای آماری نشان میدهد که بحران جمعیت در ایران تنها یک مسئله بهداشتی یا اقتصادی نیست بلکه بهطور عمیق با ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و حتی باورهای دینی گره خورده است و تحقق هدف جایگزینی جمعیت نیازمند مجموعهای هماهنگ از سیاستهای حمایتی، از ایجاد امنیت شغلی و مسکن برای جوانان گرفته تا بهبود خدمات سلامت و تغییر نگرش فرهنگی به ازدواج و فرزندآوری است.
تجربه کشورهای موفق نشان میدهد که تنها با «ترکیب امید اجتماعی و حمایت اقتصادی» میتوان جوانان را به تشکیل خانواده و فرزندآوری ترغیب کرد.
به نظر میرسد اگر سیاستهای فعلی بهصورت جدی، پایدار و هماهنگ در سطح ملی پیگیری شود، امکان توقف روند کاهش جمعیت و بازگشت به سطح جایگزینی فراهم خواهد شد.
انتهای پیام/
