کودکان اینستاگرامی و سندرم تجمل‌گرایی: حقوق فراموش‌شده در دنیای مجازی
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری (حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان) و مهشید جمالی (کارشناس حقوق کودک): با گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه اینستاگرام و دسترسی آسان به فضای آنلاین، تجمل‌گرایی، زندگی لوکس و فخرفروشی به یکی از موضوعات اصلی در محتوا‌های منتشر شده تبدیل شده است. پلتفرم اینستاگرام، نه تنها امکان ارتباطات گسترده برای افراد ازجمله کودکان را فراهم می‌آورد، بلکه به موازات آن الگو‌های رفتاری و ارزش‌های فرهنگی را نیز منتقل می‌کند.
کودکان و نوجوانان به‌عنوان آسیب‌پذیرترین کاربران فعال این محیط، تحت تاثیر محتوای تجملاتی قرار می‌گیرند که متاسفانه منجر به پیامد‌های منفی عمیق بر روی هویت، خودپنداره، نقض حقوق روابط اجتماعی آنها می‌شود. توجه به حقوق کودکان در این فضا بیش از پیش اهمیت یافته است و لازم است تا این محیط از هرگونه تهدید علیه حقوق کودکان عاری باشد و امنیت آنها به خطر نیفتد.
اینفلوئنسر‌ها با انتشار تصاویری از لباس‌های برند کودکان خود، تفریحات گران‌قیمت و به‌طورکلی زندگی لوکس، سبک زندگی تجملاتی را در اینستاگرام ترویج می‌کنند که این خود نقض حقوق بنیادین کودکان مورد استفاده است. همچنین این محتوا‌ها معمولا با هشتگ‌های خاص همراه هستند که به‌طور غیرمستقیم کودکان را به تقلید از این سبک زندگی ترغیب می‌کنند که این مسئله نه تنها باعث ایجاد یک تصویر غیرواقعی از زندگی می‌شود، بلکه منجر به شکل‌گیری انتظارات غیرمنطقی از خود و خانواده می‌گردد. درگیرشدن کودکان در این فضا و تحت‌تاثیر قرار گرفتن آنها، پیامد‌های روانی-اجتماعی و ابعاد حقوقی را به‌دنبال دارد.
از جمله پیامد‌های روانی-اجتماعی نشات گرفته از این مسئله، کاهش اعتماد به نفس کودکان است، زیرا کودکان و نوجوانان خود را با الگو‌های تجملاتی مقایسه می‌کنند و در پی آن احساس ناکافی بودن، غدم رضایت از زندگی خود، ناکامی و سرخوردگی بر آنها غلبه می‌کند. این مقایسه‌ها منجر به اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، خود بی‌ارزش‌پنداری و افسردگی می‌شود. همچنین فشار بر کودکان برای تطبیق خود با استاندارد‌های غیرواقعی زیبایی و موفقیت که در اینستاگرام ترویج می‌شود، در اکثر اوقات منجر به بروز رفتار‌های ناپسند مانند دروغ گویی، مصرف مواد مخدر و روی‌آوردن به فعالیت‌هایی که علاقه‌ای به آنها ندارند صرفا برای شبیه‌سازی خود به دیگران و راضی نگه‌داشتن آنها می‌شود. گاهی ممکن است کودکان برای جلب توجه و مورد تایید قرار گرفتن از جانب دیگران به اقداماتی دست بزنند که سلامت جسمی و روانی آنها را تهدید می‌کند.
از طرفی دیگر در ارتباطات کودکان مشکلاتی پدیدار می‌گردد و روابط خانوادگی و دوستانه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. درحقیقت ممکن است کودکان به جای تمرکز بر ارزش‌های انسانی مانند محبت، همدلی و دوستی، بیشتر به دنبال نمایش ثروت و موفقیت باشند.
در زمینه حقوقی نیز، حمایت از کودکان در برابر آسیب‌های ناشی از ترویج سبک زندگی تجملاتی اهمیت ویژه‌ای دارد. کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد، بر به رسمیت‌شناختن و تحقق حقوق بنیادین کودکان تاکید دارد و حق کودکان بر رشد سالم و ایمن را مورد توجه قرار داده است. این کنوانسیون برای دولت‌ها مکلف به حمایت از حقوق کودکان می‌داند و بیان می‌کند که دولت‌ها باید اقداماتی انجام دهند تا از کودکان در برابر هرگونه آسیب محافظت کنند. یکی از حقوق بنیادین کودکان حق بر حریم خصوصی است که لازم است شبکه‌های اجتماعی قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای حقفاظت از اطلاعات شخصی کودکان وضع کنند و محتوا‌هایی که منجر به آسیب روانی و اجتماعی و نقض حقوق کودک از جمله نقض حریم شخصی وی می‌شود را محدود کنند. لازم است تا دولت‌ها آموزش و فرهنگ‌سازی برای خانواده‌ها و کودکان را در دستور کار قرار دهند.
آموزش مهارت‌های رسانه‌ای می‌تواند به کودکان کمک کند تا تفاوت بین واقعیت و تصویرسازی غیرواقعی از زندگی را تشخیص دهند. در ادامه دولت‌ها لازم است تا قوانین مشخصی برای به‌کارگیری کودکان در تبلیغات وضع کنند تا از ترویج محتوای تجملاتی و فانتزی جلوگیری به عمل آید. در نتیجه ترویج سبک زندگی تجملاتی در میان و به‌واسطه کودکان در اینستاگرام علاوه بر پیامد‌های روانی-اجتماعی که در پی دارد، نیازمند توجه فوری از سوی قانون‌گذاران، خانواده‌ها و دیگر افراد در ارتباط با کودکان است. با ایجاد یک محیط حمایتی و آگاهانه، می‌توان به تحقق حقوق کودکان در برابر آسیب‌های ناشی از این مسئله، کمک کرد تا هویت واقعی خود را بدون تاثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی، بپذیرند.
حقوق کودکان در اینستاگرام باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد و با اتخاذ تدابیر مناسب، می‌توان اطمینان حاصل کرد که کودکان در فضای مجازی قادر به تجربه محیطی مثبت، سالم و ایمن خواهند بود. ایجاد محیطی امن و حمایت‌گر برای کودکان نه‌تنها مسئولیتی اجتماعی است، بلکه یک ضرورت حقوقی نیز محسوب می‌شود.
رواج سبک زندگی تجملاتی در میان کودکان اینستاگرامی، نه‌تنها یک مسئله اجتماعی بلکه یک چالش حقوقی و روان‌شناختی جدی است. این پدیده، کودکان را در معرض مقایسه‌های مداوم، کاهش عزت‌نفس، اضطراب، و حتی بروز رفتار‌های نامطلوب قرار می‌دهد. همچنین، از منظر حقوق کودک، این وضعیت نقض آشکار حقوق بنیادین آنها، از جمله حق بر هویت، حق بر حریم خصوصی و حق بر رشد سالم محسوب می‌شود.
بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها موظف به اتخاذ تدابیری برای محافظت از کودکان در برابر هرگونه آسیب ناشی از فضای مجازی هستند. در این راستا، ضرورت دارد که قوانین مشخصی برای کنترل تبلیغات تجملاتی مرتبط با کودکان تدوین شود، شبکه‌های اجتماعی مسئولیت بیشتری در قبال محتوای منتشرشده بر عهده بگیرند و آموزش مهارت‌های سواد رسانه‌ای به خانواده‌ها و کودکان در اولویت قرار گیرد.
در نهایت، تحقق حقوق کودکان در دنیای دیجیتال نیازمند همکاری مستمر میان دولت‌ها، پلتفرم‌های اجتماعی، خانواده‌ها و جامعه مدنی است. ایجاد یک محیط آنلاین امن، سالم و واقع‌گرایانه، نه‌تنها موجب کاهش آسیب‌های اجتماعی و روانی بر کودکان می‌شود، بلکه زمینه‌ساز رشد سالم و متعادل آنها در جامعه خواهد شد. مسئولیت‌پذیری در قبال آینده کودکان، به معنای نظارت و اصلاح روند‌های ناسالمی است که هویت و حقوق آنها را در فضای مجازی تهدید می‌کند.
انتهای پیام/
