مروری اجمالی بر نظام تأمین اجتماعی هلند

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، چالش‌های متعدد نظام تأمین اجتماعی جاری کشور، سبب اهمیت بیش ازپیش مطالعه تجارب سایر کشور‌ها در خصوص نسخ برون رفت از بحران‌های این حوزه و ترسیم بسته‌های سیاستی بهینه شده است.

 بررسی کشور‌ها نشان می‌دهد، چهار کشور کانادا، نروژ، استرالیا و هلند ضمن برخورداری از شباهت قابل ملاحظه در زمینه پتانسیل‌های اولیه با کشور ایران، عملکرد مطلوبی در حوزه مدیریت نظام تأمین اجتماعی از خود به نمایش گذاشته‌اند.

در همین راستا مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «بررسی نظام تأمین اجتماعی چندلایه کشور هلند» مطرح می‌کند که در ایران، نظام تأمین اجتماعی با چالش‌های متعددی مواجه است که در تقارن با کهن‌سالی جمعیت، بیم تشدید چالش‌ها در آینده نزدیک بسیار محتمل است. در حال حاضر به نظر می‌رسد در کنار مطالعه و ترسیم دقیق وضعیت فعلی نظام تأمین اجتماعی کشور، انجام مطالعات گسترده در حوزه نظام تأمین اجتماعی سایر کشور‌ها و نحوه مواجهه آنها با چالش‌های این سیستم مهم جلوه می‌کند. بدیهی است راهبرد‌های سیاستی استخراجی از این دست پژوهش‌ها، به‌تنهایی قابل پیاده‌سازی در کشور نبوده و لازم است ضمن بررسی جوانب اجرایی آن به خصیصه‌های منحصر‌به‌فرد کشور نیز توجه کرد. درحقیقت، بررسی تجربه کشور‌های دیگر و ساختار‌های نظام‌رفاهی آنها؛ به‌ویژه ساختار تأمین اجتماعی می‌تواند در ایجاد یا اصلاح سازوکاری مناسب برای تنظیم فعالیت‌های مختلف رفاهی، با هدف رسیدن به یک چارچوب راهبردی مناسب و بومی کارساز باشد. در این میان بررسی تجربیات کشور هلند و درس‌آموزی از آن می‌تواند برای اصلاح سیاست‌های جاری در نظام تأمین اجتماعی جمهوری اسلامی ایران بسیار سودبخش باشد.

در این گزارش آمده است که همان‌طور که در گزارش‌های پیشین از سلسله گزارش‌های بررسی نظام تأمین اجتماعی کشور‌های مختلف اشاره شد، از میان ۳۷ کشور عضو همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، چهار کشور کانادا، نروژ، استرالیا و هلند در کنار برخورداری از شباهت قابل‌ملاحظه از نظر پتانسیل‌های اولیه با کشور ایران، عملکرد مطلوبی در حوزه مدیریت نظام تأمین اجتماعی خود داشته‌اند. در گزارش‌های پیشین به بررسی موشکافانه نظام تأمین اجتماعی کشور‌های کانادا (طی دو گزارش)، نروژ (طی دو گزارش) و استرالیا (طی دو گزارش) پرداخته شد. در گزارش حاضر، به تبیین نظام تأمین اجتماعی کشور هلند با تمرکز بر سازوکار‌ها و مجموعه مزایای اعطایی متنوع در بخش‌های مختلف، نظام سلامت و درمان و مخارج دولت در حوزه تأمین اجتماعی خواهیم پرداخت.

این گزارش بیان می‌کند که بخش اجباری سیستم بازنشستگی هلند، شامل طرح مستمری بازنشستگی پایه (لایه اول)، طرح‌های بازنشستگی شغلی (لایه دوم)، مزایای ازکارافتادگی و مزایای بازماندگان است. طرح مستمری بازنشستگی پایه، درآمدی برابر برای همه مستمری‌بگیران در سطحی مرتبط با حداقل دستمزد خالص فراهم می‌کند. مزایای ناشی از این طرح دولتی تنها بخشی از کل نظام بازنشستگی این کشور را تشکیل می‌دهد.

این گزارش ادامه می‌دهد که لایه دوم این نظام، شامل طرح‌های بازنشستگی شغلی است که مکمل مزایای طرح مستمری بازنشستگی پایه بوده و به میزان مشارکت‌های فرد در سنوات خدمت و سطوح درآمدی او در سال‌های اشتغال دارد. در سال ۲۰۱۹ سقف ۱۰۷۵۹۳ یورویی برای مقدار سالیانه مستمری بازنشستگی در نظر گرفته شد که پس از آن هرساله براساس دستمزد تعدیل شد.

این گزارش بیان می‌کند که به‌طور متوسط مقدار مستمری ناشی از لایه اول و دوم با یکدیگر برابر است؛ بااین‌حال، به‌دلیل وابستگی بالای سطح مزایا در لایه دوم به درآمد‌های گذشته فرد، بروز تفاوت‌های قابل‌توجه مورد انتظار است. در سال ۲۰۱۹، منابع مورد نیاز برای پرداخت مستمری بازنشستگی ناشی از طرح مستمری بازنشستگی پایه (عمومی) و طرح‌های بازنشستگی شغلی تقریباً برابر گزارش شده است. در این سال مستمری عمومی برابر با ۴.۹ درصد از تولید ناخالص داخلی و بازنشستگی شغلی برابر با ۵.۱ درصد تولید ناخالص داخلی ثبت شده است. از سوی دیگر مزایای از کارافتادگی و مزایای بازماندگان نیز در سال مشابه به ترتیب ۱.۹ درصد و ۰.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند.

این گزارش مطرح می‌کند که سیستم تأمین اجتماعی در کشور هلند با هدف کمک به شهروندان و خانوار‌هایی که خود را در موقعیت مالی چالش‌برانگیز می‌بینند، ساختاربندی شده است. این موقعیت چالش‌برانگیز، شامل افرادی می‌شود که به‌دلیل بیکاری، ناتوانی یا ازکارافتادگی، بیماری، بازنشستگی و ... به‌طور موقت یا دائم درآمد ناکافی دریافت می‌کنند. همچنین این سیستم، شامل سایر سیاست‌های حمایتی مانند مراقبت و راهنمایی در صورت بیماری، ازکارافتادگی و ... نیز می‌شود. تأمین اجتماعی در هلند مبتنی‌بر هم‌بستگی است که در آن همه شهروندان به‌طور جمعی حمایت می‌شوند و افراد با درآمد بالا نسبت به افرادی که حقوق کمتری دارند، مشارکت بیشتری به سیستم انجام می‌دهند.

در این گزارش آمده است که به‌طورکلی افرادی که ساکن هلند هستند یا در هلند کار می‌کنند باید بخشی از درآمد خود را در قالب مشارکت‌های تأمین اجتماعی به این نظام بپردازند. در مقابل این پرداختی، افراد امکان ثبت درخواست دریافت مزایای دولتی نظیر مزایای خانواده، مرخصی زایمان و بارداری، مزایای بیکاری، مراقبت بلندمدت، مرخصی بیماری و ازکارافتادگی به‌دست می‌آورند. شایان‌ذکر است، در خصوص مبحث سلامت و درمان، تمام افراد مقیم هلند باید در یک شرکت بیمه ارائه خدمات‌درمانی ثبت‌نام کنند. طبق قانون، همه افراد مقیم هلند باید تحت طرح بیمه ملی باشند. در این نظام، شاغلین نیز تحت برنامه‌های بیمه‌ای به‌طور اجباری موظف به مشارکت در طرح‌های بازنشستگی هستند.

این گزارش ادامه می‌دهد که تنوع سازوکار تأمین مالی نظام تأمین اجتماعی، مشارکت‌محور بودن مزایای اعطایی در تمام لایه‌ها و تأکید بر نظارت مستمر بر سلامت مالی صندوق‌ها در کنار سیاست هم‌بستگی و تقسیم ریسک را می‌توان از مهم‌ترین آموزه‌های اجرایی نظام تأمین اجتماعی کشور هلند دانست.