آنا از آموزش مجازی در روزهای آلوده گزارش می‌دهد؛
بحران یادگیری در فضای مجازی؛ وقتی آلودگی هوا دانش‌آموزان را خانه‌نشین می‌کند
در پی آلودگی شدید هوا، تعطیلی مدارس و برنامه‌های آموزشی مجازی در بسیاری از شهرها، مشکلات جدیدی برای دانش‌آموزان و خانواده‌ها ایجاد کرده است و بسیاری از والدین از چالش‌های آموزش مجازی و افت کیفیت تحصیلی فرزندان خود در این شرایط نگران هستند.
به گزارش خبرگزاری آنا، حتی اگر خودتان فرزند محصل ندارید، احتمالاً در اطرافتان کسانی هستند که فرزندانشان را برای تحصیل روانه مدارس کرده‌اند. تعطیلی مدارس در هفتههای گذشته به دلیل آلودگی هوا، بار دیگر آموزش مجازی را به محور اصلی آموزش تبدیل کرد و مشکلات و دغدغه‌های والدین را افزایش داد. این موضوع بهانه‌ای شده است تا از زاویه‌ای دیگر به چالش‌ها و پیامدهای این شرایط بپردازیم.
در سال‌های گذشته، گزارش‌های بسیاری درباره تأثیر آلودگی هوا و آلاینده‌ها بر فرآیند یادگیری دانش‌آموزان منتشر شده است. پیامدهایی نظیر کاهش هوش به دلیل سرب، بیماری‌های قلبی و تنفسی، و مشکلات دیگر بارها مطرح شده‌اند.
آلودگی هوا و تعطیلی مدارس؛ استفاده خانواده‌ها از آموزش آنلاین
در این گزارش، ابتدا به سراغ والدین اقشار مختلف جامعه می‌رویم تا تأثیر تعطیلی مدارس در هفتههای گذشته را بررسی کنیم. سپس، دغدغه‌ها و مشکلات والدین را با نظر کارشناسان و متخصصان امر تحلیل خواهیم کرد. همچنین از نهادهای قانون‌گذاری که بر عملکرد نظام تعلیم و تربیت کشور نظارت دارند، پاسخگویی و شفاف‌سازی خواهیم خواست.
لازم به ذکر است که در این گزارش به چرایی تعطیلی مدارس نمی‌پردازیم، چراکه این موضوع به آلودگی هوا مرتبط است و مسئولیت آن بر عهده ۱۴ نهاد مختلف است. در عوض، تمرکز ما بر مشکلات و چالش‌هایی است که خانواده‌ها به دلیل غیرحضوری شدن مدارس با آن مواجه شده‌اند و پیامدهای منفی این تغییر در کیفیت یادگیری دانش‌آموزان را بررسی خواهیم کرد.
تاثیرات منفی آموزش از راه دور بر تحصیل
رشد و توسعه در جوامع پیشرفته، بذری بود که در پیش فصل بهار، کاشته شده تا در آینده، میوه آن درو شده و به حظّ ِ باغ و بهاران بنشینند. این بذر همان بذری است که نظام تعلیم و ترببت با کیفیت آموزش‌های کاربردی و سپس در آموزش عالی نیز به‌شکل تخصصی، برای آینده کشور کاشته است؛ بنابراین ثبت رکورد غم‌انگیز؛ میانگین معدل ۱۰.۹۸ که رئیس مرکز ارزیابی و ارزشیابی در وزارت آموزش و پرورش آن را میانگین ضعیفی تلقی نمی‌کند؛ شاید متاثر از لاک‌دوان در زمان پاندمی کروناست که منجر به آموزش از راه دور و پیدایش یک شبِ سامانه شاد شد.
اگر چه فقدان اتمسفر کلاس و معلم، عدم حضور دانش آموز در محیط یادگیری فراگیر در کنار گروه همسالان خود که یکی از مهمترین فرآیند‌های تاثیرپذیری در نوجوانان است و تمرکزی که دانش آموز در مدرسه که فضایی است تخصصی، جهت یادگیری و آموزشِ، در کیفیت آموزشی تاثیرات قابل توجه‌ای خواهد داشت و یادگیری را با خطرات بی‌توجهی به فهم و درک دروس مواجه می‌کند از سویی و از سوی دیگر عدم محیا بودن زیر ساخت‌های مناسب برای آموزش از راه دور، که پیشتر بدان اشاره شد همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا مشکلات را در این برهه زمانی بیش از پیش رقم زند.
در هفتههای گذشته، تعطیلی مدارس و قطع برق در شهر تهران، شرایط سختی را برای خانواده‌ها و حتی رسانه‌ها ایجاد کرد. در این مدت که ناگزیر رسانه‌ها نیز به‌صورت دورکار فعالیت می‌کردند، هر بار برای تنظیم خبر مجبور بودم یک مطلب را چندین بار ویرایش کنم. دلیل این مسئله، سروصدای آپارتمان مجاور بود؛ از داد و بیداد مادر گرفته تا سر و صدای کودکان و تلق‌وتلوق مداوم وسایل. بالاخره کار به جایی رسید که تصمیم گرفتم به آنها تذکر دهم تا آرامش همسایگان را رعایت کنند.
هنوز زنگ نزده بودم که در باز شد؛ کودکی با عجله فرار کرد و مادرش، با عرق شرم بر پیشانی، پشت در ظاهر شد. با هزاران عذرخواهی گفت: «این قطع برق نه درسی برای بچه‌ها گذاشته و نه زندگی و آبرویی برای ما!» همان‌جا ایده نگارش این گزارش در ذهنم شکل گرفت.
او مادر کودکی است که در پایه دهم تحصیل می‌کند. وقتی پای صحبتش نشستم، گفت: «مشکلات فنی و قطع مکرر اینترنت واقعاً کلافه‌کننده است. پسرم هر روز با این مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کند. درست در بزنگاه کلاس آنلاین، سرعت اینترنت به کمترین میزان خود می‌رسد. او دیگر نمی‌تواند از طریق سامانه شاد با معلم یا همکلاسی‌هایش ارتباط برقرار کند. این وضعیت باعث شده درس‌ها را به خوبی دنبال نکند و نمراتش افت کند. پایه تحصیلی‌اش هم ضعیف شده است.»
در همین حین بود که دیگر مدیر ساختمان آقای امینی در حال رفتن به طبقه بالا متوجه صحبت‌های ما شد و او نیز دل پر دردی داشت و گفت: دخترم کلاس ۵ است. از درد چشم و گردن خواب و خوراک ندارد. بعد از یک روز طولانی استفاده از کامپیوتر برای کلاس‌های آنلاین، می‌بیینم که خسته و بی‌حال است. من نگرانم که این موضوع به سلامت بدن او آسیب بزند. پزشک گفته گوشی تلفن به منزله به دوش کشیدن وزنه ۲۰۰ کلویی به گردن است. این دختر طفل معصوم توان این درد را ندارد. به‌نظر من این سیستم آموزشی برای بچه‌ها مناسب نیست، چرا که آنها به تحرک و فعالیت‌های فیزیکی نیاز دارند.
سپس آقای امینی به طبقه همکف اشاره کرد و گفت، برو با آنها نیز گپی بزن! در طبقه همکف ساختمان، مادر دانش‌آموزی در پایه یازدهم بود. او می‌گفت: پسرم به شدت دچار افسردگی و بی‌حوصلگی شده است. او خیلی از این که نمی‌تواند با دوستانش صحبت کند و در فضای آنلاین فقط با معلم ارتباط داشته باشد ناراحت است. همچنین احساس می‌کنم که انگیزه یادگیری‌اش کاهش یافته است.
از همه بدتر من و پدرش هر دو شاغلیم، من مرکز خدمات اورژانس مشغولم و پدرش در بانک، دختر کوچکترم را یک روز من سرکار میبرم یک روز پدرش، حال تصور کنید تعطیلی و مدرسه آنلاین با ما چه می‌کند.
همه این دشواری ها سبب شد که سراغ حیدر تورانی به عنوان مشاور طرح و برنامه معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش و مسئول سابق اداره آموزش و پرورش برویم. تورانی در ابتدای اظهارات خود به نکته مهمی تاکید کرد: آنچه به عنوان نقطه نظراتم بیان می‌شود، تنها بر حسب اقتضائات و شرایط و امکانات کشورمان است و برحسب جوامع پیشرفته نیست، به این معنا که قرار نیست رویایی حرف بزنیم.
استاد تمام مدیریت آموزشی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که آیا امکان آموزش مجازی در کشور ما مهیاست، گفت: ما در دوران پاندمی کرووا ناگزیر بودیم که به آموزش مجازی روی آوریم. گزینه دیگری نبود. چون نخستین تجربه حادث شده بود، ممکن است مشکلات بسیاری داشته باشد، اما با این وجود تنها راه ما بود.
وی عنوان کرد: کشور متاسفانه امکانات و زیرساخت‌های لازم را در مدارس نداشت و نیروی انسانی نیز برای آموزش آنلاین مهارت و تربیت نشده بود. اما آموزش و پرورش که فناور نشده بود نخستین تجربه خود را انجام داد و با همه کاستی‌ها شاد پدید آمد تا فقر آموزش از این بیشتر نشود. گر چه این دوران آموزش دچار آسیب شد، اما هنوز هم که سخن از تحول دیجیتال در مدارس به میان آمده، این شاد است که نخ و حلقه ارتباط کودک و مدرسه است.
تورانی بیان کرد: در ایامی که به هر دلیلی مدارس غیر حضوری می‌شوند، فارغ از آنچه گفته شد، مناطق محروم ممکن است بیشترین آسیب را متحمل شوند، برای چنین اتفاقی باید پهنای باند اینترنت در کشور به ویژه مناطق محروم تقویت شود، از طرفی این آموزش مستلزم داشتن یک گوشی هوشمند و یا تبلت است که در این دست مناطق منجر به ترک تحصیل یا بازماندگی از تحصیل می‌شود.
استاد تمام مدیریت آموزشی در پژوهشکده آموزش و پرورش درباره ساز و کار و نحوه به کارگیری آموزش آنلاین تاکید کرد: قطعا آموزش مجازی از بعد کیفیت به مراتب پایین‌تر از آموزش حضوری است و تنها در ایام خاصی، چون شرایط بحرانی کنونی باید به آن دست آویز شد. اما لازم است که معلمان در بستر شاد و فضای مجازی آموزش لازم را ببینند. چرا که کلاس آنلاین و نحو تدریس در فضای برخط کاملا متفاوت است با آموزش حضوری.
تورانی ادامه داد: هرگز در ایام غیر حضوری شدن مدارس، کیفیت یادگیری به میزان حضور در کلاس درس نیست که به دنبال آن افت تحصیلی پدید خواهد آمد. عوامل و شرایط محیطی درهر نقطه‌ای جز کلاس درس ممکن است بر تمرکز دانش آموز تاثیرگذار باشد با این وجود، تمرکز با افت تحصیلی رابطه‌ای مستقیم دارد، هر چه تمرکز بیشتر شود افت تحصیلی کمتر خواهد شد. این دو علت و معلول هستند.
کلاس از راه دور و مجازی باید به تقویت نظام تعلیم و تربیت کمک کند و نسخه جایگزین کلاس درس نیست
تورانی در خاتمه اظهاراتش تاکید کرد: باید در کشور شرایطی را رقم زد تا هرگز مدارس غیر حضوری نشوند. کلاس از راه دور و مجازی باید به تقویت نظام تعلیم و تربیت کمک کند و نسخه جایگزین کلاس درس نیست. هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین معلم و کلاس درس باشد و همه ارکان مدرسه در فرایند یادگیری مهم هستند. حتی برای استفاده از آموزش مجازی در شرایط خاص نیز زمینه و بستر مناسب، امکان دسترسی به تلفن‌های هوشمند، تقویت اینترنت و از همه مهمتر آموزش معلمین برای تدریس در این شرایط باید حتما در نظر گرفته شود.
آموزش آنلاین، راهکاری اضطراری یا چالش‌برانگیز؟
حجت الاسلام احمد حسین فلاحی نماینده مردم همدان و عضو کمیسیون آموزش در یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با آنا با اشاره بر آمار‌ها و شاخص‌ها برآمده از کیفیت آموزشی در ایام پاندمی کرونا اظهار داشت: در دوران کرونا شاهد بودیم که آموزش مجازی جایگزین مناسبی برای آموزش حضوری نبود. متأسفانه بسیاری از دانش‌آموزان به دلایل مختلف از جمله مشکلات دسترسی به اینترنت یا عدم توانایی در استفاده از این سیستم‌ها از ادامه تحصیل بازماندند. آمار‌ها نشان می‌دهد که تنها در دوران کرونا حدود سه میلیون دانش‌آموز از تحصیل بازماندند.
کاهش کیفیت آموزش و بازماندگان از تحصیل
سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات ادامه داد: آموزش آنلاین در مواقع اضطراری مانند آلودگی هوا یا بحران‌ها می‌تواند راهکاری ضروری باشد، اما زیرساخت‌های ما هنوز به اندازه کافی آماده نیست. مشکلاتی همچون اختلال در سامانه‌های آموزشی، مانند شاد و ضعف در اتصال اینترنت باعث می‌شود که فرآیند یادگیری به درستی انجام نشود.
وی افزود: این موضوع نه تنها در دوران کرونا بلکه در شرایط فعلی نیز ادامه دارد. آموزش آنلاین به‌ویژه در مقاطع ابتدایی و متوسطه که نیاز به تعامل حضوری است، باعث کاهش کیفیت آموزشی و تربیتی می‌شود.
آموزش آنلاین باید فقط در شرایط اضطراری به‌عنوان یک راهکار موقت در نظر گرفته شود، نه به‌عنوان یک جایگزین دائمی
سخنگوی کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری بر ضرورت تقویت زیرساخت‌های دیجیتال در کشور تاکید کرد و گفت: آموزش آنلاین باید فقط در شرایط اضطراری به‌عنوان یک راهکار موقت در نظر گرفته شود، نه به‌عنوان یک جایگزین دائمی. اگر می‌خواهیم این مدل آموزش به‌طور مؤثر در مواقع ضروری به کار گرفته شود، باید به توسعه سیستم‌های آموزشی آنلاین، بهبود دسترسی به اینترنت و ارتقای سامانه‌های آموزشی بپردازیم.
راهکار‌های پیشنهادی برای بهبود وضعیت
به گفته این مقام مسئول، در شرایط عادی، ما باید به‌دنبال حفظ و تقویت آموزش حضوری باشیم، زیرا این نوع آموزش نه تنها برای یادگیری علمی بلکه برای تربیت صحیح نسل آینده کشور ضروری است.
فلاحی اضافه کرد: اگرچه آموزش آنلاین می‌تواند در شرایط اضطراری مفید باشد، اما زیرساخت‌ها و کیفیت آن باید به گونه‌ای باشد که در مواقع بحرانی، دانش‌آموزان از دسترسی به آموزش محروم نشوند. تنها در صورتی که این زیرساخت‌ها به درستی تقویت شود، می‌توانیم از این ابزار به‌عنوان یک راهکار مؤثر استفاده کنیم.
سخنگوی کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی در پایان بر لزوم نگاه به آینده و پیش‌بینی راهکار‌های مناسب در راستای تقویت آموزش در کشور تأکید کرد.
البته وزارت آموزش و پرورش در این زمینه با تعطیل شدن کلاس های حضوری مخالف است و علی فرهادی سخنگوی وزارت آموزش و پرورش با انتقاد از آموزش مجازی و کاهش کیفیت آموزش آثار آن را بلندمدت اعلام کرد. وی تاکید کرد: خواسته ما از مدیران این بوده که همیشه براساس پژوهش مشخص کنیم که تعطیلی مدارس چه آثاری دارد، امسال تعطیلی‌های مدارس بیشتر به خاطر ناترازی انرژی بوده است. الزاما وزارت آموزش و پرورش قائل به تعطیلی مدارس نیست چراکه یک روز تعطیلی مدارس حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد. موضع آموزش و پرورش در همه تصمیم‌گیری‌ها برای تعطیلی مدارس، منفی بوده است.
اگرچه آموزش مجازی به‌عنوان راه‌حلی برای تداوم یادگیری در شرایط بحرانی مانند همه‌گیری کرونا معرفی شد، اما در عمل به معضلی تبدیل شده که نیازمند بازنگری جدی است. مشکلاتی مانند نارسایی‌های فنی، افت تحصیلی، تأثیرات روانی و جسمانی، و کاهش تعامل میان دانش‌آموزان و معلمان، از مهمترین چالش‌هایی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. شاید ترکیب آموزش حضوری و مجازی، همراه با بهبود زیرساخت‌ها و ارائه محتوای جذاب‌تر و مؤثرتر، بتواند این مشکلات را به فرصتی برای ارتقای کیفیت آموزش تبدیل کند.
انتهای پیام/
