«سامانه اسناد افتخار» بنیاد شهید کجاست؟!

به گزارش خبرگزاری آنا، شهدا، جانبازان و ایثارگران و خانواده معزز آن‌ها گنجینه‌های تکرار نشدنی هستند و نهادهای فرهنگی کشور از طرفی باید تلاش کنند تا نسل امروز از آنان درس شرافت بیاموزد و از طرف دیگر به جوانان غیور دیروز نشان دهند که جامعه همچنان قدر و قیمت سلحشوری‌های آنها را می‌داند. گزارش حاضر که بر اساس مشاهدات میدانی، بررسی اسناد بالادستی و اخبار «بنیاد شهید و امور ایثارگران» نوشته شده؛ نشان می‌دهد که چگونه ابزارهای کارآمدی که می‌توانست نقش مهمی در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت داشته باشد، به تدریج و کمتر از یک دهه تاثیرگذاری خود را بر جامعه از دست داده‌اند.

 اساسنامه‌ای که مبنای آن فرهنگی است

سازمان «بنیاد شهید و امور ایثارگران» براساس فرمان امام خمینی(ره) تاسیس شد. در صفحات اول اساسنامه بنیاد (مواد ۳ تا ۵ و بندهای الف و ب)، صراحتا بر «انجام امور فرهنگی به منظور پاسداشت یاد شهیدان» تاکید شده است. اساسنامه در بندهای شماره ۴ و ۵ بر جمع‌آوری و حفظ و نگهداری و معرفی «آثار فرهنگی، ادبی، هنری، وصایا و دیگر آثار شهدا» و «تشویق وترغیب و حمایت از جامعه فرهنگی، آموزشی، هنری و اندیشمندان، ادبا و نویسندگان در ثبت تبیین و معرفی ویژگی‌های سیره معنوی و فضایل اسوه‌های شهادت و ایثار» تاکید دارد. هم اکنون «اداره کل اسناد و انتشارات» متولی اجرای بخش مهمی از همین مفاد است.

شما به عنوان جامعه مخاطب بنیاد شهید، آخرین‌بار کِی مجلات شاهد را مطالعه یا داستانی از کتاب‌های نشرشاهد را برای دیگران نقل کردید؟ «سامانه اسناد و افتخار» یا «کتابخانه تخصصی ایثار و شهادت» را می‌شناسید؟ موزه‌های شهدا در کشور چقدر انتظارات شما را برآورده کرده‌اند؟

رهبر انقلاب: کتاب مناسب انقلابی کم است/ خروجی کار فرهنگی مهم است

این سوالات اهمیت بیشتری می‌یابند وقتی بدانیم رهبر معظم انقلاب ارديبهشت ۱۴۰۳در بازدید از «نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران» ضمن تاکید بر این‌که همه آحاد مردم در طبقات مختلف سنی و علمی نیازمند به کتاب هستند و «هیچ چیزی نمی‌تواند جای کتاب را بگیرد» فرمودند: «نباید فضای مجازی جای کتابخوانی را بگیرد و کتاب باید همواره در سبد خرید و در مجموعه اوقات مردم جای خاص خود را داشته باشد... در زمینه قضایایی همچون مشروطیت، دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و شخصیت برجسته و کم‌نظیری همچون امام(ره) یا کتاب مناسب وجود ندارد و یا کتاب «خواندنی» بسیار کم است که باید در این موضوعات تولید کتاب مناسب برای نسل جوان انجام گیرد.»

ایشان شهريور ۱۴۰۳ طی دیدار خود با دست‌اندرکاران کنگره ملی شهدای کهگیلویه و بویراحمد هم فرمودند: «دست‌نوشته‌ها، کتابها، فیلم‌ها، بزرگداشت‌ها، نامگذاری کوچه و خیابان و ورزشگاه و غیره، خوب است، همه‌ اینها لازم است... بعضی‌هایش که ماندگار است مثل فیلم، بیشتر از همه کتاب ــ را باید کاری کنید که خروجی داشته باشد. یعنی شما کتاب را چاپ می‌کنید، چند نفر این کتاب را می‌خوانند؟ چند نفر وقتی خواندند، از آن یادداشت برمی‌دارند؟ چند نفر وقتی که با رفقایشان در حلقه‌های دوستانه نشستند، از این یادداشت‌ها استفاده می‌کنند و اینها را با همدیگر تبادل می‌کنند؟ ببینید چه کار می‌توانید بکنید که این کتاب بتواند یک تحوّل ایجاد کند... ما در کشور چند ده میلیون جوان داریم؛ شمارگان چاپ این کتاب‌ها .... در مقابل بیست میلیون خیلی رقم کوچکی است. کاری کنید که اوّلاً بیست هزار نفر بخوانند، و به معنای واقعی کلمه، این شخصیّت که شما توصیفش کردید...؛ در سبْک زندگی آنها، در وجود آنها، در فکر آنها، فرهنگ آنها اثر بگذارد.... من همیشه به این جمع‌هایی که برای بزرگداشت شهدا می‌آیند با ما دیدار می‌کنند، توصیه می‌کنم: خروجی‌ها را در نظر بگیرید؛ صِرف کار کافی نیست. این کارها ابزار است؛ ابزار [هم] برای یک نتیجه است. ابزاری باشد که بتواند اثر کند.»

بودجه چندمیلیاردی بنیاد شهید برای ارائه خدمات فرهنگی

از آن‌جا که ایشان رسالت عمده بنیاد شهید و امور ایثارگران را فرهنگی می‌دانند، بودجه «بنیاد شهید و امور ایثارگران» هم به ویژه در 6 سال اخیر فزاینده بوده است؛ به طوری که معاون حقوقی و امور مجلس بنیاد در «همایش سراسری مدیران، روسای ادارات حقوقی و رابطین کمیسیون ماده ۱۶ بنیاد شهید و امور ایثارگران کل کشور» عنوان کرد: «از سال ۱۴۰۰ تا سال ۱۴۰۳ بودجه بنیاد شهید ۳۰ همت بود و امسال به ۹۱ هزار میلیارد تومان رسید و تلاش داریم در سال آینده بودجه بنیاد شهید را به ۱۸۰ همت برسانیم.»اینجا بخوانید.

همچنین طی سال‌های 1399 و 1400 بر اساس جزئیات بودجه‌های عنوان شده برای ریز برنامه‌های بنیاد شهید در «جدول شماره 7 بودجه دستگاه‌های سیاستگذار» این بنیاد برای «ارائه خدمات اجتماعی، فرهنگی، ورزشی به ایثارگران» مبلغ 727 میلیارد و 400 میلیون تومان بودجه اختصاص داده است.

با توجه به چنین بودجه‌ای، معاونت فرهنگی و آموزشی بنیاد شهید و امور ایثارگران در 6 سال اخیر تلاش کرد بخشی از رسالت‌های خود را در خصوص ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، با برگزاری مراسم‌ها، یادواره‌های شهدا، حمایت از برخی فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی مرتبط با حوزه ایثار و شهادت به انجام برساند اما به نظر می‌رسد این فعالیت‌ها در حوزه‌ «اسناد و انتشارات» علی‌رغم رونمایی‌‌های مکرر از تولیدات فرهنگی در حضور رسانه‌ها، از اثربخشی لازم در جامعه برخوردار نیست.

نشرشاهد؛ آشنای قدیمی‌ها و گمنام برای نسل جوان

«نشرشاهد» از قدیمی‌ترین ناشران مروج فرهنگ ایثارگری است که زیر نظر «اداره کل اسناد و انتشارات» فعالیت می‌کند و حجم عناوین منتشره خود را به بیش از 2 هزار کتاب رسانده است. در وهله اول، انتشار این تعداد کتاب تحسین‌برانگیز به نظر می‌رسد اما جستجویی کوتاه در بازار کتاب تهران (خیابان انقلاب اسلامی) نشان می‌‌دهد که تقریبا هیچ اثری از آثار «نشرشاهد» که در مراسم متعدد رونمایی شده بودند نیست! حتی ویترینی هم برای کتاب‌های این انتشارات کهنه‌کار در نظر گرفته نشده و بیشتر کتابفروشی‌های  صاحب‌نام آنها را در قفسه‌های کتاب خود  نمی‌فروشند.

به جای آن می‌توانید به راحتی برخی کتاب‌های انتشارات شاهد را به صورت رایگان در فضای مجازی دانلود کنید یا آن‌ها را در قالب صوتی بشنوید. اقدامی که ظاهرا با هدف ترویج فرهنگ ایثار و شهادت صورت گرفته اما همه مخاطبان (پیر و جوان هم ندارد) به نسخه‌های الکترونیکی و صوتی علاقه‌مند نیستند. این مساله نام «نشرشاهد» را به عنوان یک ناشر پرسابقه کمرنگ کرده است که از دلایل عدم رغبت مخاطبان به غرفه این انتشارات در نمایشگاه‌ بین‌المللی کتاب است.

طی نمایشگاه کتاب، «نشرشاهد» حتی با برگزاری مسابقات کتابخوانی یا سامانه «تفال به شهدا» در غرفه خود نیز توان جلب مخاطبان را در قیاس با ناشران نوظهور دفاع مقدس نداشت. مقایسه ظاهری غرفه نشرشاهد با انتشارات متناظر آن که اتفاقا هر دو از بودجه دولتی استفاده می‌کنند و در چند قدمی یکدیگر در نمایشگاه کتاب حضور می‌یافتند، به وضوح نشان می‌داد که مخاطبان جوان و دوستداران فرهنگ دفاع مقدس حاضر بودند برای داشتن کتابی از ناشر نام‌آشنای خود، پول هم پرداخت کنند و نیازی به عرضه رایگان تعداد زیادی از کتاب‌ها در بستر فضای مجازی برای جلب مخاطب یا ترویج فرهنگ ایثار و شهادت نیست.

نشرشاهد از پیشگامان ترجمه کتاب‌های دفاع مقدس به زبان‌های دیگر بوده است. 23 عنوان از این کتاب‌‌ها آخرین بار در مهرماه سال 1398 در نمایشگاه کتاب فرانکفورت عرضه هم شدند اما از آن به بعد، دیگر راهی به هیچ یک از بازارهای بین‌المللی و حتی منطقه‌ای نیافتند و فقط در بخش بین‌الملل نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه شدند. اطلاعاتی از رغبت ناشران خارجی به این کتاب‌ها از آن زمان تاکنون در دست نیست و در واقع نمی‌دانیم در 6 سال اخیر برخی از آثار نشرشاهد با چه هدفی و برای کدام مخاطبان ترجمه شده‌اند؟!

«کتابخانه‌ تخصصی ایثار و شهادت» که سال‌ها به عنوان مرجعی مهم در حوزه کتاب‌های ایثار و شهادت محسوب می‌شد نیز در این نابسامانی گرفتار شده است. قفسه‌های این کتابخانه که حالا دیگر عنوان «تخصصی» را فقط یدک می‌کشد، مدت‌هاست که بروز نیست و نمی‌توانید بسیاری از آثار جدید را در آن پیدا کنید. 

نشریاتی که سرنوشت غم انگیز دارند

متاسفانه این مسائل فقط گریبانگیر «گروه مجلات شاهد (شاهد کودک، نوجوان، جوان و یاران)» هم شده است. مجلاتی که در سال 1388 بالغ بر 18 هزار نسخه از آن به صورت تک فروشی در کیوسک‌های مطبوعاتی به فروش می‌رسید و تا اواخر سال 1397 بیش از 40‌ هزار مشترک فعال داشت، اکنون به سرنوشت غم‌انگیز کتاب‌های نشرشاهد دچار شدند.

از اواخر دهه 90 این مجلات، رایگان و فقط به صورت آنلاین برای عموم مردم عرضه می‌شوند. در شرایطی که بسیاری از جانبازان، ایثارگران و خانواده‌های علاقه‌مند به فرهنگ دفاع مقدس، در انتظار فقط یک نسخه فیزیکی برخی از این نشریات هستند و سابقا با پرداخت حق عضویت (50 درصد تخفیف) مشترک این مجله بودند؛ مجلات شاهد به صورت فیزیکی (مجلد) برای بیش از 200 سازمان‌ و نهاد ارسال می‌‌شود که برخی از آن‌ها هم جامعه هدف اصلی آن نیستند. ظاهرا گروه مجلات شاهد به دلیل عدم توانایی در تولید محتوای جذاب از مشترکان حقیقی خود واهمه دارد.

در واقع، تمایل جانبازان و ایثارگران -که بیشترشان 60 سالگی را هم پشت سر گذاشته‌اند- به مطالعه نشریات الکترونیکی، به دلایلی مانند آغاز دوران سالمندی، شرایط جانبازی و داشتن چالش‌های فراوان با مطالعه آنلاین، باورنکردنی و خلاف واقع به نظر می‌آید.

کافی است که نشریات گروه مجلات شاهد مرور کنید. می بینید که حرف تازه‌ای با نسل مومن انقلابی جسور و کنجکاو امروزی ندارند. چند سالی است که تولید این نشریات به اصطلاح تفویض اختیار شده است اما به دلیل عدم نظارت محتوایی مناسب و دغدغه‌مند، از شکوفایی و نواندیشی در اندیشه‌های والا و اصیل انقلابی بازمانده است.

گفتنی است گروه مجلات شاهد از اواخر سال 83 تا پایان 87 در مناسبت‌های مختلف مطبوعاتی موفق به کسب 23 رتبه  شده بود که بیانگر رویکرد موفق بنیاد در تغییر محتوا و شکل مجلات شاهد در آن سال‌ها بود. رویکردی که به کسب مدال جهانی کیفیت BID توسط مجلات شاهد در پاریس انجامید.

سامانه‌ای که رئیس جمهور شهید رونمایی کرد کجاست؟

افتتاح «سامانه اسناد افتخار» یکی دیگر از وعده‌هایی بود که از سوی اداره کل اسناد و انتشارات بنیاد شهید در اردیبهشت‌ماه 1401 به خبرگزاری‌ها داده شد. قرار بود این سامانه ۹ میلیون محتوای به یادگار مانده از شهدا از جمله وصیت‌نامه به صورت دیجیتال و دست‌نویس را در اختیار پژوهشگران و عموم مردم قرار ‌دهد. این سامانه 23 اسفندماه همان سال توسط رئیس‌جمهور شهید «آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی» در مراسم بزرگداشت روز شهید رونمایی شد، اما متاسفانه هم‌اکنون دسترسی به چنین سامانه‌ای ممکن نیست. آگهی‌های مناقصه «استعلام طرح اسناد افتخار ثبت و ضبط تصویری خاطرات والدین شهداء» در فضای مجازی نشان می‌دهد که این فعالیت نیز در سال‌های نه‌چندان دور به بخش خصوصی تفویض اختیار شده بود اما علی‌رغم رونمایی و اطلاع‌رسانی در رسانه‌ها همچنان محتوای آن – تا زمان نوشتن این گزارش- در دسترس نیست.

موزه‌‌ای غیر استاندارد اما ارزشمند

«موزه مرکزی شهدا» که تقریبا در نزدیکی لانه جاسوسی آمریکا در خیابان آیت‌الله طالقانی قرار دارد؛ یکی از بهترین بسترها جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت است و زیر نظر «اداره کل اسناد و انتشارات بنیاد شهید» اداره می‌شود. این موزه آثاری را در دل خود جای داده که بسیاری از آن‌ها با عشق و احترام از سوی خانواده معزز شهدای والامقام و هنرمندان مشهور تقدیم شده‌اند. نمایش این آثار ارزشمند در ویترین‌هایی که از استانداردهای روز کشور فاصله دارند، برای اهالی فرهنگ ایثارگری غم‌انگیز است. اگر به گشت‌وگذار در این مکان معنوی ادامه دهید، می‌بینید که مدتهاست بسیاری از اصول اولیه موزه‌داری در آن نادیده گرفته شده است و این آثار برای حفظ، مرمت و نگهداری به توجهات ویژه‌ای نیاز دارد.

بنا بر فرمایش بنیان‌گذار جمهور اسلامی ایران «بنیاد شهید از همه بنیادها افضل است برای اینکه شهید از همه افراد افضل است.» امیدواریم معاونت فرهنگی و آموزشی بنیاد شهید بتواند فارغ از نام دولت‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت مدیران اندیشمند، دلسوز و دوراندیش، فعالیت‌های فرهنگی این نهاد انقلابی را که زیربنای آن خون پاک شهدا و ایثارگری همه مردم ایران از صنوف و قشرهای مختلف است، به اهداف والای خود نزدیک کند.