دانشگاه‌ها پیگیر ماموریت‌های ده گانه تحول شورای ارتقای علوم انسانی

به گزارش خبرگزاری آنا، همایش «حکمرانی دینی و سیاستگذاری علم و فرهنگ مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» امروز (پنج شنبه ۸ آذر) با حضور حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و دکتر محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم، دکتر سعیدرضا عاملی رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی و حجت الاسلام و المسلمین احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در سالن همایش شیخ طوسی دفتر تبلیغات اسلامی در قم برگزار شد.

 حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در این همایش با تسلیت ایام فاطمیه و با اشاره به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که دارای سه رکن اساسی است اظهار کرد: رکن اول آن، تبیین نظریه نظام انقلابی است که برای نخستین بار توسط مقام معظم رهبری مطرح شد. ایشان در این نظریه، هدف‌گذاری‌های بلندمدت و فلسفه وجودی نظام انقلابی را معرفی کردند که شامل خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی است. این نظریه بر پایه ارزش‌های فطری همچون آزادی، فکری، اخلاق، معنویت، عدالت، استقلال، عزت، عقلانیت و برادری استوار است.

وی ادامه داد: رکن دوم این بیانیه، دستاورد‌هایی است که در چهار دهه گذشته محقق شده است. این دستاورد‌ها شامل مدیریت جهادی، مقابله با استکبار جهانی، تثبیت امنیت و حفظ تمامیت ارضی، پیشرانی کشور در عرصه علم و فناوری، ایجاد زیرساخت‌های حیاتی اقتصادی و عمرانی، مشارکت مردمی و خدمت‌رسانی، ارتقای بینش سیاسی و تقویت عدالت در تقسیم منابع عمومی کشور و در نهایت افزایش معنویت و اخلاق است. این نکته که دستاورد‌ها هم توسط دوستان و هم دشمنان نظام مورد اعتراف قرار گرفته است، اهمیت و تاثیر این نظریه را به‌خوبی نمایان می‌سازد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: رکن سوم بیانیه، توصیه‌های راهبردی برای گام دوم است که شامل هفت حوزه علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد و عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، و سبک زندگی است. این بخش به‌طور مستقیم به وظایف ما در تنظیم و تدوین سیاست‌های کلان مربوط می‌شود.

تنظیم و تدوین سیاست‌های کلان متناسب با اهداف انقلاب اسلامی

استاد خسروپناه با اشاره به سیاست‌گذاری علم و فرهنگ گفت: سیاست‌های علم و فرهنگ از ابتدا تا امروز در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است. نقشه جامع علمی کشور در حال حاضر در دست بازنگری است و ویراست دوم آن با نگاه به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در حال تدوین و تکمیل شدن است. این بازنگری شامل بخش‌های مختلفی از جمله علوم پایه، فناوری، علوم انسانی و بخش علوم پزشکی است. نقشه مهندسی فرهنگی کشور نیز در راستای بیانیه گام دوم در حال اجراست، این نقشه مصوب شده و در استان‌ها نیز به مرحله اجرایی رسیده است؛ تاکنون ۱۷ یا ۱۸ استان برش استانی را آماده کرده اند و ان‌شاءالله بقیه استان‌ها طی دو تا سه ماه آینده تکمیل خواهد شد.
وی افزود: سند بنیادین آموزش و پرورش نیز در گام اول ۱۳ یا ۱۴ سال پیش تدوین و تصویب شد. اما در گام دوم دو اتفاق مهم صورت گرفته است: اول، بازنگری در سند و تدوین متممی برای آن با همکاری وزارت آموزش و پرورش و شورای آموزش و پرورش در شورای عالی تصویب خواهد شد. دوم، تدوین نقشه اجرایی برای این سند است که تا قبل از این، سند نقشه راه نداشت. این نقشه راه در زمان شهید رئیسی طراحی و ابلاغ شد و اکنون در حال اجرا است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به سند دانشگاه اسلامی اضافه کرد: در گام اول این سند تدوین شد، اما در گام دوم باید نقشه اجرایی برای آن تهیه شود که این مسئولیت بر عهده نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها است. امیدواریم همان‌طور که دستگاه‌های مختلف در تدوین این اسناد ورود پیدا کردند، در اجرای آنها نیز همکاری کنند.

شروع تحول و ارتقا در علوم انسانی

استاد خسروپناه عنوان کرد: یکی دیگر از اقدامات مهم شورا در گام اول، شروع تحول و ارتقا در علوم انسانی بود. رشته‌های متعدد بازنگری و برخی کتب درسی با رویکرد تحولی نوشته و چاپ شدند. اکنون شورای تحول و ارتقا علوم انسانی با نگاه به گام دوم، ده ماموریت تحولی را پیگیری می‌کند و مسئولین مختلف در دانشگاه‌ها درگیر این فرآیند شده‌اند. این شورا علاوه بر اسلامی‌سازی علوم انسانی که همواره دغدغه اصلی آن بوده، به موضوع بومی‌سازی و توجه به نیاز‌های جامعه نیز توجه دارد. مسئله‌ای که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است و لازم است علوم انسانی به‌ویژه در زمینه اقتصاد، که یکی از توصیه‌های مقام معظم رهبری در گام دوم است، پیوند بیشتری برقرار کند.

وی افزود: اسناد متعددی در حوزه علم و فناوری و فرهنگ نوشته شده است که بسیاری از آنها صرفاً اسناد راهبردی نیستند بلکه در حوزه راهبری نیز نقش دارند. ایجاد جهاد دانشگاهی و پژوهشگاه رویان از افتخارات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران است، که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و به مرحله اجرا درآمد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی کرد: همچنین، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نقش مهمی در تبدیل دانش به دانش بنیان و از آن به فناوری و سپس صنعت ایفا کرده است. این فرآیند از زمانی آغاز شد که شورای عالی انقلاب فرهنگی با نگاهی حکیمانه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را تشکیل داد تا بتواند دانش را به دانش بنیان‌ها و پارک‌های علم و فناوری و دیگر نهاد‌های مرتبط تبدیل کند. در ادامه، ستاد‌های متعددی در ذیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تشکیل شد که یکی از آنها، ستاد نانو است. در این حوزه ما در ابتدا هیچ جایگاهی در جهان نداشتیم، اما اکنون به رتبه چهارم جهانی دست یافته‌ایم. نمایشگاه نانو که اخیرا در تهران برگزار شد، شاهد این پیشرفت عظیم بود که اگر سند راهبردی نانوتکنولوژی نوشته نمی‌شد و ساختار‌های لازم شکل نمی‌گرفت، این موفقیت‌ها امکان‌پذیر نمی‌بود. بنابراین، این جایگاه محصول کار‌های زیرساختی و سند نگاری راهبردی است.

پیشرانی شورای عالی انقلاب فرهنگی متناسب با گام دوم انقلاب اسلامی

استاد خسروپناه اضافه کرد: برخی معتقدند که شورای عالی انقلاب فرهنگی هیچ اقدام مؤثری انجام نداده یا این‌که تعطیل شده است. این سخنان بی‌توجهی به واقعیت‌ها و دستاورد‌های بزرگ شورا است. ما در شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدامات بسیاری در این زمینه انجام داده‌ایم و این گفتمان‌سازی نیازمند توجه و شناخت عمیق‌تر از سوی عموم است. به عنوان نمونه، در بیانیه گام دوم، مقام معظم رهبری تأکید دارند که موتور پیشران کشور در عرصه علم و فناوری باید به عنوان زیرساخت حیاتی اقتصاد عمرانی کشور در نظر گرفته شود. بخشی از این پیشرانی و پیشرفت‌ها حاصل تلاش‌های شورا در زمینه سند نگاری و ساختار سازی است.
وی عنوان کرد: در گام دوم، شورای عالی انقلاب فرهنگی متوجه شد که باید سند ملی هوش مصنوعی نوشته شود. این سند تدوین و تصویب شد و در حال حاضر در حال ابلاغ و اجرا است. همچنین، این شورا متوجه ضرورت ایجاد سازمان هوش مصنوعی شد و اقدامات لازم برای این کار آغاز شد. با اینکه بودجه اختصاص یافته برای این امور بسیار محدود است، اما تصویب این سند نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت این تحول است. به زودی شاهد تصویب سند فناوری کوانتوم و ساختاری برای آن خواهیم بود که مباحثی مانند سنسور‌های کوانتومی، هوش مصنوعی کوانتومی و کامپیوتر‌های کوانتومی را در بر خواهد گرفت. این حوزه حتی از هوش مصنوعی نیز اهمیت بیشتری دارد، زیرا خود هوش مصنوعی یکی از رویکردهایش هوش مصنوعی کوانتومی است. مراحل تدوین این سند در حال انجام است و متخصصین این حوزه در کشور به صورت فعال در این فرآیند مشارکت دارند.

اسناد با مشارکت نخبگان تدوین می‌شوند

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: مهم است که بدانیم این سند نگاری راهبردی به این معنا نیست که اعضای شورا به تنهایی این اسناد را تدوین می‌کنند. تمامی متخصصین و کارشناسان هر حوزه گرد هم می‌آیند و اسناد را با همکاری یکدیگر می‌نویسند و در دانشگاه‌ها و مراکز علمی نقد و بررسی می‌شود. برای مثال، در تدوین سند کوانتوم، تمامی متخصصین مرتبط در کشور جمع شدند و بعد از تدوین، در دانشگاه شهید بهشتی سند را نقد و بررسی کردند. این نوع کار کارشناسی، عمیق و تخصصی است.

وی افزود: در حوزه فرهنگ نیز، علاوه بر نقشه مهندسی فرهنگی و برش‌های استانی آن، اسنادی مانند سند موسیقی در همین شورا تصویب شد و ابلاغ گردید. همچنین سند صنایع دستی که در آن ۲۹۹ صنایع دستی در کشور داریم، با مشارکت فعال هنرمندان و صنعتگران این حوزه تهیه شد. ایران به عنوان اولین کشور جهان در تولید صنایع دستی شناخته می‌شود و تدوین چنین سندی برای حمایت و توسعه این صنعت بسیار ضروری بود. به زودی اسناد دیگری مانند سند سینما و هنر‌های نمایشی و هنر‌های تجسمی و نمایش خانگی نیز تصویب و اجرایی خواهند شد.

استاد خسروپناه تاکید کرد: بنابراین، سیاست‌های علم و فرهنگ در شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اساس بیانیه گام دوم و توصیفات رکن دوم آن پیش رفته و این شورا در حال حاضر با توجه به رکن سوم بیانیه، این مسیر را ادامه می‌دهد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه سخنان خود با طرح این پرسش حکمرانی در این زمینه به چه معناست؟ گفت: حکمرانی به معنی سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، گفتمان‌سازی و راهبری است که شامل پنج مرحله است: سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، گفتمان‌سازی، راهبری اجرایی، و نظارت و ارزیابی. مقام معظم رهبری سیاست‌گذاری و راهبری مقوله علم و فرهنگ را به شورا واگذار کرده‌اند. شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مسیر مسئولیت‌هایی را در سیاست‌گذاری، راهبری و تا حدودی نظارت بر عهده دارد و در حال انجام این ماموریت‌ها است.

وی عنوان کرد: حال پرسشی مهم مطرح می‌شود که چقدر دین و معارف اسلامی می‌توانند در این فرایند‌های سیاستگذاری مشارکت و دخالت داشته باشند؟ آیا فقه، فلسفه امور عامه و اخلاق اسلامی می‌تواند به‌عنوان بستر نظری در سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و نظارت مؤثر باشد؟ پاسخ به این پرسش از دو جنبه پاسخ ساختاری و پاسخ معرفتی قابل بررسی است. پاسخ ساختاری این است که شورای عالی انقلاب فرهنگی با بهره‌گیری از ظرفیت حوزه‌های علمیه و حضور متخصصین، تضمین و ضمانت دینی‌سازی اسناد و سیاست‌ها را انجام می‌دهد. در این راستا، مشارکت شورای حوزوی در تبیین اسناد بسیار حائز اهمیت است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد:، اما پاسخ معرفتی و علمی این است که آیا دین اسلام با تمامی مبانی فقهی و اخلاقی‌اش، توانایی دارد در سیاست‌گذاری، راهبری و تنظیم‌گری نقش‌آفرینی کند؟ نسبت دین با سیاستگذاری مشخص شود؟

استاد خسروپناه اضافه کرد: به عنوان مثال، حکمت و معارف اسلامی با توجه به اصولی، چون عدل، استقلال، عقلانیت و معنویت، می‌تواند هدایت‌گر و مسیرساز در سیاست‌گذاری‌ها باشد. آیا فقه اسلامی با ارائه قواعدی جامع و سازگار با زمان و مکان، می‌تواند به عنوان مرجعی معتبر برای تدوین و اجرا و حتی نظارت بر سیاست‌ها به کار گرفته شود؟

وی تصریح کرد: برای پاسخ به این سوال، باید نسبت دین و حکمرانی، دین اسلام و سیاست‌گذاری، دین اسلام و تنظیم‌گری، و دین اسلام و راهبری را از لحاظ روش‌شناسی و از منظر علمی و فقهی مورد بررسی قرار دهیم. آیا حوزه علمیه این ظرفیت را دارد که به این سوال پاسخ دهد؟ شورای تخصصی حوزوی با شورای عالی انقلاب فرهنگی همکاری دارد، اما حوزه علمیه باید در این زمینه فعالانه‌تر عمل کند.