دکتر طهرانچی: پدافند غیرعامل یک موضوع کاملاً علمی و لبه دانشی است

به گزارش خبرگزاری آنا، محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در همایش پدافند غیرعامل در ابتدای این مراسم با گرامیداشت یاد و خاطره شهدای دفاع مقدس، شهدای جهاد علمی به ویژه شهید مجید شهریاری و سید شهدای مقاومت سید حسن نصرالله با ارائه سخنرانی با موضوع «دانشگاه نهاد پیروساز ـ پاسخگو» گفت: موضوع دانشگاه پاسخگو از مباحث بسیار مهم است. دانشگاه باید در متن، ساختارها و سَمت‌گیری‌ها زمینه ساز دانشگاه پاسخگو باشد. 

وی ادامه داد: واقعیت این است که دانشگاه به صورت آنچه در غرب بود، به کشور ما منتقل نشد، بلکه صورتی از دانشگاه به کشور ما آمد. در غرب دانشگاه نهاد توسعه است و مسأله آن، مسأله توسعه است، این نگاه که دانشگاه، پاسخگو است، چرا که پیروساز است و مرجعیت نهاد دانش در جامعه بسیار ارزشمند است. این مرجعیت سبک زندگی ساز و پیروساز است. اگر می‌خواهند مردم را نسبت به موضوعی حساس کنند، می‌گویند جامعه علمی، فلان دانشگاه و دانشمند این گزاره را تأیید می کند. پس موضوع پیروسازی نهاد علم بسیار مهم است و چون دانشگاه پیروساز است، باید پاسخگو هم باشد. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به فرارسیدن سالروز شهادت شهید مجید شهریاری به پیام آیت‌الله جوادی آملی اشاره و تصریح کرد: ایشان در این پیام فرمودند که راز موفقیّت شهیدِ شاهد، دکتر شهریاری و اَقران وی، پی‌ بردن به حقیقتِ علم (اولاً) و هجرت از آن به معلوم (ثانیاً) و ترغیب به چنین هجرت (ثالثاً) است، زیرا علم، تفسیر و شرح معلوم است و معلوم، خلقت خداست نه طبیعت، و تبیینِ خلقت، تفسیرِ فعل خداست، و تحریرِ فعل خدا همانند شرح قول خدا فقط دینی است.

طهرانچی ادامه داد: اگر بخواهد این اتفاق بیفتد، قواعد دانشگاه باید با این چارچوب عمل کند. مقام معظم رهبری می‌فرمایند عنصر محوری دانشگاه عالم تربیت کردن، علم تربیت کردن و جهت دهی به تربیت عالم و علم است. نظاماتی که در دانشگاه وجود دارد، نظام تربیت عالم (نظام تربیتی)، نظام تولید علم (نظام علمی) نظام تولید فناوری(نظام فناوری) و نظام فرهنگی است. وقتی می‌گوییم نظام متفاوت از کنش فردی یا جمع کنش فردی پژوهشگران است. در نظام قواعد و بهم پیوستگی مطرح است، در نظام رهبری علمی و اجزا و ارکان مطرح است. 

وی تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند که دانشگاه جمعی از دانشگران است، در حالی که دانشگاه اجتماع صرف دانشمندان نیست، بلکه یک نظام علمی است و یک اجتماع علمی است که هدف دارد. اینکه در یک گروه علمی، در یک دانشگاه و دانشمندانی در یک کشور باشند که هیچ‌کاری با هم ندارند، نظام علمی تلقی نمی‌شود. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: دانشگاه محل متکلم وحده بودن دانشمندان نیست که سرکلاس بگویند، در مقاله بنویسند و هیچ جایی در جمع از مطلبشان دفاع نکنند. نظاماتی که غرب بنا نهاده اینگونه نیست، حداقل اگر دانشگاه را درست از غرب کپی می‌کردیم، اینگونه نبود. 

طهرانچی با بیان اینکه ما با نهاد دانشگاه مواجهیم و نهاد دانشگاه نظاماتی دارد، گفت: نظامات دانشگاهی باید در جهت پاسخگویی به مسائل باشد. یکی از کارهایی که در دانشگاه آزاد اسلامی صورت گرفته است، ایده ای است که بیش از یک دهه است از دانشگاه شهید بهشتی شروع شد و زمانی که به آستان قدس رضوی رفتم در محضر حضرت امام رضا(ع) قوام یافت و به دانشگاه آزاد اسلامی آمد و امروز شاهد بلوغ آن هستیم. 

وی با اشاره به اجرای برنامه‌های علمی در دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: در برنامه هفتم توسعه آمده است که باید 10 درصد رساله‌ها و پایان‌نامه ها در علوم انسانی جهت مند باشد، این در حالی است که اکنون در دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران 44 درصد پایان نامه‌ها و رساله‌ها از زمینه‌های پژوهشی برنامه‌های علمی انتخاب می‌شود. پس از برنامه علمی که بحمدالله که در حال حاضر بیش از 50 برنامه احصا شده است، به مفهوم دانشکده یا انستیتو و دانشکده‌های موضوعی ـ فناوری رسیده‌ایم که در هم تنیده می‌شود. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: همانطور که حضرت آیت‌الله جوادی آملی فرمودند دانشگاه سه بعد دارد که یکی از آنها حقیقت علم است که در آن با گزاره‌ها، الگوها، روش‌ها و نظریه‌ها مواجه هستیم، اما می‌دانیم که نظریه‌ها منبعث از مکاتب فکری، پارادایم‌ها و در چارچوب فکری ما منبعث از محکمات است. وقتی به سراغ معلوم می‌رویم، از ساحت، طبقات، لایه، مؤلفه، ابعاد، رابطه و کنشگران سخن می‌گوییم و زمانی که به سازمان علم می‌آییم تا ترغیب کننده این هجرت بشویم، از سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، قالب، ابزار، فناوری، نظام، قوانین و مدیریت استفاده می‌کنیم. در حقیقت برنامه علمی، قالب است. قالبی است که می‌خواهد این توان را از بالقوه به بالفعل برساند. 

طهرانچی با اشاره به برگزاری همایش پدافند غیرعامل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال خاطرنشان کرد: امروز ما یکی از مسیرهایی که در قالب برنامه علمی است و مربوط به یکی از مفاهیم مهم کشور است را در اینجا بحث می‌کنیم. ما بدون آنکه به سازمان پدافند غیرعامل بگوییم که اگر می‌خواهید پژوهش‌های دانشجویی در این حوزه انجام شود، باید هزینه پرداخت کنیم، می‌گوییم که دانشگاه نهاد پاسخگویی است و نهاد پاسخگو جایی است که چالش‌های پدافند غیرعامل را احصا کرده و به نظامات آن جهت می‌دهد، قالبی را درست کرده است که این قالب مولد است و حرکت فردی و سی مرغ را سیمرغ کرده است. 

وی یادآور شد: آیت‌الله جوادی آملی در همان پیام شهادت شهید شهریاری می‌فرماید که علم تفسیر و شرح معلوم است و معلوم، خلقت خداست نه طبیعت، و تبیینِ خلقت، تفسیرِ فعل خداست. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: واقعیت این است که ما از منظر عبرت گرفتن و نظام سازی به سراغ پدیده شناسی نرفته ایم، در حالی که این موضوع یکی از بحث های جدی است که باید به آن توجه شود. 

دکتر طهرانچی ادامه داد: اینکه می گوییم دانشگاه پیروساز است، براساس آیه شریفه «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ» یعنی از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، در ادامه آیه شریفه هم می‌فرماید: «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» که اشاره به پاسخگوی و مسئولیت دارد. پس اساساً ما باید سبک زندگی را عالمانه قرار بدهیم و آن را از علم استخراج کنیم و سنت‌ها را بگیریم. دانشگاه به عنوان نهاد علم باید قدر و منزلت خود را بداند. پس اگر اتفاقی در کشور می‌خواهد نهادینه شود، باید شروع آن از دانشگاه باشد. 

وی با بیان اینکه پدافند غیرعامل یک سبک زندگی و جزئی از رفتار توأمان در همه مراحل زندگی است، گفت: پدافند غیرعامل فقط مربوط به سخت افزار، سرورها، هک اطلاعات و ... نمی‌شود، بلکه باید مانند سیستم ایمنی بدن حساس باشد و پدافند غیرعامل باید در مسائل اجتماعی امر جاری و ساری باشد. کسی که پدافند غیرعامل نداشته باشد، گرفتار مسائلی می‌شود که آن را به سمت خودش می‌کشد. به عبارتی وقتی پدافند غیرعامل می‌تواند به صورت مستمر تجلی داشته باشد که عقلانیت فرد بر غضب، شهوت و وهم بشر حاکم باشد. در این صورت خودش در همه تصمیم‌ها مواجهه می‌کند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی افزود: دانشگاه جایی است که خداوند «اسم» را به ما آموخته و ما در مصداق«سَمَّيْتُمُوهَا» می‌کنیم که نظریه می‌شود. در نظریه قالب‌های کلی برای درک رفتارهای جزئی استفاده می‌شود. 

دکتر طهرانچی با اشاره به حدیثی از پیامبر اکرم (ص) اظهار کرد: پیامبر عظیم الشأن اسلام می‌فرماید «العلم ثلاث: آیه محكمه، فریضه عادله أو سنه قائمه». امام خمینی (ره) در کتاب چهل حدیث می‏نویسند: بدان که بسیاری از علوم است که بر تقدیری داخل یکی از اقسام ثلاثه است که رسول اکرم ‏صلی الله علیه و آله و سلم ذکر فرمودند مثل علم طب و تشریح و نجوم و هیئت و امثال در صورتی که نظر آیت و علامت به سوی آنها داشته باشیم و علم تاریخ و امثال آن در صورتی که با نظر عبرت به آنها مراجعه کنیم، پس آنها در آیه محکمه داخل شوند که به  واسطۀ آنها علم به الله یا علم به معاد حاصل یا تقویت شود. و گاه شود که‏‎ ‏تحصیل آنها داخل در «فریضۀ عادله» و گاه داخل در «سنّت قائمه» شود.

وی ادامه داد: سه وجه برای علم داریم، اما ما فقط آن را به مقام مُلک تقلیل دادیم، در حالی که مقام خیال و مقام روح و عقل وجود دارد. دانشگاه از نظر فلسفه وجودی به دنبال پاسخگو بودن است، البته «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ» فقط مربوط به دانشگاه نمی شود، برای مسئولان کشور هم هست و باید برای مسئولان کشور علم تولید بشود تا از آنچه به او علم ندارد، پیروی نکند. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه وظیفه دانشگاه تولید علم است، گفت: گاهی دانشگاه در بستر جریان جهانی دانش علم تولید می‌کند و گاهی در جریان ملی دانش، بسیاری از اساتید تجربه آن را دارند که مقاله‌ای را نوشته و به ژورنال فرستاده‌اند، اما آن ژورنال گفته که این موضوع در اسکوپ من نیست، این یعنی هدایت اساتید ما نسبت به مسأله علم را آن ژورنال تعیین می‌کند. در حقیقت به نام چاپ است، اما هدایت مقاله است که توسط داوران ژورنال صورت می‌گیرد. درباره چاپ مقالات به ما می‌گویند به جایی بفرستید که Q1 است، به این وسیله اسکوپ‌های آن ژورنال اولویت های کار ما در ایران می‌شود، چون نظاماتی ایجاد کردند که این نظامات در قالب خود مطرح کردن دانشمندان و مسابقه بین آنها، همه را به یک عالم دیگر برده است. 

طهرانچی ادامه داد: زمانی که علم در کشور ما راه افتاد و قرار شد پژوهش کنیم، آن را با اتصال به نظامات جریان جهانی دانش شروع کردیم، یعنی آمدیم ژورنالهای بین‌المللی را گرفتیم، به آنها متصل شدیم و در آن قالب کارمان را شروع کردیم، اما اگر کسی بخواهد که علمش قدرت آفرین باشد، باید در ابتدا جریان ملی دانش را خلق و تولید کند و بعد از آن جریان ملی را به جریان جهانی وصل کند. نداشتن جریان ملی و توجه صرف به جریان جهانی مانند فریلسنری است که کار را از غرب سفارش می‌گیریم، در ایران انجام می‌دهیم و دستمزد آن را در قالب رمز ارز دریافت می‌کنیم که هیچ تأثیری در GDP ندارد و عنصر کنشگر برای نظامات دیگر می‌شویم. 

وی تصریح کرد: علم و فناوری اساساً از سال بعد از جنگ جهانی تبدیل به اقتدار شده است، نه اینکه مایه اقتدار است، بلکه علم خود اقتدار است. حضرت علی (ع) در این باره فرمودند: «العِلمُ سُلطانٌ مَن وَجدَهُ صالَ بِهِ وَ مَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيه» (دانش، سلطنت و قدرت است، هر كه آن را بيابد با آن يورش برد و پیروز شود، و هر كه آن را نیابد بر او يورش برند و مغلوب گردد.) مقام معظم رهبری نیز اخیراً فرمودند که اگر ما عالم‌تر و فناورتر بودیم، حادثه غزه و لبنان پیش نمی آمد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: غربی‌ها در اسناد جدیدشان می‌گویند که دوران همکاری در علم به پایان رسیده و دوران رقابت آغاز شده و منطق آنها تغییر کرده است. پس اگر به صورت چشم بسته در جریان جهانی عمل کنیم، بدون اینکه افزایش توانایی در جریان ملی به وجود بیاوریم، منطقی نیست. مفهوم دیگری تحت عنوان جغرافیای علم مطرح شده است، این جغرافیا یک جغرافیای منطقه‌ای است. از سال 2020 چینی‌ها در تعداد مقالات علمی و هزینه در علم و فناوری از آمریکایی‌ها پیشی گرفته‌اند. 

طهرانچی با اشاره به روند جریان خلق دانش در دانشگاه آزاد اسلامی گفت: ما در دانشگاه آزاد اسلامی ابتدا جریان دانشگاهی را خلق کردیم و در مرحله بعد داریم این جریان را به جریان ملی متصل می‌کنیم. جریان دانشگاهی را با برنامه‌های علمی آغاز کردیم، اینکار را از زمانی که بنده رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران بودم، کلید زدیم و امروز بیش از 50 برنامه علمی که نظام موضوعات دارد، احصا کردیم. بالای برنامه‌های علمی مفهوم دانشکدگان را قرار دادیم، به عبارتی می‌گوییم دانشگاه یک جریان دانشی (رسالت دانشی) دارد که عبارت است از دانشگاه، faculty و دپارتمان. Faculty در استان تشکیل می‌شود و دپارتمان‌ها در واحدهای دانشگاه. یک جریانی مقابل آن قرار دارد که انستیتو محور (مأموریت دانشی) است. هر یکی از برنامه‌های علمی دانشگاه آزاد اسلامی نظام یکپارچه کشوری پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: در برخی از برنامه‌های علمی کسوت و جرم بحرانی به اندازه‌ای رسیده است که بتوانیم برای آنها قالب ایجاد کنیم. ما به دوستان قید کردیم که برنامه‌های علمی باید سالانه یک یا دو کنفرانس ملی یا بین‌المللی داشته باشد و هر کسی که رساله، پایان نامه و یا تز خود را از زمینه‌های پژوهشی انتخاب کرد، در این کنفرانس‌ها شرکت می‌کند و از این Proceedings در می‌آید و از Proceedings وقتی قبول شد، مقاله special issue در می‌آید. نتیجه این است که اینجا دیگر به دانشجو نمی‌گوییم که برای دفاع مقاله از فلان جا بیاورد، بلکه از ابتدا خود استاد بر پایان نامه و مراحل انجام نظارت داشته و طبق سفارش استاد آن را انجام داده، وقتی تمام شد در کنفرانس شرکت می‌کند و جامعه علمی دانشگاه بر آن نظارت می‌کند و بعد از آن هم در خلاصه مقالات کنفرانس چاپ می‌شود و خود استاد آن را به ژورنال هدایت می‌کند. دیگر در این مدل به دانشجو نمی‌گوییم که برود یک مقاله خارجی بیاورد تا بتواند از رساله خود دفاع کند. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: در این روند به طور منطقی خودمان را در بلوغ رساندن رساله دکتری صاحب صلاحیت می‌دانیم، آنجایی که دانشجو در این نظامات نمی‌آید،  مانند روال قبل از او می‌خواهیم که مقاله در ژورنال خارجی بیاورد. برخی اشکال می گرفتند که ما خودمان استاد و هیأت داوری داریم و چرا منتظر می‌مانیم که دانشجو پذیرش مقاله بیاورد، در پاسخ می‌گفتیم که چون خود دانشجو تصمیم گرفته در نظامات بیرونی کار می‌کند. ما مانع کسی نمی‌شویم، اما وقتی 50 درصد رساله ها در چارچوب برنامه‌های علمی آمده است، چون از لحظه پروپوزال آنها را چک می‌کنیم و کار را به صورت علمی پیگیری می‌کنیم، دیگر منطق سابق نیست و مسلماً از آن مقاله هم چاپ می‌شود. 

طهرانچی با بیان اینکه ما با مفاهیم تحولی در دنیای غرب تحت عنوان انقلاب صنعتی مواجه هستیم، گفت: ابتدای سال 2000 میلادی مفهوم Cyber-physical systems مطرح شد و از سال 2020 به بعد یعنی بعد از کرونا مفهوم انقلاب صنعتی پنجم تحت عنوان Human–robot collaboration  یعنی تزویج انسان و ربات مطرح شده است، بسیاری از مفاهیم اجتماعی، سیاسی و نظامی در پی این قضیه است. اینکه چرا رژیم صهیونیستی بی محابا به مقاومت حمله میکند، چون تنها یک منطق است که مانع سقوط انسانیت است و دیگر کشورها و جریانات تابع شدند.

وی ادامه داد: ما یک پدافند غیرعامل قبل از نسل چهارم انقلاب صنعتی داشتیم و یک پدافند غیرعامل هم بعد از این نسل داریم. قبل از نسل چهارم فضای سایبر فیزیکی وجود نداشت و افراد مانند گلوله های توپی بودند که هر آنچه درونشان بود، مانند پوشش توپ حفظ می‌شد و کسی خبر از درون هم نداشت. کشورها هم همین گونه بودند، دانشمندان هم زمانی که در کتابخانه به دنبال موضوع و مفهومی بود، کسی خبردار نمی شد که او به چه موضوعی فکر می‌کند. در فضای معکوس زمانی که توپ را برعکس می کنیم، هر چه درون آن است، بیرون می آید، یعنی درون به اشتراک گذاشته می شود و همه آن را می بینند. محققی که پای کامپیوتر یک سؤال علمی را جست وجو می کند، می فهمد که درباره چی فکر می کند، چکار می خواهد انجام دهد، اشکال کار او کجاست و ... . کسی که جست و جوها و شبکه های اجتماعی ما را چک می کند، می داند که دانشمندان ما به چه می اندیشند. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: با این تحولات فضای جدیدی به وجود آمده که فضای اشتراکی است. با توجه به این موضوعات بحث پدافند غیرعامل یک موضوع کاملاً علمی و لبه دانشی است. از حاکمیت ملی، حاکمیت فرا دولتها پیش آمده است و دولتها باید برای آن فکر داشته باشند.