در یک پژوهش بررسی شد؛
باید‌ها و نباید‌های منشور اخلاق نویسندگی
رعایت اصول اخلاق علمی در بین فرهیختگان، پژوهشگران و دانشمندان به واسطه ارزش و جایگاه علم و دانش ضرورتی افزون دارد؛ زیرا دانشمندان، متفکران و عالمان به عنوان الگو تلقی می‌شوند و رفتار، گفتار و کردار ایشان در فرهنگ‌سازی جوامع نقش کلیدی دارد.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، منشأ و ریشه اخلاق در عقل اسـت. اگرچه اداره جامعه براساس اخلاق و وجدان مقدور و میسر نیست ولی علم و آگاهی به صفات پسندیده و ناپسند و همچنین رفتارها و هنجار‌های مورد قبول هر جامعه‌ای زمینه و بستر کنترل درونی و بیرونی را ممکن می‌سازد، کنترل درونی همان وجدان و کنترل بیرونی قوانین اخلاقی حاکم بـر جامعه است که رعایت نکردن آن موجب پیگـرد قانونی فرد خاطی می‌شود.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «منشور اخلاق نویسندگی، باید‌ها و نبایدها» به این موضوع پرداخته‌اند که بی‌تردید پایبندی به اصول اخلاقی باعث بهبود عملکرد درونی و بیرونی افراد و جوامع مختلف می‌شود. رعایت اصول اخلاق علمی در بین فرهیختگان، پژوهشگران و دانشمندان به واسطه ارزش و جایگاه علم و دانش ضرورتی افزون دارد؛ زیرا دانشمندان، متفکران و عالمان به عنوان الگو تلقی می‌شوند و رفتار، گفتار و کردار ایشان در فرهنگ‌سازی جوامع نقش کلیدی دارد.
* اخلاق علمی
هر چه استخر دانش بشری صاف‌تر و زلال‌تر باشد و همراه با چاشنی اخلاق، صداقت، دقت و صحت باشد، اثربخشی آن در آسایش، رفاه و توسعه علمی بشریت بیشتر است
در این پژوهش آمده است که وارد شدن دانش خصوصی افراد به مجامع عمومی و تبدیل شدن به دانش اجتماعی می‌تواند از طریق انتشار مقالات، سخنرانی‌های ضبط شده و غیره صورت گیرد که مهمترین مسئله در این موارد اخلاق علمی و سالم بودن محیط علمی است.
این پژوهش مطرح می‌کند که اخلاق علمی ایجاب می‌کند که در تهیه مقالات یا سخنرانی‌ها به مراجع و منابعی که از آن استفاده شده است، ارجاع داده شود. از طرف دیگر ذکر کردن نام افرادی که در به دست آوردن مراجعی به نویسنده یا سخنران کمک علمی یـا عملی کرده‌اند از اصـول اولیه اخلاق علمی است.
نکته قابل ذکر در این پژوهش این است که هر چه استخر دانش بشری صاف‌تر و زلال‌تر باشد و همراه با چاشنی اخلاق، صداقت، دقت و صحت باشد، اثربخشی آن در آسایش، رفاه و توسعه علمی بشریت بیشتر است.
* اهمیت ضمانت اجرا در مقالات
در این پژوهش آمده است که رعایت نکردن نکات اخلاقی در پژوهش‌های علمی و انتشار آثار پژوهشی می‌تواند ضمانت اجرا‌های مختلفی را به دنبال داشته باشد. برخی از ایـن ضمانت اجراها کاملاً حقوقی است؛ با این بیان که گاهی اوقات رعایت نکردن قواعد و ضوابط اخلاقی در پژوهش‌های علمی و در قوانین و مقررات داخلی کشور‌ها (از جمله ایران) دارای ضمانت اجرا‌های مشخص حقوقی اسـت.
به زعم این پژوهش برخی دیگر اداری است که در خصوص اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها قابل اعمال است از حیث ترفیع، ارتقا و تبدیل وضعیت استخدامی آن‌ها و برخی دیگر ابزارهـایی است که نشریات و منتشرکنندگان آثار علمی در اختیار دارند، مانند اعلان نام شخص متخلف در سایت مجله برای مدتی معین یا پذیرش نشدن مقاله یا اثر جدید از متخلف و.... از این میان بحث ضمانت اجرا‌های حقوقی با اشاره و تأکید بر مقررات داخلی ایران در ذیل بحث و بررسی می‌شود.
* تحقیقات حمایت شده
در ادامه نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تعدادی از سازمان‌ها مطالعات پژوهشی را برای اهداف داخلی انجام می‌دهند. بنابراین یافته‌ها دارای حقوق انحصاری بوده و نشر عمومی آن به‌وسیله مجری غیراخلاقی است.
این پژوهش توضیح می‌دهد که محقق کاملاً شرایط را در یک پروژه تحقیقی (مانند پروژه نظامی، پروژه داخلی و ...) از قبل درک می‌کند و اخلاق علمی ایجاب می‌کند که او نسبت به انتشار نکردن این یافته‌ها بدون اجازه از محلی که تحقیقات به‌وسیله آن حمایت شده است، اقدام نکند.
از دیدگاه پژوهشگران این پژوهش بسیاری از مجلات علمی فرم‌هایی دارند که در آن از نویسنده تعهد گرفته می‌شود که موضوع ارائه شده به‌وسیله برخی دولت‌ها و یا شرکت‌های حاصل مورد حمایت قرار نگرفته است، در هنگام امضا و تأیید این فرم‌ها، نویسندگان باید به دقت محتوای نوشته شده در
آن را مطالعه کرده و سپس اقدام به امضای آن کنند.
* سرقت علمی و ادبی
اخلاقی پسندیده نیست که نویسنده یک مقاله کار محققان دیگری را بدون ارجاع به نویسنده، به نام خود ارائه کند
در این پژوهش آمده است که سرقت ادبی، عبارت است از استفاده مسـتقیم از لغات دیگران بدون استفاده از علامت خاصی که نشان‌دهنده این باشد که نوشته مربوط به کس دیگری می‌باشد. هنگامی‌که بخش‌های اصلی و اطلاعات علمی یک مقاله یا پایان‌نامه و یا گزارش طرح‌های پژوهشی از مقاله، پایان‌نامه و گزارش‌های علمی نگاشته شده به وسیله دیگران آورده شود، این اقدام ناپسند اخلاقی را سرقت علمی می‌نامند.
در ادامه این پژوهش آمده است که این مسئله را نمی‌توان به خاطر بی‌دقتی ساده نویسنده و غیرعمدی تصور کرد و از نظر اخلاقی پسندیده نیست که نویسنده یک مقاله کار محققان دیگری را بدون ارجاع به نویسنده، به نام خود ارائه کند.
در این پژوهش به‌عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت که اعضای محترم هیئت علمی باید در صورت استفاده از دستاورد‌ها و یافته‌های علمی دیگران قواعد اخلاقی را در این خصوص مراعات کنند. در صورتی که عضو هیئت علمی نتایج کار دیگران را به نام خود معرفی کند و با استفاده از امتیاز آن حسب مورد به ترفیع، تغییر وضعیت و یا ارتقا دست یافته باشد.
در پایان این پژوهش به این مهم اشاره شده است که در صورت محکومیت قطعی لازم است تا امتیاز مذکور از مجموع امتیازات عضو هیئت علمی کسر شود و در این حال چنانچه امتیازات باقیمانده هیئت علمی برای موقعیت جدید کفایت نداشته باشد، حکم قبلی به طور طبیعی لغو و بلااثر خواهد بود.
این پژوهش به کوشش بابک کبودین (استاد دانشکده شیمی-دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان)، محمدعلی زلفی‌گل و بیژن حاجی عزیزی انجام شده است.
انتهای پیام/
