موانع پیاده‌سازی نظام ملی نشر علمی در ایران
به گزارش خبرگزاری آنا، مفهوم سیاستگذاری فرهنگی در بخش نشر از جمله مفاهیمی است که در قرن جدید مورد توجه کشور‌ها قرار گرفته است؛ ایران نیز از این مسئله مستثنی نیست.
آسیب‌شناسی زیست‌بوم نشر علمی ایران به ذینفعان کمک می‌کند تا بتوانند چالش‌ها، پیامدها، ناکارآمدی‌ها و زمینه‌های بهبود را شناسایی کنند و با درک عمیق‌تر این مسائل راه را برای اصلاح سیاست‌ها، زیرساخت‌ها و فرایند‌هایی که زیربنای راه‌اندازی نظام ملی نشر علمی است، هموار کنند و بستر‌های رشد و توسعه نشر علمی در ایران را فراهم نمایند.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «موانع پیاده‌سازی نظام ملی نشر علمی در ایران» به این موضوع پرداخته‌اند که نبود یک نظام یکپارچه پیامد‌های تقریبا مشابه مانند یکپارچه نبودن سامانه‌های نشر علمی و نبود امکان دسترسی یکپارچه به اطلاعات، نبود امکان آینده‌نگری و پیشبینی برای بحران‌های آتی، تضعیف فرصت‌های همکاری و ارتباطات علمی، نبود نهاد تعریف‌شده برای مدیریت نشر علمی، ابهام و کلی‌گویی در سیاستگذاری‌های کلان، کاهش انگیزه پدیدآوران از تولید برون‌داد‌های علمی در سطح ملی، نگرانی سرمایه‌گذاران به برگشت سرمایه در زیست‌بوم نشر علمی را در مناطق مختلف جهان در پی دارد.
* پیاده‌سازی نظام ملی نشر علمی در کشور
در این پژوهش علاوه بر مسائل یادشده، مسائلی مانند سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، تفکیک مسئولیت نهاد‌های مرتبط با حوزه نشر علمی، جامع نبودن و یا کهنه بودن قوانین و مقررات نشر علمی، نبود قوانین متناسب با بستر‌های جدید، قوانین انحصاری که طبق اساسنامه یا آئین‌نامه به برخی سازمان‌ها داده شده، دغدغه نبودن نشر علمی برای جامعه علمی، مقاومت در برابر تغییر در میان ذینفعان نشر علمی، نبود رویکرد اقتصادی به نشر علمی کشور، استقلال‌طلبی، تملک‌خواهی و عدم تمایل مراکز علمی دولتی برای حضور در نظام یکپارچه مشکلات دیگری است که در خصوص پیاده‌سازی نظام ملی نشر علمی در کشور مطرح می‌شود که متناسب با بافت این کشور اثرات و نتایج متفاوتی را برای زیست‌بوم نشر علمی ایران در پی دارد.
* زیست‌بوم نشر علمی در راستای پیاده‌سازی نظام ملی
به زعم این پژوهش مشکلات فعلی و آتی زیست‌بوم نشر علمی مانع از شکل‌گیری یک نظام یکپارچه در این راستا می‌شود. شکل نگرفتن نظام ملی نشر علمی بر پایه برنامه‌ریزی راهبردی سبب به وجود آمدن زیست‌بومی آشفته با فرایند‌های مبهم می‌شود که پژوهشگران را در معرض سوءاستفاده، سوءرفتار و عدم پاسخگویی قرار می‌دهد.
در این پژوهش آمده است که در داخل کشور انجام شده است نیز بر اهمیت این مسئله تأکید شده است. نبود مرجعی که بتواند استاندارد‌های نشر علمی را تببین کند به شکل گرفتن معیار‌های غیراستاندارد برای داوری و ارزیابی انواع قالب‌های اطلاعاتی منجر می‌شود که در نهایت کیفیت انتشارات علمی کشور را تضعیف می‌کند.
از دیدگاه پژوهشگران این پژوهش نبود یک چارچوب قوی مانع از توسعه اعتماد و شفافیت در ارتباطات علمی می‌شود و در نهایت اعتبار و یکپارچگی نشر علمی را تضعیف می‌کند.
این پژوهش نشان می‌دهد که شفاف نبودن معیار‌های ارزیابی و ضعیف شدن ارتباطات علمی در نهایت به تضعیف قوه خلاقیت در میان متخصصان و تولید سرمایه‌های فرهنگی ضعیف منجر خواهد شد.
* تدوین خط‌مشی زیست‌بوم نشر علمی کشور
به زعم این پژوهش اختلاف نظر خبرگان در راستای مدیریت و تصمیم‌گیری برای برنامه‌ریزی، هدایت و آینده‌نگری زیست‌بوم نشر علمی حاکی از این است که نگارش برنامه راهبردی نشر علمی مستلزم همکاری ذینفعان مختلف این زیست‌بوم از جمله نهاد‌های سیاسی و حکمرانی، جامعه دانشگاهی، نهاد‌های فرهنگی و نهاد‌های صنعتی است.
این پژوهش بیان می‌کند که چنین همکاری در تدوین خط‌مشی زیست‌بوم نشر علمی کشور می‌تواند به کاهش تضاد منافع، افزایش مسئولیت‌پذیری و ایجاد شرایط عادلانه برای ذینفعان کمک کنند.
بنابراین از طریق تلاش و همکاری جمعی و هماهنگ است که می‌شود در کشور سیستمی ایجاد کرد که به تعالی، مسئولیت‌پذیری و در نهایت پیشرفت انتشارات علمی منجر شود. با توجه به یافته‌های این پژوهش پیشنهاد می‌شود:
- طراحی برنامه راهبردی انتشارات علمی کشور؛
- نگاشت نهادی دستگاه‌های موازی نشر علمی و تبیین وظایف هر یک از متولیان نشر علمی؛
- یکپارچه‌سازی اصول اخلاقی حوزه نشر علمی مطابق استاندارد‌های بین‌المللی و بافت علمی - فرهنگی کشور؛
- شناسایی و گروه‌بندی استاندار‌های موجود در حوزه انتشارات علمی به منظور یکپارچه‌سازی سامانه‌های موجود در نشر علمی؛
- طراحی نظام جامع ارزیابی علمی کشور؛
- شناسایی خلاهای موجود در حقوق انتشارات علمی برای حفظ حقوق ذینفعان؛
- یکپارچه‌سازی آئیننامه‌های نشر با تأکید بر توسعه ارتباطات علمی کشور؛
- شناسایی و رتبهبندی عناصر مؤثر در دوره‌های آموزشی انتشارات علمی.
این پژوهش به کوشش افروز همراهی و رویا پورنقی (دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) و داریوش مطلبی (دانشیار دانشکده علوم انسانی) انجام شده است.
انتهای پیام/
