فهم درست از مباحث فلسفی و پیوندش با مباحث کوانتوم مکانیک یکی از ویژگی‌های خاص شهید فخری زاده بود

به گزارش خبرگزاری آنا، مراسم نکوداشت شهید پیشرفت، شهید دکتر محسن فخری زاده امروز شنبه سوم آذر ماه در سالن سعدی برج میلاد برگزار شد. این مراسم با حضورشهردار تهران، دبیرشورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی، رئیس دانشگاه شهیدبهشتی و خانواده محترم شهید فخری زاده برگزار شد. 

حجت الاسلام خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور در ابتدای سخنرانی خود یاد همه شهدا و امام شهیدان و به ویژه شهدای خدمت و شهدای اخیر غزه و لبنان و رهبران جریان مقاومت و محور مقاومت و همچنین شهدای علم و فناوری به ویژه شهید دکتر محسن فخری زاده که فخر علم و فناوری کشور ایران بود را گرامی داشت. 

خسروپناه در ادامه با تشکر از ایده حکیمانه ستارگان شهر گفت: این رویداد با شهید فرخی زاده شروع کردند. ایده بسیار مبارکی است انشالله استمرار پیدا بکند. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: ما در کشور دانشمندان بسیاری داریم، از جمله استادان تمام و ممتاز، که بسیاری از آنها خدمات ارزنده‌ای ارائه کرده‌اند. اما این سؤال مطرح می‌شود که چرا برخی از افراد مانند شهید فخری‌زاده، با وجود طی نکردن مسیر‌های کامل آکادمیک، نقشی کلیدی در پیشرفت علم و فناوری کشور ایفا می‌کنند؟

وی در ادامه گفت: نمی‌گویم همه افرادی که به درجه استادی تمام رسیده‌اند این‌گونه‌اند، اما این موضوع سوال‌برانگیز است. به‌عنوان نمونه، شهید تهرانی‌مقدم را در نظر بگیرید. ایشان فقط دارای مدرک فوق‌دیپلم و لیسانس از دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی بود و بعد‌ها به ایشان دکترای افتخاری اعطا شد. با این حال، به یک دانشمند برجسته در حوزه موشک تبدیل شد. یا شهید مجد که در سال ۱۳۶۰ همراه شهید چمران بود. او اولین دانشمند موشکی ایران بود که فعالیت در این حوزه را آغاز کرد و در همان سال به شهادت رسید. این افراد، با وجود اینکه مراحل تحصیلات آکادمیک و ارتقای مرسوم تا درجه استادی تمام را طی نکردند، تأثیرات شگرفی بر علم و فناوری کشور گذاشتند.

خسروپناه در ادامه اظهار کرد: اگر بخواهم درباره شهید فخری‌زاده صحبت کنم، باید بگویم ایشان دارای پنج ویژگی برجسته بود. در جلسات و مباحثات مختلفی که با ایشان درباره فلسفه فیزیک داشتیم، این ویژگی‌ها را در شخصیت او مشاهده کردم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ویژگی اول این بود که شهید فخری‌زاده در حوزه فیزیک هسته‌ای دانشمندی برجسته و صاحب‌نظر بود و درک عمیق و دقیقی از این علم داشت، همان‌طور که اساتید این حوزه نیز اذعان کرده‌اند. ویژگی دوم، دغدغه ایشان برای تبدیل دانش به صنعت بود. موضوعی که امروزه تحت عنوان TRL (فرایند ۹گانه از ایده تا صنعتی شدن) مطرح می‌شود. شهید فخری‌زاده به علم برای علم بسنده نمی‌کرد. برای او کافی نبود که تنها اطلاعاتی درباره ترمودینامیک، قوانین آن، اصول مکانیک کوانتوم، اصل عدم قطعیت، یا لیزر داشته باشد. دغدغه اصلی او این بود که چگونه می‌توان این دانش را به صنعت تبدیل کرد و به نیازی از نیاز‌های کشور پاسخ داد.

وی ادامه داد: در حال حاضر، در دانشگاه‌ها و وزارت علوم، از این فرآیند با عنوان TRL یاد می‌شود؛ مراحل ۹گانه‌ای که در دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری برای تبدیل ایده به محصول صنعتی مطرح است. شهید فخری‌زاده رضوان‌الله تعالی علیه، این دغدغه را داشت که دانش، به محصولی تبدیل شود که نیاز کشور را برطرف کند.

خسروپناه در ادامه افزود: ویژگی سوم شهید فخری‌زاده، حکمت‌بنیان بودن و عقلانیت او بود. اولین بار که با ایشان آشنا شدم، نه ایشان را می‌شناختم و نه ارتباطی با او داشتم. شهید فخری‌زاده چهره‌ای رسانه‌ای نبود. یک‌بار، از طریق واسطه‌ای پیغامی برای ما فرستادند که در انجمن حکمت و فلسفه جلسات فلسفه فیزیک راه‌اندازی کنیم. نکته جالب این بود که من هم دغدغه‌ای مشابه داشتم. فلسفه محض که صرفاً به معقولات ثانی فلسفی بپردازد، برای ما کافی نبود. ما معتقد بودیم که فلسفه باید امتداد اجتماعی و علمی پیدا کند و به مفاهیم انضمامی و کاربردی بپردازد. به همین دلیل، پیش‌تر جلساتی در حوزه فلسفه زیست‌شناسی، فلسفه فیزیک و فلسفه علوم را آغاز کرده بودیم.

خسروپناه گفت: نمی‌خواهم بگویم شهید فخری‌زاده متخصص فلسفه ملاصدرا یا عرفان ابن‌عربی بود، اما آنچه از این دو مکتب مطالعه کرده بود، به‌درستی فهمیده بود. این درک عمیق از مباحث فلسفی و پیوند آن با مفاهیم کوانتوم مکانیک یکی از ویژگی‌های خاص ایشان بود. خدا رحمت کند شهید علی‌محمدی را؛ او نیز علاقه زیادی به مباحث فلسفه و فیزیک داشت و گاهی در برخی جلسات شرکت می‌کرد. اما شهید فخری‌زاده فراتر از علاقه، تلاش داشت که جلسات فلسفه فیزیک را بنیان‌گذاری و استمرار بخشد. واقعاً، او مهم‌ترین فردی بود که انگیزه ایجاد کرد تا این جلسات چهار یا پنج سال ادامه یابد. پس از توقف آن جلسات نیز پیگیری‌های ایشان باعث شد که این مباحث از سر گرفته شود.

وی با اشاره به شیوع بیماری کرونا افزود: وقتی کرونا پیش آمد، ایشان تیمی را نزد من فرستاد و گفت که به این نتیجه رسیده‌اند که باید در حوزه فلسفه و علوم شناختی کار کنند. با اینکه رشته اصلی ایشان زیست‌شناسی نبود، وارد این حوزه شد، از زیست‌شناسان کمک گرفت و حتی به تولید واکسن "فخرا" دست یافت. این ویژگی او بود که دانش را با صنعت، حکمت و عقلانیت پیوند می‌زد و این رویکرد را به‌صورت تشکیلاتی دنبال می‌کرد. او مرا واداشت که استادان برجسته فیزیک و فلسفه را در مؤسسه حکمت و فلسفه گرد هم آورم و این مباحث میان نخبگان فلسفه و فیزیک برای چند سال ادامه یافت. با وجود ملاحظات امنیتی، اصرار داشت که این جلسات در همان مؤسسه برگزار شود و خودش همیشه از اولین نفرات حاضر بود. حتی یک جلسه هم به یاد ندارم که غایب باشد. در نهایت، مجموعه مباحث فلسفه اسلامی و فیزیک در قالب کتاب منتشر شد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: ویژگی چهارم شهید فخری‌زاده، مدیریت او با رویکرد حکمرانی بود. برخی افراد مدیریتشان صرفاً از نوع Governance یا مدیریت هرمی است. اما شهید فخری‌زاده به حکمرانی به معنای واقعی اعتقاد داشت؛ مدلی که در آن نخبگان در سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و حتی فرآیندهای اجرایی مشارکت دارند. او هرگز نمی‌گفت: "همه باید گوش بدهند." وقتی با ایشان آشنا شدم، هنوز خودم در حوزه حکمرانی کار نکرده بودم. اکنون که پنج یا شش سال است در این زمینه تألیفاتی دارم، بدون اغراق می‌گویم که احساس می‌کنم شهید فخری‌زاده گویی ده‌ها کتاب در این حوزه مطالعه و نظریه‌پردازی کرده بود. ای کاش افرادی که در حوزه فیزیک هسته‌ای با او کار کرده‌اند، مدل حکمرانی ایشان را مکتوب کنند.

خسروپناه در پایان بیان کرد: یکی از دغدغه‌های جدی من این است که انسان‌های موفقی مانند شهید رئیسی، شهید فخری‌زاده، شهید صفی‌الدین و شهید سیدحسن نصرالله الگوهای حکمرانی هستند. شهید فخری‌زاده، الگویی برای حکمرانی علم و فناوری داشت.

وی با اشاره به ویژگی پنجم شهید فخری‌زاده افزود: او واقعاً موحد بود. بسیاری از ما موحد فلسفی یا کلامی هستیم، اما شهید فخری‌زاده یک موحد عرفانی بود. او با حافظ انس داشت، اما نه صرفاً برای انس با شعر؛ شب‌ها اشعار حافظ را می‌خواند و بدون آن به خواب نمی‌رفت. نگاه توحیدی او از انس با عرفای بزرگی چون حافظ و مولوی نشأت می‌گرفت.