طهرانچی: مرجعیت علمی و فناوری به کانون مهم منازعه و رقابت قدرت‌ها تبدیل شده است

به گزارش خبرگزاری آنا، محمد مهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، در دهمین گردهمایی فعالان زیست‌بوم نوآوری و فناوری استان تهران اظهار کرد: ما دانشگاهیان از این بابت سپاسگزاریم که ولی‌مان در شرایطی که عزادار بود، جلسه با نخبگان را کنسل نکرد. چراکه معمولاً اگر ما در حال عزاداری باشیم، کارهایمان را متوقف می‌کنیم، اما ایشان با اینکه به شدت عزادار بودند، جلسه را لغو نکردند.

طهرانچی افزود: از جهادگران سپاه و دانشگاه‌ها و قدرت‌آفرینی آن‌ها در وعده صادق ۲ سپاسگزارم. همچنین از ملت بزرگ ایران تشکر می‌کنیم که صحنه بزرگی را در نماز جمعه خلق کردند، صحنه‌ای که یادآور شجاعت آن‌ها زیر تهدید بمب شیمیایی در سال‌های ۶۶-۶۷ است. ما آنان را به یاد داریم و از مردم بابت این صحنه قدردانی می‌کنیم. امروز، هفت اکتبر است و یک سال از طوفان الاقصی می‌گذرد. یاد شهدای ایران، غزه و لبنان را گرامی می‌داریم و امیدوارم که با جهاد علمی، راه شهیدان را ادامه دهیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه به سخنان رهبری در جلسه اخیرشان با نخبگان اشاره کرد و گفت: در آن روز تاریخی، در فردای وعده صادق ۲، رهبر عزیز ما صلاح ندانستند که جلسه تعطیل شود و با شجاعت حاضر شدند و با نخبگان گفت‌و‌گو کردند. این پیام را ما دانشگاهیان باید از آن استخراج کنیم. سخن ایشان یک جمله مهم داشت و آن "خیزش جدید علمی" بود. این خیزش جدید علمی مسئولیتی تازه در این معرکه‌ای است که در دنیا به پا شده و ما باید به این مسئولیت آگاه باشیم. اگر می‌خواهیم در طرف درست تاریخ بایستیم، باید به علم ورزی و جهاد علمی ادامه دهیم و فرمان رهبر نیز خیزش جدید علمی است. این جلسه فرصتی است که ما فرضیه‌ای که ایشان بر ما گذاشتند درباره این جهاد را بیان کنیم و درباره جهاد علمی صحبت کنیم.

وی پس از قرائت آیاتی از قرآن گفت: "لعب و لهو" دورانی است که ما آزادی عمل داریم. به چه چیزی می‌گوییم لعب و لهو؟ جایی که شما می‌گویید بازی به هیچ وجه کار بدی نیست، مثلاً می‌گویید بچه چه کاری می‌کند! می‌گویند دوران بازی اوست که این عمل بدی نیست. او در آن زمان از آزادی عمل برخوردار است و حالش خوب است. اما کسی که در لهو و لعب غرق شده‌است، یکدفعه به خود می‌آید و می‌بیند در حال افتادن از جایی است و عاقبت‌اندیشی ندارد. مرحله بعدی لعب و لهو، فرد دستاوردهایی پیدا می‌کند که زینت دنیوی هستند و موجب ارزش برای انسان می‌شوند. سپس مرحله سوم تفاخر است، جایی که انسان به فخر فروشی می‌رسد و در آن مرحله از مرتبه یکدیگر می‌پرسیم.

وی گفت: پس از گذر از مراحل قبلی، تعداد اعضای خانواده افزایش خواهد یافت و باید پول زیادی خرج کنیم تا این سیستم ادامه یابد. این مسیر همانند بارانی است که در فصول مختلف می‌بارد و زمین را آماده می‌کند. زمین شروع به سبز شدن می‌کند، رشد گیاهان آغاز می‌شود و درختان برگ و میوه می‌دهند. در نهایت، به جایی می‌رسیم که محصول خود را با دیگران مقایسه می‌کنیم که این همان تفاخر است. اگر انسان در این چرخه باقی بماند، باید با آن خداحافظی کند. این دوران، دورانی است که رهبری فرمودند باید گام دوم را شروع کنیم.

طهرانچی درباره وضعیت جهانی و خیزش جدید علمی گفت: دنیا به طور مداوم مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذارد و اکنون در مرحله‌ای از جنگ سرد دوم هستیم. جنگ کنونی، به‌ویژه در خاورمیانه و میان اروپا و روسیه، به شدت فعال است. یادآوری جنگ‌های جهانی ما را به چالش می‌کشد. داعشی‌ها کشتار می‌کردند و از این اتفاقات فیلم‌های هالیوودی می‌ساختند. از سال ۲۰۱۹ به بعد، وارد بحث‌های جدیدی شده‌ایم. در دوران کرونا، فضایی مجازی حاکم شد و اکنون در سالگرد دومین جنگ به‌سر می‌بریم که شامل جنگ اوکراین و جنگ علیه مقاومت است. در تمام این جنگ‌ها، فناوری نقش کلیدی دارد. علمی که در اروپا وجود دارد و نام آن "علم نظریه‌پروری" است، برخی از ما هنوز با آن زندگی می‌کنیم و کتاب‌های آن دوران را مطالعه می‌کنیم. اما باید بدانیم که اروپا به شدت تغییر کرده است و دو بحث اصلی وجود دارد: علم فناوری و علم نوآوری، مانند علم فضایی و علم هسته‌ای.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: منازعه آمریکایی‌ها با ما به این دلیل است که ما از علم فناوری، علم نوآور، و قدرت آفرین استفاده می‌کنیم. اما سؤال اینجاست که دانشگاه‌ها در این خیزش چقدر نقش داشته‌اند؟ جمهوری اسلامی در خیزش علمی اول قدرت هسته‌ای و موشکی خود را به‌دست آورد، اما آیا این کافی است؟ خیر، این کافی نیست. بحث‌های جدیدی مطرح است و حوزه‌های جدیدی در حال ظهور هستند. اولاً علم نوآور حوزه‌اش تغییر کرده است، ثانیاً ابزار و دستاوردهای آن تغییر یافته و ثالثاً جغرافیای آن نیز دستخوش تغییر شده است. علم دارای سه مرحله است: علم برای علم، علم برای توسعه و علم عین توسعه. "علم برای علم" زمانی بود که دانشمندان فقط به تحقیق و توسعه می‌پرداختند، و "علم برای توسعه" به دوره‌ای اشاره دارد که تصمیم‌گیری‌هایی درباره انتقال برخی صنایع به کشورها صورت گرفت، مانند زمانی که دانشگاه‌ها پدیدار شدند.

وی در ادامه افزود: یکی از لوازم توسعه و پیشرفت، دانشگاه است. امروز علم عین توسعه است. دانشگاه نهاد توسعه و پیشرفت به شمار می‌رود. وقتی علم عین توسعه شود، سیاست دانشگاه به سیاست‌مداران وابسته می‌شود. همان‌طور که باتری‌ها ممکن است دستکاری شده و منفجر شوند، این کار نیز بخشی از بازی سیاست است. بنابراین دو مفهوم به وجود می‌آید: یکی سیاست علم و دیگری علم. سیاست علم را سیاست‌گذاران و علم را دانشمندان خلق می‌کنند زیرا جامعه نیاز به اشتغال، اقتصاد، امنیت و رفاه دارد.

وی در مورد نیاز به یک سیاست ملی در حوزه علم گفت: همان‌طور که رهبری فرمودند، اگر ما دانشمندتر و بیشتر کار کرده بودیم، شهدای غزه و لبنان را نداشتیم. ما شهدای غزه و لبنان داریم زیرا در دستیابی به توفق علمی ناکام بوده‌ایم. سیاست علم اساساً نقش هماهنگ‌کننده‌ای بین سیاست کلی و رفتار دانشمندان دارد. دانشگاه به عنوان نهاد توسعه، مسئولیت پیشرفت جامعه را بر عهده دارد. اگر دانشگاه ما نهاد توسعه اقتصادی بود، باید تورم حل می‌شد، و اگر چنین نشده، به این معناست که دانشگاه ما نهاد توسعه اقتصادی نیست. دانشگاه باید به نهاد پیشرفت تبدیل شود. بنابراین، مسئله مهم این است که در کدام راستا حرکت کنیم. سیاست علم باید مبتنی بر ارزش‌ها و گشوده به سمت مباحث عمومی جامعه باشد. در پنجاه سال اخیر، نهاد علم و دانایی بیشتر توسط سیاست‌مداران جلو برده شده و آنها شکل علم را تصحیح کرده‌اند. تحولی که امروز با آن مواجه‌ایم، وجود سلاح‌های پیشرفته‌ای مانند اف-۳۵ است که توانایی نفوذ به عمق ساختمان‌ها را دارد و پس از نفوذ منفجر می‌شود، همه اینها ناشی از عدم پیشرفت علمی ماست.

طهرانچی افزود: کرونا ۷ میلیون کشته به جا گذاشت، اما پزشکان در دنیا قاعده را تغییر دادند و واکسن‌هایی مانند فایزر و آسترازنکا را به بازار آوردند و سبک زندگی را تحت تأثیر قرار دادند. در این فرآیند، علم هم کنار گذاشته شد و آنچه که می‌خواستند، پیاده‌سازی کردند. دعوای آنها سر چند متر خاک نبود، بلکه دعوا بر سر گفتگو و مدیریت حاکمیت است. در المپیک پاریس شاهد بودیم که چگونه حاکمیت خود را به جهان نشان دادند و از هیچ‌کس بابت برخی رفتارهای نامناسب عذرخواهی نکردند.

وی به پدیدار شدن دنیایی چندقطبی در علم و مهندسی اشاره کرد و گفت: آمریکا در حال بررسی جایگاه خود است. این کشور معتقد است که در دنیای امروز، نیروی انسانی باید اقتصاد رقابتی را درک کند. آمریکا برای پیروزی در مسابقه رقابتی، نیاز به ایجاد تغییرات دارد. چین نیز رقابت خود را با آمریکا آغاز کرده و در چند سال اخیر و به ویژه پس از کرونا، از نظر علمی و تعداد مقالات، از آمریکا پیشی گرفته است.

وی اضافه کرد: آمریکا با طرح مسائل جدید و ظهور افرادی مانند ترامپ، به دنبال یک نوع دوپینگ بود تا عقب نماند. آنها از دست دادن رهبری در دنیا می‌ترسند. تعداد پتنت‌ها در آمریکا قبل از سال ۲۰۱۹ حدود ۲۶ درصد بود، اما پس از آن به ۱۹ درصد کاهش یافت. به این ترتیب، آمریکا خود را در حال غرق شدن در رهبری علمی دنیا می‌بیند.

وی در پایان گفت: رهبری فرمودند که جهش جدید علمی یک رویکرد جدید است و نشان‌دهنده درک عمیق ایشان از روند جهانی می‌باشد. برای برداشتن گام‌های جدید، نباید به تفکر گذشته چسبید. آمریکا از سال ۲۰۰۸ نقاط ضعف خود در مقابل چین را مشاهده کرد و برای همین در زمان کرونا، ترامپ چین را متهم به گسترش ویروس کرد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: فناوری‌های زیست اجتماعی و نرم‌افزار و الکترونیک از سال ۲۰۱۹ به بعد نقش مهمی در جهان ایفا کرده‌اند. از سال ۲۰۲۱ به بعد شاهد جهش جدید علمی در جهان هستیم. حکمرانی دانش با انحصار در فناوری و اقتصاد از سال ۲۰۱۹ در حال شکل‌گیری است.

وی افزود: اکنون وارد نسل پنج فناوری شده‌ایم که این نسل انسان را به عنوان ماشین می‌بیند. برابری جنسیتی و برابری اقوام، سند ۲۰۳۰ برای رسیدن به اهداف انقلاب صنعتی نسل ۵ است. نسل ۵ در حوزه تکنیک دیدگاه‌های بسیاری دارد و مرجعیت علمی فناوری به کانون مهم منازعه و رقابت قدرت‌ها تبدیل شده است.

وی در ادامه توضیح داد: مردم اکنون به مصرف‌کنندگان دانش تبدیل شده‌اند و برخی به تولیدکنندگان و برخی به مصرف‌کنندگان دانش بدل گشته‌اند. محوریت انسان در آموزش به محوریت انسان در ماشین تغییر یافته است. از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹، ما یک شیب جدی را در پیشرفت علم تجربه کردیم. طی یک دهه در مقایسه با چین، ترکیه و دیگر رقبا وضعیت بهتری داشتیم، اما ناگهان به دعوا و رقابت درون‌ملی پرداختیم. در دوره ۲۰۲۱ به نقطه ضعف رسیدیم، در حالی که سعودی‌ها از سال ۲۰۱۹ شروع به پیشرفت کردند و ترک‌ها نیز در سال جاری از ما جلو افتادند.

وی خاطرنشان کرد: در کتاب "منحنی دوم" اثر چارلز هندی بیان شده است که افراد باید خود را در مرحله زینت بسازند. اگر نتوانیم به یک خیزش جدید علمی دست یابیم، روز به روز وضعیت ما بدتر خواهد شد. دوره اول جهش علمی با محوریت تحصیلات تکمیلی و مقالات علمی تعیین شده بود که به طور جدی به جریان علمی متصل بود. در این دوره، تله مرگ برایمان ایجاد شد، مانند توجه به جشنواره‌های دانشمند دو درصد.

وی با اشاره به جمله رهبری مبنی بر این‌که "ما به یک خیزش جدید نیاز داریم و باید به دنبال خیزش جدید علمی باشیم و این جهاد شما است"، تاکید کرد: باید خیزش جدید علمی را نهادینه کنیم. در غیر این صورت، به مرجعیت علمی نخواهیم رسید. در دوره دوم خیزش علمی، مشخصات آن شامل حل مسئله، پروژه‌محور بودن، دانش فنی و خلاقیت فناوری در شرکت‌های دانش‌بنیان و خلق جریان ملی دانش به همراه تقویت جریان جهانی دانش است. باید درک کنیم که در مواجهه با علم بزرگ و فناوری‌های زیست اجتماعی هستیم و خروجی این فرآیند باید دانش فنی باشد. نگاه ما در این راستا جدید است.

وی همچنین به خطبه رهبری در جلسه با نخبگان اشاره کرد و بر جمله «ما باید توفیق علمی داشته باشیم و ما دشمن داریم» تاکید کرد.