بهتر است از مناقشه روی سند ملی هوش مصنوعی عبور کنیم

به گزارش خبرگزاری آنا، با هدف بیان دیدگاه‌ها و آشنایی هرچه بیشتر با ماموریت‌ها و ظرفیت‌های طرفین، جلسه چهارم دوره سوم کمیسیون هوش‌مصنوعی و علم‌داده سازمان نظام صنفی در محل سازمان ملی هوش مصنوعی و با حضور رؤسای سازمان ملی هوش‌مصنوعی، مدیران سازمان نصر کشور و اعضای کمیسیون برگزار شد.

در اواخر تیرماه ۱۴۰۳ و با تصویب سند ملی هوش مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان بازوی اجرایی شورای ملی راهبری هوش مصنوعی تأسیس شد. هدف از تشکیل این سازمان همگرایی فعالیت نهاد‌های مختلف جهت نیل به چشم‌انداز تعیین‌شده از سوی مقام معظم رهبری مبنی بر رسیدن جایگاه ایران اسلامی به جمع ۱۰ کشور برتر حوزه هوش مصنوعی تعیین شده است.

کمیسیون هوش مصنوعی و علم‌داده سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در سال ۱۳۹۶ و در دوره پنجم هیئت‌مدیره سازمان نصر تهران شکل گرفت. دوره سوم این کمیسیون پس از انتخابات تیرماه ۱۴۰۳ با حضور ۳۵ عضو منتخب تشکیل شد.

این جلسه در روز دوشنبه مورخ ۱۹ شهریور ۱۴۰۳ در محل سازمان ملی هوش مصنوعی و با حضور اعضای کمیسیون هوش مصنوعی و علم‌داده و با حضور ریاست سازمان ملی هوش مصنوعی و معاونان سازمان، ریاست سازمان نصر کشور و بیش از ۲۵ نفر از اعضای کمیسیون تشکیل شد.

در این جلسه محمدرضا معبودیان، رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نصر تهران، با ارائه دستاورد‌های کمیسیون در دو دوره گذشته، عنوان کرد که کمیسیون هوش‌مصنوعی و علم‌داده‌های نصر تاکنون توانسته است در زمینه‌های مختلف مربوط به حکمرانی برای هوش‌مصنوعی و جلب حمایت‌ها و تشکیل مشارکت‌های صنفی موفق عمل کند. او مهم‌ترین دستاورد‌های کمیسیون را جلب حمایت مادی از سوی ستاد اقتصاد دیجیتال معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری برای کلیه شرکت‌های دانش‌بنیان، اعم از عضو و غیر عضو در کمیسیون در زمنیه زیرساخت‌های پردازشی و همینطور اثرگذاری مستقیم بر مصوبات مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در این حوزه دانست. معبودیان همچنین در حوزه اقدامات ادوار گذشته، برگزاری جلسات متعدد ترویجی، همرسانی و مشارکت با صنایع، کارآفرینان، اندیشمندان، دانشگاهیان و ... در حوزه‌های مختلف هوش مصنوعی و مسائل مرتبت با آن را برشمرد و از عقد دو تفاهم‌نامه مهم با مرکز تحول و پیشرفت ریاست جمهوری و آستان قدس رضوی خبر داد.

رئیس کمیسیون هوش‌مصنوعی و علم‌داده‌ها در بخش دوم ارا‌ه خود مجموعه اهداف و برنامه‌های کمیسیون را در سه هدف عمده ذیل عنوان کرد:

۱- تثبیت جایگاه کمیسیون به عنوان بازوی مشورتی حاکمیت و کسب مرجعیت صنعتی.

۲- افزایش سهم هوش مصنوعی در تولید ناخالص ملی و گسترش بازار هوش مصنوعی.

۳- اقدام‌های پیش‌گیرانه و کمینه‌کردن تعارضات حاکمیت با بخش خصوصی.

معبودیان در بخش پایانی ارائه خود مجموعه ۱۵ پیشنهاد کمیسیون به سازمان ملی هوش مصنوعی برای نیل به اهداف و چشم‌انداز تعیین شده از سوی مقام معظم رهبری را برشمرد که برخی از مهم‌ترین این برنامه‌ها عبارتند از:

۱- تضمین‌گری و اعتمادسازی برای حضور شرکت‌های کوچک و متوسط در صنایع بزرگ.

۲- تشکیل میز‌های تخصصی هوش مصنوعی صنعتی در سازمان ملی هوش مصنوعی.

۳- حمایت از تشکیل هاب‌های هوش مصنوعی صنعتی.

۴- مانع‌زدایی در خصوص مجوز افتا و امنیتی‌سازی داده‌ها.

۵- ایجاد زمینه‌های تبادل سفیر با صنایع.

۶- تضمین‌گری توزیع عادلانه پروژه‌ها و مناقصات بین همه فعالان هوش مصنوعی.

در بخش دوم این نشست هرکدام از اعضای کمیسیون به بیان دیدگاه‌ها و پرسش‌های خود از رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی پرداختند. پس از آن، علی حکیم جوادی، رئیس سازمان نصر کشور، ضمن تشکر از ریاست سازمان ملی هوش مصنوعی از جهت این دعوت، عنوان داشتند که در حوزه هوش مصنوعی نیازمند همراهی هرچه بیشتر سازمان ملی هستیم. او ضمن اشاره به مشکلاتی که سازمان نصر در حوزه‌های دیگر نظیر بانکی و رگولاتوری حوزه رمز‌ارز‌ها با آن مواجه است، ابراز امیدواری کردند با حضور مؤثر سازمان ملی هوش مصنوعی شاهد بالندگی و رشد هوش مصنوعی در کشور باشیم.

در بخش سوم این نشست محمدسعید سرافراز، دبیر شورای ملی راهبری و رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی ضمن تقدیر از فعالیت‌های کمیسیون هوش مصنوعی به سؤالات و بیانات اعضای کمیسیون پاسخ داد.

او عنوان داشت در سازمان اعتقاد داریم ساخت ایران آینده با مشارکت همگی میسر است و این تصور که سازمان باید برنامه بدهد و دیگران به آن عمل کنند تصور اشتباهی بوده و به دلیل ماهیت نوین این حوزه لازم است در تعیین مسیر هم با یکدیگر مشارکت داشته باشیم. او تأکید کرد که تجربه نشان داده که موفقیت در این حوزه با برقراری تناسب میان فعالیت شرکت‌های بزرگ فناور و شرکت‌های SME حاصل می‌شود.

سرافراز با اشاره به راهبرد‌های پیگیری‌شده در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان بیان کرد شرکت‌های کوچک و متوسط به دلیل درگیری‌های فراوان در حوزه‌های غیر دانشی نظیر بیمه، مالیات، ضمانت‌نامه و اثبات خود، عملاً توان بروز واقعی توان‌مندی‌هایشان را ندارند و نیاز است تا با تقویت تعامل شرکت‌های بزرگ با شرکت‌های کوچک و متوسط زمینه بروز این توانمندی‌ها را ایجاد کنیم.

رئیس سازمان ملی هوش‌مصنوعی در خصوص استفاده از کلیدواژه «تنظیم‌گری» گفت: در حال حاضر باید مراقب باشیم کاربست این واژه به جای تسهیل‌گری، به ایجاد مانعی برای توسعه هوش مصنوعی مبدل نشود. در این حوزه به دلیل ماهیت ناشناخته و نوین آن خیلی از مواقع باید اجازه داد تا به رشد قابل‌قبولی برسد و سپس در مورد حدود تنظیم‌گری آن تصمیم‌گیری شود.

دبیر شورای ملی راهبری هوش مصنوعی در خصوص رسیدن به چشم‌انداز ترسیم‌شده از سوی مقام معظم رهبری اعلام داشتند، قدم اول برای ما تعیین دقیق شاخص‌هاست؛ باید بدانیم رسیدن به جمع ۱۰ کشور برتر اساساً چه معنایی دارد و چگونه قرار است آن را اندازه‌گیری کنیم. او عنوان داشتند از آن‌جایی که منطقاً سازمان نمی‌تواند خود تعیین‌کننده شاخص و همزمان مجری رسیدن به شاخص‌ها باشد؛ کار تعیین شاخص و پایش آن به دانشگاه شریف، برون‌سپاری شده و سعی داریم بودجه این کار را نیز از سازمان منفک کنیم تا پایشگر و مجری کمترین وابستگی را به یکدیگر داشته و کمترین تأثیر را از یکدیگر بپذیرند.

سرافراز در خصوص دغدغه مطرح‌شده در زمینه زیرساخت‌های پردازشی عنوان داشتند مجموعه زیرساخت‌های پردازشی تامین‌شده در کشور کافی نیست، اما تجربه نشان داده که نمی‌توان مجموعه زیرساخت‌های پراکنده را مستقل از اینکه بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کرده یا بخش دولتی و نظامی، با اعمال حاکمیت متمرکز ساخت. از طرف دیگر جذابیت سرمایه‌گذاری روی این زیرساخت‌ها در حال حاضر برای بخش خصوصی وجود ندارد و سعی داریم با مدل مشارکت حاکمیت و بخش خصوصی زیرساخت‌هایی در سطح ملی ایجاد کنیم و ابراز امیدواری کردند تا پایان اسفند ۱۴۰۳ با تخصیص بودجه مورد نیاز از سوی دولت محترم، واردات و راه‌اندازی آن محقق شود.

رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی در خصوص اقدام‌های ترویجی حوزه هوش مصنوعی عنوان داشت در حال رایزنی هستیم تا در رسانه‌های مختلف از جمله صدا و سیما بخش تخصصی هوش مصنوعی ایجاد شود تا ضمن ارائه کار‌های انجام‌شده در کشور، امیدواری برای فعالیت قشر جوان ایجاد شود. او در این خصوص به بیانات مقام معظم رهبری اشاره داشت که اقدام‌های سطحی در هوش مصنوعی مناسب هستند، اما در قیاس با کار‌های خارجی شاید چندان برای همه مردم جذابیت نداشته باشند و باید اقدام‌های ترویجی به حوزه فعالیت لایه‌های عمیق هوش‌مصنوعی هدایت شود.

او تشکیل آزمایشگاه هوش مصنوعی دانشگاه تهران را نیز در همین راستا عنوان نموده و اعلام کردند که هدف از این آزمایشگاه ارزیابی محصولات هوش مصنوعی کشور نیست، بلکه تحقیق و پژوهش در لایه‌هایی از هوش مصنوعی را بر عهده دارد که در حال حاضر فاقد جذابیت تجاری هستند.

زمینه‌هایی مثل تعامل هوش مصنوعی با انسان، شبیه‌سازی ارتباط لایه‌های مختلف مغز، یا شناسایی ساختار‌های جدید پروتئین که در حال حاضر در شرکت‌های بسیار بزرگ دنیا یا سازمان‌هایی نظیر DARPA صورت می‌گیرد، از جمله اهداف این آزمایشگاه است. او تأکید کرد این آزمایشگاه، فرادانشگاهی است و قرار است به موسسه‌ای مستقل بدل شود.

دبیر شورای راهبری هوش مصنوعی در خصوص مسئله داده‌ها عنوان داشت مجموعه بررسی‌ها نشان داده که تنها راه برون رفت از این موضوع راه‌اندازی تجارت داده است. با وجود قانون دوام هرچند در این قانون عدم همکاری جرم‌انگاری شده، اما به سبب نبود انگیزه پایین‌دستی هنوز عملیاتی نشده. او پیشنهاد کرد که باید یک بورس داده تشکیل بدهیم تا هم برای دولت خلق ثروت کند و هم برای کارشناس فعال انگیزه برای ذخیره و ارائه صحیح اطلاعات ایجاد کند. مهم‌ترین مانع در این حوزه بحث امنیت داده‌ها است و به همین دلیل در سطح سازمان یک معاونت تخصصی برای بحث داده‌ها تشکیل شده است تا موانع را برطرف سازد.

رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی در خصوص اپراتور و آزمایشگاه هوش مصنوعی، که جزو دغدغه‌ها و ابهامات اعضای کمیسیون بود، عنوان داشت باید بین آزمایشگاه ملی هوش مصنوعی و آزمایشگاه تأیید نمونه و مرجع تفکیک قایل شد. هدف از آزماشگاه ملی، پژوهش در لایه‌های عمیق هوش مصنوعی است، اما آزمایشگاه مرجع که باید با همکاری خود صاحبان کسب‌و‌کار شکل بگیرد، به عنوان پیوست استانداردسازی است و قاعدتاً مرجع آن باید سازمان ملی هوش مصنوعی باشد و یکی از اهداف مهم آن رتبه‌بندی محصولات و شرکت‌ها است. ایشان در خصوص اپراتور هوش مصنوعی هم اعلام داشت ما قصد داریم صرفاً در لایه‌های IaaS و PaaS اپراتور‌هایی را در سطح ملی ایجاد کنیم، اما ترجیح می‌دهیم وارد لایه SaaS نشویم مگر در بخشی از حوزه‌های مهم که نیازمند حمایت از شرکت‌های بزرگ باشد.

سرافراز در بخش دیگری از صحبت‌های خود عنوان داشت که در کشور ما مطالعات تطبیقی با سایر کشور‌ها چندان کارآمد نیست و چه بسا مطالعه تطبیقی با سایر تجربیات داخلی اثرگذاری بیشتری داشته باشد. بررسی مجموعه تجربیات مختلف در حوزه‌هایی نظیر ستاد نانو، طرح تکفا، توسعه استارتاپ‌ها و فعالیت‌های معاونت علمی ریاست جمهوری مسیر مناسب مواجهه با فناوری در کشور را بیش از مسیر‌های طی‌شده در سایر کشور‌ها نمایان می‌کند. او ابراز امیدواری کرد تا در بازه ۵ تا ۷ سال آینده با شکل‌دهی صحیح به فعالیت و تعامل شرکت‌های بزرگ فناور با شرکت‌های کوچک و متوسط عملاً سازمان هوش مصنوعی کوچک و محدود به رگولاتوری یا حمایت از حوزه‌های خاص هوش مصنوعی شود.

رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی در خصوص تعامل شرکت‌های بزرگ با شرکت‌های کوچک و متوسط عنوان داشت تاکنون در کشور شاهد تعامل مناسبی نبوده‌ایم و باید از تجربیات جهانی در کاربست انواع روش‌های مشارکت میان این شرکت‌ها بهره گیری کنیم. او با اشاره به مدل‌های مورد استفاده شرکت مایکروسافت عنوان داشت: «در نمایشگاه‌های مختلف شاهد این هستیم که این شرکت بزرگ با شرکت‌های حتی بسیار کوچک مشارکت‌هایی در سطوح مختلف دارد و لزوماً شرکت کوچک را خریداری نکرده است. لازم است حمایت‌های دولت به نحوی باشد که به تشکیل این مشارکت‌ها و تبدیل SME‌ها به شرکت‌های بزرگ و تشکیل شرکت‌های بزرگ فناور (BigTech) کمک کند.»

دبیر شورای ملی راهبری هوش مصنوعی در خصوص سند ملی هوش مصنوعی و انتقاداتی که به آن وارد شده عنوان داشت: «این سند نسبت به سند‌های دیگری که تاکنون در کشور نوشته شده در سطح بالاتری قرار دارد و با وجود کاستی‌ها و عدم توازن‌هایی که دارد بهتر است از مناقشه بر روی آن عبور کنیم و بر روی اجرای سند متمرکز شویم.» او از اعضای کمیسیون درخواست کرد در تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی سند به سازمان کمک کنند.

سرافراز در خصوص بحث منابع انسانی گفت: در حال حاضر در زمینه آموزش نیروی انسانی موفقیت‌های خوبی حاصل شده، اما در زمینه نگهداشت آنها و ایجاد انگیزه ناموفق بوده‌ایم. برنامه سازمان در این زمینه ایجاد پروژه‌های بزرگ و با فناوری بالا و همینطور ایجاد زمینه پرداخت حقوق بالاتر از سطوح متعارف به متخصصان این حوزه است. او البته عنوان داشتند سطح انتظارات از سازمان باید در سطح اختیارات و شرح وظایف آن باشد و طبیعی است در زمینه‌هایی نظیر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی یا موضوع فیلترینگ موضوع باید از جانب نهاد‌های مربوطه پی‌گیری شود.

رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی در خصوص درخواست کمیسیون برای ایجاد میز‌های صنعتی ابراز امیدواری کردند با توجه توانایی‌های چانه‌زنی حاکمیتی سازمان ملی، این میز‌ها به زودی تشکیل شود و به عنوان اولین مورد، با توجه به تفاهم‌نامه منعقده با وزارت نفت، از اعضای کمیسیون درخواست کرد در تشکیل اولین میز تخصصی هوش مصنوعی در وزارت نفت مشارکت کنند.

در پایان این نشست سجادی، نایب‌رئیس کمیسیون هوش مصنوعی پیشنهاد کرد که یک تفاهم‌نامه میان سازمان ملی هوش‌مصنوعی و کمیسیون هوش‌مصنوعی و علم‌داده نصر منعقد شود و جلسات مستمر به صورت دوره‌ای برگزار شود تا مجموعه صحبت‌های مطرح شده در این جلسه و همکاری‌ها به درستی هدایت و جمع‌بندی شود. این پیشنهاد با استقبال ریاست سازمان ملی هوش مصنوعی مواجه و مقرر شد کمیته‌ای مشترک زمینه انعقاد این تفاهم‌نامه را فراهم آورد.