علم در جهان مدرن از وحی و عقل فاصله گرفته است

به گزارش خبرگزاری آنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۸ شهریورماه در نشست علمی «پیامبری و علم» که از سوی دفتر قم بنیاد علمی پژوهشی آستان قدس رضوی برگزار شد در ابتدا با بیان اینکه صندلی‌هایی که امروز ما بر روی آن نشسته‌ایم به نوعی تداوم همان جبهه دفاع مقدس هشت ساله است، گفت: مرز‌های جغرافیایی وقتی معنا دارد که هویت معرفتی این امت حضور داشته باشد. روح در مکان و زمان، بروز و ظهور می‌یابد ولی خود آن مکانی و زمانی نیست لذا مرز‌های او همه جا و در درون جان و روان و همه آدمیان است. 
 
وی افزود: همانطور که جهان اسلام هویت خود را در معرفت خود دارد جهان غرب هم به شکلی مرز‌های جغرافیایی را درنوردیده است و حضور دارد و صف‌بندی‌ها به تناسب این حضور وجود دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا افزود: سال بعثت و شبه جزیره و جهان آن روز را تصویر کنید، یعنی در جهان آن دوره روم و ایران قطب‌های اصلی هستند در چنین فضایی نور اسلام و بعثت نبی اعظم (ص) درخشید و فرمان به قرائت و تعلیم داد؛ تعلیم چیز‌هایی که انسان نه می‌توانست بداند و نه امکان آن از اساس وجود داشت و در چنین فضایی یک امت و قبله واحده ایجادشده است.
 
وی گفت: پیامبران خود را با علم معرفی کرده و مهمترین وصف آنان تعلیم است و خدا از این تعلیم به عنوان یک منت و نعمت یاد کرده است؛ لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ؛ خداوند سبحان بر مؤمنان منت نهاده است وقتی که در بین آنان رسولانی را از خودشان برانگیخت تا بر آنان آیات الهی را تلاوت کنند و آنان را تزکیه دهند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزند؛ طبق قسمت دوم آیه اگر این تعلیم و تعلم و تزکیه نباشد انسانیت در گمراهی آشکار باقی خواهد بود.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا با بیان اینکه در آیه ۱۵۱ سوره بقره هم می‌خوانیم: کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولًا مِنْکُمْ یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِنَا وَیُزَکِّیکُمْ وَیُعَلِّمُکُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُعَلِّمُکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ؛ در سوره آل‌عمران ضمایر غایب بود ولی در این آیه مخاطب حاضر است و می‌فرماید: وَیُعَلِّمُکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ. در این آیه تاکید دارد که اگر ما به شما نمی‌آموختیم شما اساسا نمی‌توانستید و امکان دانستن آن برای شما فراهم نبود و فقط با حضور انبیاء و اولیاء است که این نوع علم مورد نیاز محقق می‌شود و اگر این علم نباشد قطعا گمراهی به دنبال آن است. 
 
وی ادامه داد: در سوره مبارکه جمعه هم آیه شریفه می‌فرماید: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ؛ مفهوم این آیه به آیه سوره آل‌عمران نزدیک‌تر است؛ در این آیه هم ماموریت پیامبر (ص) را تلاوت آیات الهی و تزکیه مردم بیان فرموده است؛ دلیل ضرورت بعثت انبیاء و انزال کتب، علم و تعلیم است.

 علم در کنار عقل و وحی، مفهوم کلیدی تمدن اسلامی

رئیس دفتر قم بنیاد علمی پژوهشی آستان قدس رضوی با بیان اینکه مفهوم علم یکی از مفاهیم کلیدی فرهنگ و تمدن اسلامی است، اظهار کرد: البته توحید مفهومی محوری است و علم هم در کنار عقل و وحی مفهومی محوری است و البته قداست اینها به خاطر وجود توحید است و سعادت انسان در حقیقت توحید نهفته است.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا با بیان اینکه توحید سفر از جهل به آگاهی و سلوک است، گفت: قیامت ظرف برگرفتن این غفلت‌هایی است که انسان در دنیا دارد و گرنه بهشت و دوزخ در همین دنیا هم برای ما معلوم است و انبیاء آمده‌اند تا این راه را هموار کنند و حدیث بر جان آدمیان هستند و به خطراتی که آنان را تهدید می‌کند هشدار و انذار می‌دهند. 
 
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: علم و عقل، موضوعیت ندارند بلکه طریقیت دارند، زیرا ابزاری برای رسیدن به سعادت هستند حتی عبادت هم هدف نیست، زیرا عبادت هم به خاطر معبود است؛ عقل و علم است که عبادت به واسطه آن ایجاد می‌شود؛ مومنی که محور دینداری او عالمانه نباشد مانند حماری است که دور می‌زند و راه به جایی نمی‌برد؛ این منزلت علم در قیاس با عبادت است و نه معبود، زیرا همه چیز برای تحقق عبادت معبود است. 
 
وی اضافه کرد: در حوزه زیست اجتماعی، منزلت علم و عالم به اندازه‌ای است که هیچ چیزی چنین منزلتی را ندارد؛ حاکمان و اصناف و حتی نهاد‌ها هیچ‌کدام مانند نهاد علم و هیچ پدیده مانند پدیده علم قداست ندارند و همه نهاد‌ها باید در سایه علم مبتنی شوند ولی همین علم خودش مقدمه برای قرب به معبود است. 
 
پارسانیا اضافه کرد: در بین فرشتگان هم فرشته وحی منزلت بیشتری دارد و روزی انسان، به کسب علم است لذا اگر گفته شود علم مفهوم کلیدی و محوری فرهنگ و تمدن اسلامی است و عقل و وحی سخنی به گزاف نیست. پیامبر (ص) ۱۳ سال در مکه فرهنگ اسلامی را عینیت و واقعیت بخشیدند و معرفت از ظرف وجود نبی اعظم جوشید؛ جمعی بودند که معرفت از طریق پیامبر به آنان رسید ولی کفر ورزیدند.
 
وی بیان کرد: در بین اسامی الهی و نام‌های خدا ظهور علم خدا قبل از قدرت اوست و قدرت او عالمانه متجلی می‌شود. رذایل از مسیر جهل شکل می‌گیرد و فضائل از مسیر عقل و جنود عقل در برابر جنود جهل است؛ منزلت عالم و ولایت است که بر مدار فقاهت می‌نشیند. در مورد شهید صدر نقل است وقتی صدام کودتا کرد و به قدرت نشست به ایشان پیام داد تو ما را همراهی کن ما تو را سید عرب قرار می‌دهیم و ایشان به روایتی از پیامبر (ص) استناد کرد که فرمودند عالمان نباید بر مدار حاکمان بگردند و بر سر همین سخن جان خود را از دست داد و برکاتی که امروز در عراق وجود دارد بخش قابل توجهی به خاطر وجود چنین اسوه‌هایی است.

ایجاد هویت اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا بیان کرد: پیامبر (ص) و مؤمنان با تلاش خودشان این معرفت را که در غار حراء از ناحیه خدا و امین وحی بر او وارد شد به تدریج در بین امت گستراندند و با پیوستن مؤمنان به پیامبر (ص) هویت اجتماعی مؤمنان و جامعه مدنی ایجاد شد؛ تا وقتی نظام جاهلی که فاقد علم و غرق در ثروت و اموال و بنین و جهل و غفلت بود وجود داشت دائما تعصب و درگیری و جنگ و اختلاف و کشتار وجود داشت و پیامبر (ص) جامعه مدنی را بر محور فرهنگ و محبت و رحمت بنیان گذاشت. 
 
وی افزود: اگر مسیر ملاقات الهی است نیازمند بلد و عبور از گردنه نفس است؛ کسی که از خود گذشته باشد نور حق در او متجلی می‌شود و مجرای ظهور حق خواهد شد؛ این نور وقتی بتابد، همه جا را نورانی خواهد کرد. دین چیزی است که با اعمال مؤمنان جلوه می‌کند وگرنه باطل جلوان خواهد کرد. در شبه جزیزه این فرهنگ نبوی عینیت یافت و فرهنگ قبیله‌ای عرب جاهلی ۲۰ سال جنگید ولی سرانجام تسلیم شد. 
 
عضو شواری عالی انقلاب فرهنگی افزود: البته ایمان، چون به عمق جانشان نرفت نفاق شکل گرفت و نفاق وقتی ایجاد می‌شود که حقیقت غلبه پیدا کند وگرنه بدون غلبه حقیقت، نفاق معنایی ندارد و منافق دین را پوشش برای اعمال خود قرار می‌دهد؛ بنابراین نفاق هر چند تلخ ولی نشانه خوبی برای اعتبارسنجی سکه حقیقت و توحید است.
 
رئیس دفتر قم بنیاد عملی پژوهشی آستان قدس رضوی اظهار کرد: کسانی که مرجعیت علم و حق و دین و ربوبیت خدا را می‌دانند و پذیرفته‌اند ولی دشمن در درون وجودشان رخنه کرده است و مرتکب باطل می‌شوند فاسق هستند؛ رفتار فساق و منافقان عالمانه و عاقلانه و الهی و توحیدی نیست بلکه پوشش و مغالطه است؛ اینجا چیزی سعی می‌کند خود را علم بنمایاند؛ اینجا مدینه فاسقه و شبه علم است در حالی که مدینه فاضله، علم و ایمان است و ایمان اعتبارش را از قبال علم به دست می‌آورد و علم، چراغ است. 
 
حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا با بیان اینکه منافق، قدرت را به دست می‌گیرد و فاسق هم با او همراهی دارد، تصریح کرد: مدینه فاسقه مدینه تحریف و فریب است و وقتی چنین چیزی ایجاد شد مدینه ضاله تشکیل خواهد شد یعنی مدینه ضاله زاییده مدینه فاسقه است؛ وقتی دولت حق برپاست مدینه فاسقه ظهوری ندارد؛ وقتی حق مرجعیت دارد گفته می‌شود این مرجعیت را بپذیرید تا از ظلمات و حجب رها شوید و به سعادت برسید. 
 
وی گفت: فلاسفه عالم کتبی نوشته‌اند از جمله ابن سینا در شفا علم النفس و فلسفه به معنای خاص و ... را بیان کرده است و نیمی از این کتاب، روش و منطق است و این همه به روش اهمیت دادن عجیب است. یک جلد این برهان است؛ طالب علم باید برهان و سفسطه را بخواند، زیرا سفسطه پوشش علم است. 
 
وی افزود: در جهان مدرن هم تا مقاطعی، علم وجود دارد؛ در جهان اسلام عقل و وحی از منابع معرفت علمی در کنار حس است ولی پایین‌ترین مرتبه حس است و حس با وجود عقل تولید معرفت می‌کند و به تعبیر ابن سینا خود حس معرفت ایجاد نمی‌کند. جهان مدرن، منابع معرفت را به حس و تجربه محدود کرد و وحی و شهود را کنار زد. ایمان به خدا بدون معرفت فاقد ارزش است و خود ایمان هم معرفت‌افزا بوده است.
 
وی تاکید کرد: در عالم مدرن، مرجعیت عقل شهودی و وحی برای رسیدن به معرفت علمی از دست رفت و در گام بعد عقل هم از مرجعیت علمی افتاد و حس‌گرایان سخن از مفاهیم حسی گفتند و کانت هم از شهود حسی و این سبب شد تا متافیزیک، توهم علم باشد و نه علم در حالی که متافیزیک چیزی جز خودشناسی و خداشناسی نیست.