هنگام خواندن «شعر» در مغز انسان چه می‌گذرد؟

خبرگزاری آنا، نوید فرخی: شعر یکی از اشکال هنر و ادبیات است که به وسیله‌ کلمات و واژگان می‌تواند احساسات، افکار و تجربیات انسانی را به تصویر بکشد. این گونه ادبی در قالب‌های مختلفی مانند غزل، مثنوی، شعر نو و... نوشته می‌شود. شعرا به دلایل مختلفی همچون بیان زیبایی، تأمل در زندگی، عشق، طبیعت و یا صرفاً انتقادات اجتماعی دست به نگارش شعر می‌زنند.

در شعر غالباً احساسات و مضامین عمیق انسانی نهفته است. با این حال وقتی شعر می‌خوانیم در مغز ما چه اتفاقی می‌افتد؟ تحقیقات نشان می‌دهد که شعر بخش‌های زیادی از مغز انسان را فعال می‌کند و بر نحوه تفکر و احساسات ما تأثیر می‌گذارد.

بیشتر بخوانید

یادداشت؛

چگونه ژانر «علمی-تخیلی» به ترویج علم کمک می‌کند؟

چگونه مثل شرلوک هولمز تیزهوش باشیم؟

رقابت داستان کوتاه علمی‌تخیلی برای تمام علاقه‌مندان

شعر نقاط مرتبط با «زبان» و «احساسات» را در مغز فعال می‌کند!

در هنگام شعرخوانی نقاطی از مغز که مرتبط با زبان است، مانند ناحیه بروکا (Broca) و ناحیه ورنیکه (Wernicke) فعال می‌شوند. این نواحی مغز کمک می‌کنند تا کلمات و دستور زبان را پردازش کنیم. استفاده از استعاره، قافیه و ریتم شعر باعث می‌شود مغز به شیوه متفاوتی درگیر کلمات شود.

 این امر به این دلیل رخ می‌دهد که شعر اغلب قواعد جمله‌بندی‌ معمول را زیر پا می‌گذارد و مغز مجبور می‌شود برای تفسیر معنا بیشتر از حد عادی کار کند. در نتیجه خواندن شعر در مقایسه با خواندن نثر بیش‌ازپیش نواحی مرتبط با زبان را در مغزمان ورزیده می‌کند.

شعر همچنین نواحی احساسی و عاطفی مغز را درگیر می‌کند. تحقیقات نشان داده است که خواندن اشعاری که دارای بار هیجانی است دستگاه لیمبیک یا دستگاه کناره‌ای مغز(limbic system) به ویژه بخش آمیگدال (amygdala) را فعال می‌کند. این بخش مغز احساساتی مانند ترس، غم و شادی را پردازش می‌کند.

جالب است بدانید که شعر اغلب به دلیل استفاده از واژگان نمادین و تصاویر زنده باعث می‌شود افراد در حین خوانش آن، تجربیات زندگی خود را در ذهن تداعی کنند. ازاین‌رو شعر احساسات عمیقی را در انسان برمی انگیزد. وقتی شعری را در مورد عشق یا سوگ می‌خوانید، مغز شما از نظر احساسی واکنش نشان می‌دهد و به وزن عاطفی کلمات پاسخ می‌دهد.

تحریک مراکز پردازش صوت مغز

موزون بودن شعر بر مراکز شنوایی مغز نیز تأثیر می‌گذارد. مغز ما حتی هنگام خواندن آرام و آهسته شعر، الگوهای ریتمیک آن را می‌شنود و آن را مثل موسیقی پردازش می‌کند. ذکر این نکته مهم است که مطالعات نشان داده قشر شنوایی مغز (auditory cortex) هنگام خواندن اشعاری که قافیه و ردیف دارند بیشتر فعال می‌شود.

شعر نواحی مرتبط با خلاقیت در مغز به ویژه نیمکره راست (که نقش کلیدی در تفکر خلاق و خیالپردازی دارد) را درگیر می‌کند. وقتی یک استعاره را می‌خوانیم، مغز ما سخت‌تر از حد معمول کار می‌کند تا بین مفاهیم به ظاهر نامرتبط ارتباط برقرار کند. این فرآیند باعث می‌شود ذهن تحریک شود تا متفاوت فکر کند.

ساختار ریتمیک و آهنگین شعر همچنین افراد را در حین خوانش واژگان به طریق نامحسوسی هدایت می‌کند، گویی فرد مسیر کلمات بعدی را حدس می‌زند. به همین دلیل هم هست که به خاطر سپردن شعر آسان‌تر از رمان و داستان است.  

شعر باعث تفکر خلاق می‌شود!

شعر اغلب مملو از استعاره، نمادهای گوناگون و پیرنگ‌های انتزاعی است. این نوع خصوصیات شعر باعث می‌شود نواحی مرتبط با خلاقیت در مغز به ویژه نیمکره راست ( که نقش کلیدی در تفکر خلاق و خیالپردازی دارد) بیش از پیش درگیر شود. وقتی یک استعاره را می‌شنویم یا یک تصویر غیرمعمول را می‌بینیم، مغز ما سخت‌تر از حد معمول کار می‌کند تا بین مفاهیم به ظاهر نامرتبط ارتباط برقرار کند. این فرآیند باعث می‌شود ذهن تحریک شود تا متفاوت فکر کند.

برای مثال در عبارت «فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد.»، چمن به فرشی به رنگ سبز تشبیه شده است. در اینجا مغز فقط چمن را نمی‌بیند بلکه فرش زمردین را هم تجسم می‌کند و این دو تصویر را با هم ادغام می‌کند. این فرآیند بخش‌هایی از مغز را فعال می‌کند که در حل مسئله و تفکر انتزاعی محوری نقش دارند. بنابراین شاید به نظرتان عجیب به نظر برسد اما خواندن شعر مغز را تشویق می‌کند تا خلاق‌تر باشید و به طرز عمیق‌تری پدیده‌های جهان را مشاهده کنید.

پیچیدگی شعر انعطاف‌پذیری شناختی (cognitive flexibility) انسان را بهبود می‌بخشد و مغز را برای انطباق با موقعیت‌های جدید و غیرمنتظره آماده می‌کند. شعر اغلب قواعد دستور زبان، نحو و معنا را زیر پا می‌گذارد، بنابراین خوانندگان مجبورند خارج از چارچوب فکر کنند و مغز ناخواسته برای تفسیر ترکیب غیرمعمول کلمات انعطاف پذیرتر می‌شود. انسان با خواندن منظم شعر، در مدیریت مسائل مبهم و پیچیدگی‌های زندگی روزمره بهتر عمل می‌کند.

 شعر می‌تواند یک روش درمانی باشد!

با توجه به تأثیر آشکار شعر بر فعالیت‌های مختلف مغز، جای تعجب ندارد که خواندن (و نوشتن) شعر می‌تواند یک روش درمانی تلقی شود. تکنیک شعر درمانی (Poetry therapy) که برخی روانشناسان از آن بهره می‌برند، به افراد کمک می‌کند احساسات خود را راحت‌تر ابراز کنند و افکار خود را به روشی ساختاریافته و در عین حال خلاقانه پردازش کنند. مطالعات نشان داده است خواندن اشعاری که با تجربیات شخصی همراه باشد نیز می‌تواند باعث آرامش افراد شود.

از آنجایی که شعر مراکز احساسی و نواحی مرتبط با خلاقیت را در مغز به کار می‌اندازد، عملاً یک ابزار قدرتمند برای بهبود سلامت روان در انسان است. علوم اعصاب نشان می‌دهد شعرخوانی و شعرسرایی فراتر از یک فعالیت هنری است (که آن هم اهمیت بالایی دارد)، زیرا مناطق متعددی از مغز را درگیر می‌کند. ما در عصر حاضر تقریباً به طور دائمی در معرض بمباران اطلاعات گوناگون هستیم. این حجم داده‌ها می‌تواند به الگوهای ذهنی لطمه بزند و در این میان وقت گذاشتن برای شعر فواید زیادی برای شبکه‌های عصبی پیچیده مغز دارد.