با سعید سلطانی از «ستایش» تا «طوبی»/ داستان اقتباسی چطور منجی یک سریال شد؟

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سریال «طوبی» که این روز‌ها از شبکه یک سیما به نمایش درمی‌آید، یکی از آثار مهم تلویزیون در ماه‌های اخیر است. اثری که ویژگی‌های مثبت و منفی مختلفی دارد و همین ویژگی‌ها باعث شده به یکی از آثار پربیننده تلویزیون تبدیل شود. در این گزارش مروری داریم بر نکات قابل توجه سریال جدید سیمافیلم که پخش آن از نیمه گذشته است و حالا می‌توان با دید بهتر به زوایای مختلف آن نگاه کرد.

اصلی‌ترین ویژگی سریال «طوبی» اقتباسی بودن آن است. این اثر اقتباسی آزاد از کتابی با عنوان «اربعین طوبی» است. اگرچه در برخی از نکات و در رابطه با بعضی از شخصیت‌ها تفاوت‌هایی بین کتاب و سریال وجود دارد، اما بن مایه اصلی سریال «طوبی» همان مسائلی است که در کتاب محسن امامیان به آنها اشاره شده است.

آثار اقتباسی سال‌های سال است که در صنعت سینما و تلویزیون تولید شده‌اند و اکثراً هم با اقبال خوبی از طرف مخاطبان مواجه شدند. نمونه‌های موفق این ژانر هم در بیگ پروداکشن‌ها (مثل بازی تاج و تخت، ارباب حلقه‌ها و...) وجود دارد و هم در مینی سریال‌ها و آثار چند فصلی. با این وجود، اما اقتباس در کشور ما یکی از حلقه‌های مفقوده فیلمسازی محسوب می‌شود، در حالی که ادبیات داستانی در ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ما کتاب‌های فراوانی در اختیار داریم که قابلیت تبدیل شدن به یک اثر سریالی، یا سینمایی را دارند.

سریال «طوبی» آخرین نمونه از این دست از آثار است. کسانی که کتاب «اربعین طوبی» را خوانده باشند، قطعاً ارتباط خوبی با این سریال برقرار می‌کنند. اگرچه بعید نیست تصویرسازی هر خواننده کتاب از شخصیت‌ها، لوکیشن‌ها و وقایع رخ داده در داستان، با آنچه که در سریال رخ می‌دهد تفاوت داشته باشد، اما بدون شک همینکه دوستداران کتاب، شخصیت‌های خیالی حاضر در داستان را در قاب جعبه جادو تماشا می‌کنند از آن دست اتفاقات دوست داشتنی است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن عبور کرد. از سوی دیگر باید اشاره کرد که برعکس این موضوع هم صادق است و این سریال برای آن دسته از مخاطبان که کتاب را نخوانده‌اند نیز جذابیت دارد به گونه‌ای که دیده شدن سریال طوبی، به پرفروش شدن کتاب اربعین طوبی منجر شده است.

پرقدرت از پشت دوربین

سریال طوبی از آن دسته آثاری است که در پشت دوربین هم نام‌های مهم زیادی دارد. از علیرضا زرین دست گرفته که یکی از فیلمبرداران به نام کشورمان است با کوله‌باری از تجربه و جوایز مهم سینمایی، تا مهدی حسینی‌وند تدوینگر کار که سابقه دریافت سیمرغ دارد و ستار اورکی آهنگساز و محمد اصفهانی خواننده کار که هرکدام در حوزه کاری خود نامی بزرگ محسوب می‌شوند. حالا به این فهرست نام سعید سلطانی را به عنوان کارگردان اضافه کنید، هنرمند ۷۰ ساله‌ای که سابقه خوبی در ساخت آثار تلویزیونی دارد و تجربه نشان داده مخاطب‌شناس خوبی است.

با نگاهی به کارنامه سعید سلطانی به سریال‌های مهمی می‌رسیم، آثاری همچون «پس از باران»، «خانه‌ای در تاریکی» و البته سه‌گانه «ستایش» که هرکدام در زمان پخش سریال‌های تاثیرگذاری برای مخاطبان میلیونی تلویزیون محسوب می‌شدند. اما نکته ویژه‌ای که در کارگردانی سعید سلطانی به نسبت کار‌های قبلی او کاملاً مشهود است، پختگی این هنرمند در زمینه چیدمان صحنه و هدایت بازیگران است.

سلطانی همواره در آثارش از نابازیگران در کنار بازیگران حرفه‌ای استفاده کرده و به خوبی تقابل این دو طیف را در کار کنترل کرده. این مسئله نمود فراوانی در سریال «طوبی» نیز دارد. در این اثر بار بسیاری از بخش‌های کار به دوش بازیگران کم تجربه است، بازیگرانی که شاید در طول سال‌های اخیر در سریال‌ها یا فیلم‌های سینمایی نقش‌های مختلفی داشتند، اما در اینجا به خوبی با کنترل سلطانی هدایت شدند.

این کارگردان در زمینه دکوپاژ و میزانسن هم پیشرفت خوبی داشته. قاب‌هایی که برای به تصویر کشیدن سکانس‌های مختلف انتخاب می‌کند، به خوبی حس و حال شخصیت‌ها را انتقال می‌دهد. این همان چیزی است که سلطانی از گذشته نیز در سریال‌هایش به نمایش می‌گذاشت، مثل لحظات نابی که شخصیت «خانم کوچیک» در «پس از باران» داشت یا سکانس‌های ویژه «ستایش» مخصوصاً در فصل اول این سه‌گانه پرطرفدار و پرحرف و حدیث. اما به جرأت می‌توان گفت که کارگردان «طوبی» در این زمینه پیشرفت چشمگیری داشته است.

تکنولوژی در خدمت سریال

از دیگر ویژگی‌های قابل توجه سریال «طوبی» استفاده فراوان از تکنولوژی‌های سینمایی پرده سبز یا کروماکی است. این سریال حد فاصل سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۸۲ را به تصویر می‌کشد و تیم تولید برای بخش‌های مربوط به پیش از انقلاب و دهه‌های پنجاه و شصت، با تکنیک‌های روز تلاش کردند بسیاری از بخش‌های صحنه را با جلوه‌های ویژه کامپیوتری پوشش دهند.

استفاده از فناوری و تکنولوژی‌های مربوط به پرده سبز حالا سال‌هاست که در صنعت سینما مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری از آثار روز دنیا با این تکنیک‌ها ساخته می‌شوند. اما در کشور ما این سیستم آنچنان مورد استفاده فیلمسازان نبوده و ما در این حوزه ضعف‌های مشخصی داریم. حالا، اما «طوبی» پرچمدار استفاده از این تکنولوژی‌های جدید است، اگرچه باوجود استفاده از این سیستم هنوز هم صحنه‌هایی از دست عوامل در رفته و اشتباهاتی در تصویر وجود دارد.

اگر بخواهیم با ذره‌بین قسمت به قسمت سریال «طوبی» را با نیت کشف اشتباهات موجود در هر سکانس بررسی کنیم، قطعا سوژه‌های ریز ودرشت زیادی وجود دارد، اما این نباید کیفیت کلی کار را زیر سوال ببرد. قصه طوبی داستانی واقعی از چهل، پنجاه سال پیش است و طبیعی است که روایت بی عیب و نقص آن روز‌ها بدون در اختیار داشتن تکنولوژی‌های روز دنیا امری نشدنی است.

مثل هر اثر نمایشی، «طوبی» نیز هم نکات مثبت و قابل دفاع دارد، هم نکات منفی و قابل نقد که در این گزارش به برخی از آنها اشاره شد. اما شاید بتوان به عنوان نکته پایانی، مروری هم بر عملکرد بازیگران این سریال داشت. در بخش انتخاب بازیگران، شبنم قربانی به اعتقاد اکثر مخاطبان، گزینه مناسبی برای بازی در نقش طوبی است. بازیگری که به خوبی با این نقش ارتباط گرفته و چالش‌های آن را به تصویر کشیده است. اما شاید در خصوص دیگر بازیگران گزینه‌های بهتری نیز برای انتخاب وجود داشت.

با تمام این تفاسیر، اما می‌توان گفت کفه نکات مثبت سریال «طوبی» از کفه ضعف‌های آن بسیار سنگین‌تر است و همین مسئله باعث شده که این سریال جدا از جذب مخاطب در تلویزیون، در شبکه‌های اجتماعی نیز بازخورد خوبی داشته باشد و بسیاری از بخش‌های مربوط به آن، در فضای مجازی دست به دست شود. «طوبی» که این روز‌ها به تازگی از نیمه راه گذشته، پس از سریال‌های مناسبتی نوروز، مهم‌ترین سریال تلویزیون در سال جاری بوده و باتوجه به حجم مخاطبانش، عملکرد قابل دفاعی داشته است.