محصولات زیستی نوین با نوآوری در بیوانفورماتیک تولید شد/ ساخت سریع و آسان انواع دارو و واکسن

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ هزینه‌های پیش‌بینی اثرات اقتصادی محصولات فناوری زیستی نوین، بسیار بالاست و پژوهش‌های اقتصادی درباره اثرات کشت محصولات می‌تواند نقشی مهم در طراحی مکانیسم‌های نظارتی کارآمد و سیستم‌های نوآوری کشاورزی ایفا کند. در همین راستا، پژوهش حاضر بر مبنای پارادایم کیفی و با استفاده از تحلیل محتوای کیفی به منظور تحلیل دیدگاه پژوهشگران مراکز تحقیقات کشاورزی درباره فرصت‌ها و تهدید‌های ابعاد اقتصادی کشت محصولات فناوری زیستی نوین انجام می‌شود.

در همین زمینه، آرین قربانی دانشجوی ارشد بیوتکنولوژی میکروبی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد با ایجاد نوآوری در طراحی‌ها و مطالعات محصولات فناوری زیستی نوین توانسته ساخت و تولید دارو و واکسن‌هایی که از این محصولات ایجاد می‌شود را سریع‌تر و آسان کند به همین دلیل گفت‌وگویی با وی داشتیم که در ادامه خواهیم خواند.

آنا: درباره واحد فناور متبوع خود و زمینه کاری آن توضیح دهید.

قربانی: بیوانفورماتیک به‌عنوان زمینه تحقیقاتی مستقل رشد کرده و به‌عنوان بخشی از مطالعات درون رایانه‌ای (In silico) سال‌هاست مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته در همین راستا واحد فناور بیوانفورماتیک در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد راه‌اندازی شد تا به‌عنوان ابزاری برای طراحی واکسن‌ها، دارو‌ها و... مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا توانستیم با ایجاد نوآوری در رویکرد و روش استفاده از این ابزار در طراحی‌ها و مطالعات زیستی، محصولات زیستی نوین را تولید کنیم.

آنا: از چه زمانی فعالیت خود را آغاز کردید و تاکنون چه موفقیت‌هایی در مسیر طی شده حاصل شده است و چه دستاورد‌هایی داشته‌اید؟

قربانی: سال آخر دوره کارشناسی با توجه به علاقه شخصی، تجارب قبلی و حمایت مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد به راهنمایی عباس دوستی پایان‌نامه دوره کارشناسی(پروژه) خود را در حوزه طراحی واکسن‌های ژنی مولتی اپیتوپ آغاز کردم که بخش طراحی واکسن با توجه به رویکرد ایمونوانفورماتیک آن منجر به تشکیل هسته فناور به پیشنهاد استاد راهنما شد.

خروجی این پروژه طراحی و تولید واکسن ژنی دامی علیه ورم پستان گاوی شد که توانایی خوبی در ایمنی‌زایی علیه دو عامل مهم ایجادکننده این بیماری در گاو‌های شیری یعنی اشرشیا کلای و استافیلوکوکوس اورئوس داشت. پس از آن نیز پروژه‌های جدیدی را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد با هدف طراحی دارو‌های آنتی‌بیوتیک نوین آغاز کردم.

آنا: آیا واحد فناور شما در کسب درآمد‌های غیرشهریه‌ای دانشگاه نقشی داشته است؟ و دانشگاه سهمی از فعالیت شما دارد؟

قربانی: واحد فناور بیوانفورماتیک در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد با ارائه خدمات آموزشی پژوهشی و تولید داده علمی در زمینه‌های بیوانفورماتیک، ایمونوانفورماتیک، طراحی واکسن و دارو و... آورده مالی داشته که بخش خدمات آموزشی در کسب درآمد‌های غیرشهریه‌ای دانشگاه نقش و به تبع دانشگاه سهمی از فعالیت واحد را با در اختیار گذاشتن فضای آموزشی قرار داده است.

آنا: محصول و نوع خدمت واحد فناور متبوع شما چه نیازی از نیاز‌های مردم و کشور را برطرف می‌کند؟

قربانی: با توجه به پیشرفت علوم و تغییر سبک زندگی افراد سیمای بیماری‌ها تغییر کرده و نیاز به واکسیناسیون بیماری‌هایی مانند عفونت‌های میکروبی، سرطان‌ها و آلرژی رو به گسترش است. به علت پیچیده بودن عوامل دخیل در این بیماری‌ها و وسیع بودن پارامتر‌های مورد بررسی، علم بیوانفورماتیک ارتباطات این پارامتر‌ها را شفاف‌تر و طراحی دارو و واکسن‌ها را آسان‌تر ساخته و امکان تولید دارو و واکسن را در سریع‌ترین زمان ممکن با طراحی مدل‌های بیوانفورماتیکی میسر می‌سازد.

از طرفی دیگر وجود پاتوژن‌های مقاوم به چند دارو (MDR) در غذا‌ها به دلیل استفاده بیش‌ازحد از دارو‌های ضد میکروبی در خوراک دام به نگرانی بهداشت عمومی در سراسر جهان تبدیل شده؛ زیرا غذا‌های با منشأ حیوانی و محیط‌های مرتبط با غذا می‌توانند باعث انتشار باکتری‌هایی با مقاومت چند دارویی شوند که رشد مقاومت آنتی‌بیوتیکی جهانی را تسریع می‌کند.

افزایش اخیر سویه‌های باکتریایی مقاوم به چند دارو منجر به تهدید جدی‌تری برای سلامت عمومی می‌شود. توسعه و گسترش مقاومت آنتی‌بیوتیکی فرآیند‌های پیچیده‌ای است که اجزای مختلف زنجیره غذایی انسان را در برمی‌گیرد و می‌تواند نتیجه استفاده شدید از آنتی‌بیوتیک‌ها در کشاورزی حیوانات غذایی، علاوه بر سایر عوامل باشد. با چنین نگرانی‌های شدید درباره ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی در پاتوژن‌های مرگبار ازجمله سویه‌های در حال ظهور مقاوم به چند دارو، توسعه استراتژی‌های مداخله‌ای طبیعی بدون ایجاد مقاومت، ایمن و سازگار با محیط‌زیست در برابر این پاتوژن‌ها را ضروری می‌کند.

آنا: نواقص و کمبود‌ها در راه تجاری‌سازی محصولات فناور را بیان کنید.

قربانی: موانع متعددی مانند موانع حقوقی، اقتصادی، ساختاری و سازمانی، ارتباطی، محیط‌زیستی، عدم درک بازار و عدم تخصص و نبود مهارت و توانایی کافی نیروی انسانی می‌توانند به‌عنوان سد راه تجاری‌سازی فناوری‌ها به‌ویژه فناوری‌های نوین قرار گیرند؛ اما نگرش منفعلانه در دانشگاه‌ها، ضعف در تضمین نتایج تحقیقات، مشکلات در مذاکره و فقدان منابع انسانی متخصص در زمینه بازاریابی و تجاری‌سازی فناوری از عوامل مؤثر در دانشگاه‌ها یا مراکز تحقیقاتی در تجاری‌سازی محصولات فناور است.

هرچند که ارتباط صنعت با دانشگاه‌ها در چند سال اخیر بهتر شده و شرکت‌های صنعتی و کارخانه‌ها با اعلام فراخوان حمایت از ایده‌های فناورانه و همکاری در برگزاری همایش‌ها و ایده‌شو‌ها با دانشگاه‌ها نقش مؤثری در بهبود این ارتباط و هدایت دانشجو‌ها به سمت تجاری‌سازی ایده‌ها داشته‌اند. در این میان از خدمات پارک‌های علم و فناوری نیز نباید غافل شد.

آنا: آیا حمایت لازم را از سوی دانشگاه و مراکز و نهاد‌های مربوط با مأموریت خود داشته‌اید؟ و انتظارتان از مسئولان چیست؟

قربانی: حمایت‌های کافی برای پیشبرد بخش‌های پژوهشی با در اختیار دادن امکانات و فضای پژوهشی و حمایت‌های آموزشی از طرف دانشگاه انجام شده؛ اما انتظار می‌رود که دانشگاه برای دریافت حمایت‌های مالی در راستای بخش پژوهش و تولید با بخش‌های صنعتی همکاری و تفاهم لازم را داشته باشد.

آنا: برای رشد و شکوفایی مراکز رشد در دانشگاه‌ها چه پیشنهادی ارائه می‌دهید؟

قربانی: فراهم کردن حمایت مالی و غیرمالی از بخش‌های صنعتی در مرکز رشد به منظور تجاری‌سازی ایده‌ها، تلاش برای فراهم آوردن حمایت‌های قانونی برای تسریع رشد واحد‌های مستقر در مرکز، ارائه خدمات آموزشی و مشاوره‌ای و همکاری با سایر مراکز رشد و تبادل تجربه، راه‌اندازی دفتر مشاوره به منظور راهنمایی و مشاوره هسته‌های مستقر (منتورینگ)، برگزاری دوره‌های مهارت افزایی ضروری (حوزه‌های تخصصی، بازاریابی و ...) برای واحد‌های تحت پوشش در راستای تبدیل ایده‌های نو به محصول و تجاری‌سازی آنها ازجمله راهکارهایی برای رشد و شکوفایی مراکز رشد در دانشگاه‌ها است.

فراخوان جذب ایده بر پایه فناوری و همکاری با ادارات و مراکز صنعتی برای جذب ایده را از روش‌های مؤثر برای رشد و شکوفایی مراکز رشد دانشگاه‌ها بوده و نظارت بر روند رشد واحد‌های مستقر در مرکز و تحلیل مستمر دستاورد‌ها با هدف افزایش کارایی مرکز رشد، نظارت بر فعالیت‌های واحد‌های فناور به منظور حرکت در راستای تحقق ایده محوری آنها، هماهنگی با آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های گروه‌های آموزشی موجود در دانشگاه‌ها به منظور استفاده از آنها توسط واحد‌های تحت پوشش و معرفی واحد‌های تحت پوشش به بانک‌ها و مؤسسات مالی به منظور دریافت تسهیلات مورد نیاز برای تجاری‌سازی ایده‌های آنها از دیگر راهکارهایی برای رشد و شکوفایی مراکز رشد در دانشگاه‌ها است.

آنا: تازه‌ترین فعالیت‌ها و برنامه‌های آینده خود را تشریح فرمایید.

قربانی: اکنون بر طراحی و تولید محصولات و توسعه روش‌های جایگزین غیر آنتی‌بیوتیکی برای حذف باکتری‌های پاتوژن در صنایع مختلف ازجمله صنعت غذایی تمرکز داشته و فعالیت می‌کنیم. هر چند محدودیت و مرزی در علم بیوتکنولوژی نمی‌شود قائل شد، اما قطعاً تولید و توسعه دارو‌های ضد میکروبی غیر آنتی‌بیوتیکی یکی از اهداف اصلی خواهد بود و در آینده طراحی میکروارگانیسم‌های مهندسی شده تولیدکنندهٔ محصولات مفید در حوزه سلامت و صنعت را نیز به سبد تولیدی هسته اضافه خواهیم کرد.