مقایسه استعاره ملی نوآوری با بیوم نوآوری

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در دهه‌های اخیر، اصول علم بوم‌شناسی ارزش‌افزایی خود را در گستره وسیعی از علوم همچون ریاضیات، علوم رایانه، برنامه‌ریزی شهری، کشاورزی، زیست پزشکی، روانشناسی، شیمی، فیزیولوژی، اقتصاد و فناوری اطلاعات و به طور ویژه مطالعات کسب وکار و نوآوری نشان داده است.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «استعاره جدید بیوم ملی نوآوری در برابر استعاره نظام ملی نوآوری» این مهم را مطرح می‌کند که این اصول، ابزارهایی ارائه می‌دهند که می‌توان به وسیله آنها از رفتار و فرایندهای طبیعی برای حل مسائل و توسعه مکاتب فکری جدید بر اساس رویکرد استعاره‌پردازی بهره برد زیرا استعاره‌های طبیعی می‌توانند راه حل‌های نوینی برای مسائل گوناگون در حوزه‌های موضوعی متنوع ارائه کنند.

* مطالعات نوآوری/ استعاره اکوسیستم

در این پژوهش آمده است که حوزه مطالعات نوآوری یکی از حوزه‌هایی است که از استعاره‌های بوم‌شناسی و زیستی بهره برده است. با این حال نکته مهمی، که به نوعی بیانگر شکاف نظری موجود هم است، اینکه در بین سطوح مختلفِ بوم‌شناسی که شامل ارگانیسم، جمعیت، جامعه، اکوسیستم، بیوم و بیوسفر، فقط استعاره اکوسیستم است که مورد توجه پژوهشگران حوزه مطالعات نوآوری و کسب‌وکار قرار گرفته است.

به زعم این پژوهش استعاره اکوسیستم را اولین بار مور در سال 1993 در حوزه مطالعاتی کسب‌وکوار و در رابطه با پویایی رقابتی مطرح و پیشنهاد کرد که راهبرد شرکت باید به سمت چشم‌اندازی جامع‌تر حرکت کند که همان اکوسیستم است. 

در ادامه این پژوهش به این نکته اشاره شده است که این استعاره، طیف زیادی از پژوهش‌ها را به دنبال داشته و منجر به ظهور انواع جدیدی از اکوسیستم‌ها مانند اکوسیستم‌های صنعتی، دیجیتال، اجتماعی، کسب وکار و کارآفرینی شده است.

* مدل‌سازی فرایند نوآوری

در این پژوهش آمده است که علاوه بر اکوسیستم، استعاره‌های دیگری برای مدل‌سازی فرایند نوآوری در سطوح مختلف استفاده شده است که از جمله می‌توان به نظام، خوشه، و مارپیچ اشاره کرد.

به گفته این پژوهش این استعاره‌ها چارچوب‌های مفهومی نظیر نظام‌های نوآوری، خوشه نوآوری و مارپیچ‌های سه تا پنج‌گانه نوآوری را به ادبیات این حوزه اضافه کرده و رشد روزافزون استفاده از استعاره‌های اکوسیستمی و به‌ویژه، موفقیت استعاره اکوسیستم نوآوری در تبیین مفاهیم و فرایندهای نوآوری، ما را بر آن می‌دارد که تلاش کنیم ا ز سایر سطوح بوم‌شناسی هم برای چنین کاربردی استفاده کنیم.

* بیوم/ اکوسیستم

در این پژوهش مطرح شده است که بیوم مجموعه‌ای از چند اکوسیستم مختلف است که شرایط آب‌هوایی مشابه دارند در حالی که اکوسیستم، اجتماع بوم‌شناسی از مولفه‌های زنده و غیرزنده و تعامل آنها با یکدیگر در محیط‌های تعریف شده است؛ به طوری که اجزای زنده و غیرزنده از طریق چرخه‌های مواد مغذی و جریان انرژی با یکدیگر مرتبط می‌شوند. 

در این پژوهش آمده است، با وجود اینکه بین شکل‌گیری تطوری فرایند نوآوری و سطوح مختلف بوم‌شناسی که در طبیعت مشاهده می‌شود، شباهت‌هایی وجود دارد، تاکنون از سایر سطوح بوم‌شناسی برای تببین فرایندهای نوآوری استفاده نشده است. 

* بیوم ملی نوآوری/ نظام ملی نوآوری

خلاصه استعاره پیشنهادی این مقاله این است که، چون به دلیل محدودیت‌های استعاره نام (سیستم) نوآوری در سطح بخش یا فناوری که پیشتر برشمردیم، باید از استعاره اکوسیستم نوآوری برای توصیف فرایند نوآوری استفاده کرد، به همین دلیل هم برای توصیف فضای حاکم بر نوآوری در سطح ملی، باید استعاره بیوم ملی نوآوری را جایگزین استعاره نام ملی نوآوری کنیم به عبارتی نام ملی نوآوری نمی‌تواند به عنوان مجموعه انواع اکوسیستم‌های موجود تعریف شود و باید از معادل بوم‌شناختی آن یعنی بیوم ملی نوآوری استفاده شود.

در این پژوهش با تأکید بر اینکه تمرکز مقاله حاضر بر سطح ملی است مفروض پژوهش این است که استعاره بیوم از مطالعات بوم‌شناسی پتانسیل لازم برای تبین فرایند نوآوری در سطح ملی را دارد.

به زعم این پژوهش در میان استعاره‌های موجود که پیش‌تر نیز اشاره شد، اولین بار فریمن، نام ملی نوآوری را با هدف مدل‌سازی فرایندهای نوآوری در سطح ملی معرفی کرد و به سرعت به رویکرد غالب پژوهش‌های این حوزه تبدیل شد.

بر اساس یافته های این پژوهش مطالب، در این مقاله، می‌خواهیم نشان دهیم بیوم (که در فارسی زیمان نامیده شده است) می‌تواند استعاره خوبی از محیط نوآوری در سطح ملی باشد و معتقدیم چنین استعاره‌ای می تواند به فهم و استخراج دلالت‌های سیاستی مفیدی برای بهبود فضای نوآوری کشورها منجر شود.

* چالش‌های رویکرد نظام ملی نوآوری در فرایند جهانی‌سازی نوآوری

در ادامه این پژوهش آمده است که این رویکرد، نواقص و کاستی‌هایی دارد که ضرورت به کارگیری استعاره‌ای جدید برای تبین فرایند نوآوری در سطح ملی را تقویت کرده است. از جمله می‌توان به  چالش‌های رویکرد نظام ملی نوآوری در فرایند جهانی‌سازی نوآوری اشاره کرد که با توجه به تأکید بیش از اندازه بر مرز در این رویکرد، برخی پژوهش‌گران، در اثربخشی این رویکرد تردید دارند.

نظام مجموعه‌ای از عناصربه هم مرتبط‌اند که در راستای هدفی مشترک با هم در تعامل‌اند و در صورت آسیب هر یک از اجزا، کلیت نظام از بین خواهد رفت و یا به شدت دچار آسیب می‌شود

در این پژوهش مطرح شده است که از دیگر کاستی‌های رویکرد نظام ملی نوآوری، می‌توان به نواقص استعاره مبدأ آن یعنی«نظام» اشاره کرد. طبق تعریف، نظام مجموعه‌ای از عناصربه هم مرتبط‌اند که در راستای هدفی مشترک با هم در تعامل‌اند و در صورت آسیب هر یک از اجزا، کلیت نظام از بین خواهد رفت و یا به شدت دچار آسیب می‌شود.

این پژوهش توضیح می‌دهد، در صورتی‌که در فرایند نوآوری هرچند ممکن است در صورت نبود یکی از اجزای خود دچار ضعف شود اما بایست، از بین نخواهد رفت بلکه با خودساماندهی دوباره، خود را در فرایندی طبیعی و تکاملی اصلاح می‌کند.

* انواع استعاره

این پژوهش بیان می‌کند بعضی محققان معتقدند استعاره فقط به حوزه زبان محدود نیست، بلکه سراسر زندگی روزمره و از جمله حوزه اندیشه و علم را نیز دربرمی‌گیرد. آنها در کتاب خود با تکیه بر شواهدِ زبانی روزمره، نمونه‌های به دست آمده را به سه دسته استعاره‌های هستی‌شناختی، استعاره‌های جهتی/ وضعی و استعاره‌های ساختاری تقسیم کرده‌اند. 

* سطوح مختلف بوم‌شناسی

تجزیه و تحلیل انجام شده در این پژوهش نشان می‌دهد که بوم‌شناسی، مطالعه علمی ارتباط بین ارگانیسم‌های زنده و محیط زیست است و در واقع به دانش بررسی برهم‌کنش‌های میان جانداران و زیست‌گاه آنها اشاره دارد.

 این پژوهش مطرح می‌کند؛ بوم‌شناسی دارای سطوح مختلفی است و در هر سطح، دارای یک ساختار و عملکرد خاص است. 

* مقایسه استعاره ملی نوآوری با بیوم نوآوری

در تحلیل نهایی استعار‌ه‌ها و به طور خاص استعار‌ه‌های ساختاری که در این مقاله با مصداق بیوم نوآوری تشریح شد، ابزارهایی‌اند که می‌توانند به سیاستگذاران در راستای بهبود دیدگاهشان در تدوین سیاست‌ها کمک کنند. زیرا از طریق استعاره هوا، پدیده‌هایی که در حالت عادی پیچیدگی‌ها و گواهی عدم قطعیت‌های زیادی دارند، برای سیاست گذار قابل درک خواهند بود.

پژوهشگران در مقاله حاضر از استعاره بیوم برای مدلسازی فرایند نوآوری در سطح ملی بهره گرفته‌اند که پیامد آن می‌تواند مبنایی برای تدوین سیاست نوآوری مناسب برای کشورهای مختلف باشد که جایگاه‌های مختلفی در شاخص‌های نوآوری و توسعه اقتصادی دارند. 

در نهایت اینکه بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش استعاره بیوم نوآوری این قابلیت را دارد که درهر بخش، فناوری یا منطقه‌ای برای خود اکوسیستم نوآوری خاصی داشته است اما قواعد و فضای کلی بیوم ملی بر همه آنها حاکم است و اگر نتوان شرایط بیوم ملی نوآوری را تغییر داد، تقویت اکوسیستم‌های خاص به ویژه به شوک گلخانه‌ای که در سال‌های اخیر هزینه زیادی برای آنها شده (به ویژه برای اکوسیستم دانش‌بنیان)، بی‌حاصل یا دست کم حاص کمتری خواهد داشت.  

در آخر اینکه در جدول بالا به برخی از مهمترین تفاوت‌های نظام ملی نوآوری و بیوم نوآوری اشاره شده است که ضرورت حرکت به سمت بیوم نوآوری برای تحلیل فرایند‌های نوآوری در سطح ملی را نشان می‌دهد. البته که این استعاره جدید، در آغاز راه است و نیاز بوه هم فکری و نقد همه صاحب‌نظران دارد.

نگین تقی‌زاده مقدم (دکترای مدیریت تکنولوژی دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن)، سیدسپهر قاضی‌نوری (استاد گروه مدیریت فناوری اطلاعات دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس) و بیتا تبریزیان (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن) این پژوهش را انجام داده‌اند.