جست‌وجوی الگوی تجاری‌سازی پژوهش‌های دانشگاهی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ دانش در عصر اقتصاد دانش‌بنیان به عنوان موتور محرک اقتصاد، عامل ارتقای بهره‌وری و حل مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و زیستی اهمیت ویژه‌ای دارد. 

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «در جستجوی الگوی تجاری‌سازی پژوهش‌های دانشگاهی با کاربست فراترکیب» به این موضوع می‌پردازند که در اقتصاد دانش‌بنیان، نظام پژوهش و تولید علم به عنوان مخزن و مرکز اساسی دانش و منابع بالقوه ایده‌هایی است کـه این ایده‌ها بایستی به محصولات مورد نیاز جامعه و بازار تبدیـل شود.

* تجاری‌سازی دانش

مطالعات این پژوهش نشان می‌دهد که طی دهه‌های گذشـته مأموریت‌ها، اهداف و برنامه‌های دانشگاه‌ها دسـتخوش تغییـرات بسـیاری شده‌اند. در گذشته، یک دانشگاه فقـط مسئولیت آموزش و پرورش را بر عهـده داشـت. اولین حرکت در سیستم دانشگاهی در اواخر قرن نوزدهم و انجام تحقیقات را به عملکردهای خود اضافه کرد.

تجاری‌سازی فرآیندی است که طی آن ایده، نتیجه یا تولیدات حاصل از بخش تحقیقاتی به محصولات، خدمات و فرآیندهای قابل عرضه در بازار تبدیل می‌شود

به زعم این پژوهش به‌رغـم پذیـرش تجاری‌سـازی دانـش به عنـوان یکی از وظایـف دانشـگاه‌ها، شـواهد متعـددی از سراسـر جهـان حاکـی از آن اسـت کـه تعداد کثیـری از تحقیقات انجام‌شـده از نظـر تکنیکـی موفـق بوده‌انـد، امـا درصـد اندکـی از آنهـا در زمینـه تجاری‌سـازی بـه موفقیـت دسـت یافته‌انـد.

بـه عبارت‌دیگـر این پژوهش مطرح می‌کند که تجاری‌سـازی تحقیقـات مجموعـه تلاش‌هایـی اسـت که به منظـور فروش کارهـای تحقیقاتـی بـا هـدف کسـب سـود و ارتبـاط هر چه بیشـتر آمـوزش و پژوهـش بـا اهـداف اقتصـادی و اجتماعی می‌تـوان اشـاره کرد. بـا توجه بـه تعاریف فوق تجاری‌سـازی را می‌تـوان بـه بـازار رسـانیدن یـک ایـده و یـا یک نـوآوری دانست.

در این پژوهش آمده است که تجاری‌سـازی فرآینـدی اسـت کـه طـی آن ایـده، نتیجه یـا تولیـدات حاصـل از بخـش تحقیقاتـی بـه محصـولات، خدمـات و فرآیندهـای قابـل عرضـه در بـازار تبدیل می‌شـود کـه از طریـق آن یافته‌هـای حاصـل از تحقیق به بـازار آورده می‌شـوند و ایده‌هـا یـا یافته‌هـای جدیـد بـه محصـولات و خدمـات جدیـد یـا تکنولوژی‌هـای فروختنـی در سراسـر جهـان، توسـعه می‌یابنـد.

* تأسیس دفاتر انتقال فناوری در دانشگاه‌

در این پژوهش مطرح شده است که اگرچه دانشـگاه‌ها و اعضـای هیئت‌علمی بـه طور سـنتی بـه پژوهش‌هـای خـود از منظـر ظرفیت‌های  بهره‌بـرداری از فرصتهـای بـازار نمی‌نگرنـد، امـا بـه دلیـل کاهـش حمایت‌هـای کلـی دولـت در اکثـر کشـورها، بـه خصـوص در برخـی حوزه‌هـای مطالعاتـی، فرصت‌هـای در حـال ظهـور بـرای حمایت‌هـای مالـی بخـش خصوصـی را مغتنـم شـمرده و بـا آن سـازگار شـده‌اند.

در این پژوهش آمده است که یکی از نشـانه‌های ایـن تغییـر رویکرد، تأسـیس و رشـد دفاتر انتقال فنـاوری در دانشگاه‌هاسـت که نقش آنها تسـهیل انتقال و تجاری‌سـازی دانـش از طریـق ثبـت اختراعـات، صـدور مجـوز بهره‌برداری از نوآوری‌هـا و سـایر شـکل‌های مالکیـت فکـری حاصـل از تحقیقات دانشگاهی است.

*  دو موج تجاری‌سازی در طول تاریخ

به زعم این پژوهش محققین دو موج  تجاری‌سازی را در طول تاریـخ توسعه تجاری‌سازی، شناسایی می‌کنند. اولین موج تجاری‌سازی در اوایـل دهـه ۱۹۸۰ آغاز شد.

در این پژوهش آمده است که ایـن مـوج را می‌تـوان بـا تأسـیس پارک‌هـای علـم سـنتی کـه اغلـب بـا هـدف جـذب شـرکت‌های پیشـرفته صـورت می‌گرفـت شناسـایی کـرد، در ایـن میـان افزایـش بودجه‌هـای خصوصـی بـرای پژوهش‌هـای دانشـگاهی نشـانگر افزایـش همـکاری بـا صنایـع موجـود بـود.

مـوج دوم کـه در نیمه دوم دهـه ۱۹۹۰ تسـریع یافـت، بـا تمرکـز بیشـتر بـر شـرکت‌های انشـعابی اعطـای حـق اختراع و واگـذاری امتیـاز اختراعات، نسـبت به همکاری‌هـای عمومـی صنعتی، درگیری بیشـتر دانشـجویان در تجاری‌سـازی حتـی افزایـش دشـواری تشـریح نتایـج اقتصـادی فعالیت‌های دانشـگاهی، از مـوج اول قابل تفکیک اسـت.

بعدهـا ایـن رویکرد جدید، مجموعـه‌ای از عناصر اصلـی را توسـعه داد کـه عبارتانـد از: انتقـال فنـاوری و دفاتـر مجوزدهـی، تسـهیلات انکوباتورهـا و شـرکت‌های بـا سـرمایه‌گذاری مشـترک.

* جریان منابع نهادی و سازمانی

این پژوهش مطرح می‌کند که جریـان منابـع نهـادی و سـازمانی اسـت که ایـن جریـان در اوایـل قـرن بیسـت‌و‌یکم پدیـدار شـد، بیـان مـی‌دارد منابـع نهـادی و سـازمانی مطلـوب که شـامل زیرسـاخت‌های تجـاری حمایتـی، انگیزشهـای سـازمانی، قـدرت پایـه پژوهـش و دسترسـی بـه سـرمایه مخاطـره‌ای هسـت، نقـش عمـده‌ای در ارتقـاء عملکـرد تجـاری پژوهش دانشـگاهی بـازی می‌کننـد.

این پژوهش بـا بررسـی عوامـل مختلـف در ادبیـات پیرامون پیشـینه اسـتراتژی تجاری‌سـازی تحقیقـات، چنـد جریـان فکـری اسـتخراج شـد. در درجـه اول، مجموعـه‌ای از مطالعـات در تجاری‌سـازی تأییدکننـده آن اسـت کـه محافظـت قـوی ازفنـاوری رژیـم قـوی تملک‌پذیـری منجـر بـه اسـتراتژی تجاری‌سـازی همکارانـه خواهد شـد.

در ادامه این پژوهش الگوی اصلی تجاری‌سـازی را بـه چهـار بخـش انجام تحقیق، کارکردها، تصمیم‌ها و توسعه و ورود به بازار تقسیم کرده‌اند. شکل زیر الگوی اولیه تجاری‌سـازی مبتنـی بر منابع مورد بررسـی در پیشـینه پژوهـش را نشـان می‌دهد. 

پیرو نتایج یافت شده از این نوشته بـا توجه بـه اینکـه در ایـن مقالـه، بررسـی پژوهش‌های مرتبـط با تجاری‌سـازی پژوهش‌هـای دانشـگاهی به صورت عام انجام شـده اسـت، پیشـنهاد‌های زیر ارائـه می‌شود:

• تحقیــق در یــک حــوزه خــاص ماننــد اقتصــاد، حســابداری، مالــی و ... بــه صــورت متمرکــز انجــام شــود
• بازبینی و تدوین مجدد قوانین و مقررات در فرایند‌های تجاری‌سازی دانش در دانشگاه، بـرای مشارکت کردن در پژوهش‌های کاربردی و تجاری‌سازی پژوهش‌های دانشگاهی
• تقویــت بیــش از پیــش ارتباطـات مابیــن صنعــت و دانشــگاه
• اسـتفاده از سـند راهبـردی کـه باید راهنمـای عمـل اسـاتید، محققیـن و دانشـجویان باشـد
• رفــع و فتــق مســائل هدف‌گــذاری و داشــتن دیــد بلندمــدت و آینده‌نگرانــه
• برگــزاری دوره‌هــای کاربــردی از جملــه بازاریابــی، کســب‌وکار، تملــک معنــوی بــرای متصدیــان حــوزه ارتبـاط بـا صنعـت دانشـگاه و پژوهشـگران رشـته‌های مرتبــط
• اهمیـت و ضـرورت تدقیـق در اسـناد بالادسـتی در جهـت توجـه بیشـتر بـه کاربردی‌سـازی دسـتاورد‌های دانشـگاهی بـا یـک دیـدگاه واقع‌گرایانـه
• نهادسـازی، برنامه‌ریـزی، طراحـی و اسـتقرار رویه‌هـای کاری معیـن، به‌ویـژه ایجـاد واحدهـای مرتبـط در حوزه علـوم انسـانی در دانشـگاه و واحـد تجاری‌سـازی در دانشـکده‌های مدیریـت دولتـی
• طراحـی مجـدد سـاختار‌های سـازمانی اعـم از دولتی و خصوصـی و سـازمان‌های مرتبـط با پــژوهش
• شناسایی نیاز‌های به‌روز صنعت
• تجهیز فناوری‌ها و قابلیت‌های دانشگاهی
• بازاریابی و توسـعه بازار‌های هدف در راسـتای کاربسـت تجاری‌سـازی پژوهش‌ها
• تحقیقات پژوهشـی و دانشـگاهی پیرامون تجاری‌سازی و راه‌هـای به‌کارگیـری آنهـا در مباحث مرتبـط با صنعت
• شناسایی بازار‌ها و توسعه، تحقیقات پژوهشـی و دانشـگاهی پیرامون تجاری‌سازی و راه‌های کاربسـت آنهـا در مباحث صنعتی
• تصمیم‌گیــری و سیاســت‌گذاری بهینــه در راســتای تجاری‌ســازی پژوهش‌هــا در کمتریــن زمــان ممکــن
• ارائـه کارکرد‌ها و نتایج ایجادشـده از سـایر پژوهش‌های مرتبـط با تجاری‌سـازی در قالب اجلاس و سـمینار
• به‌کارگیـری و سـرمایه‌گذاری بـر روی خط‌مشی‌های واقع‌گرایانـه تجاری‌سـازی بـا صـرف کمتریـن هزینـه
• تصمیم‌گیـری بـا درک فاصلـه میـان واقع‌گرایـی و عمل‌گرایـی بـرای پیاده‌سـازی هرچـه راحت‌تـر اهداف تجاری‌سـازی
• تشـکیل پایگاهـی جامـع بـرای مستندسـازی و ایجاد مخزن‌هـای اطلاعاتی منسـجم نظـرات و تحلیل‌های علمی.

این پژوهش به کوشش زهرا نامور عربی (دکتری، گروه علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران) و عباس عباس‌پور (استاد گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تهران) انجام شده است.