فرصت‌ها و تهدید‌های نوظهور نظام سلامت

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از شاخصه‌های تفکر یا رویکرد آینده نگری، توجه به موضوع‌های نوپدید است. دانش آینده پژوهی در تلاش است تفکر آینده نگری را روشمند کند و با استفاده از فنون کارشناسی و علمی، قبل از اینکه مسائل نوظهور بروز جدی پیدا کرده یا آسیب‌های وسیع تری را تحمیل کند، هشدار‌هایی در این راستا ارائه دهد. این هشدار‌ها با به تصویر کشیدن داستان‌هایی از آینده (سیاه، سفید و خاکستری) دنبال می‌شود؛ در این راستا پیامد‌های درک شده از این تصاویر، ذهنیت خط مشی گذاران و تصمیم گیران (و به طور کل ذی نفعان) را نسبت به موضوع‌های بدیع حساس می‌کند و این آغاز آینده سازی است. حساسیت ایجاد شده ناشی از درک تغییرات است و به طور قطع، خودآگاهی را در پی دارد و سپس پرداختن به نوپدید‌ها را با اهمیت جلوه می‌دهد.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «نوپدید‌های سلامت ایران» آروده است که حیطه‌های نوپدید به‌طور‌قطع در جنبه‌های مختلف بهداشت عمومی، پیشگیری، درمان و تجهیزات اثرگذار است و با نگاهی به آینده، احتیاجات نوینی از آموزش‌ها و بهره‌مندی‌ها و منابع انسانی و... را به وجود می‌آورد. هرچند آینده، امری منعطف و جاری است، اما تصویری از نوظهورها، هشداری برای بنیان‌های فکری است و تصمیم‌گیران را قانع می‌کند که نمی‌توانند نسبت به آینده خنثی باشند و بدون بررسی‌های محیطی (رصد تغییرات محیط فعالیت و محیط کلان و درک فرصت‌ها و تهدید‌های نوظهور)، تصمیم‌های کارآمد و اثربخشی اخذ کنند. 

این گزارش بیان می‌کند که با بررسی مطالعات خارجی، مصاحبه‌های خبرگان و جلسات کارشناسی به‌طور مشترک میان گروه آینده‌پژوهی مرکز پژوهش‌های مجلس و گروه آینده‌نگری و نظریه‌پردازی و رصد کلان سلامت فرهنگستان علوم پزشکی ایران، نظام سلامت ایران با فرصت‌ها و تهدید‌های نوظهوری پیش‌رو است که از هم‌اکنون نیاز به آمادگی و انعطاف‌پذیری ویژه را لاجرم می‌کند. 

این گزارش مطرح می‌کند که برآیند رادار نوپدید‌های سلامت حاصل از این گزارش، این نکات را برجسته می‌کند که روند دیجیتالی شدن، آینده را به یک دنیای به‌هم متصل تبدیل خواهد کرد. در نتیجه نظام سلامت و زیرنظام‌های آن، رفتار‌های دیجیتالی بیشتری در آینده خواهند داشت و اتصال آنها به‌هم، پتانسیلی جدی برای کارآمدی (هدایت، نظارت، رصد و پایش در لحظه) ایجاد می‌کند. همچنین، در دنیای کنونی داده‌ها و الگوریتم‌ها از هر نوعی که باشند در حوزه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان نقش بسیار حیاتی دارند. به‌طوری‌که روند توسعه پزشکی شخصی‌سازی شده، جامع‌نگر، یادگیری و بهینه‌سازی سیستم‌ها، هوش مصنوعی و ... به مقدار زیادی وابسته به داده‌ها و کیفیت آنهاست. 

این گزارش ادامه می‌دهد که البته گرد‌آوری و اشتراک‌گذاری این داده‌ها ممکن است به‌راحتی میسر نباشد. همچنین ممکن است هماهنگ کردن فرایند‌ها و استاندارد‌های اشتراک‌گذاری داده در محیط‌ها و زمینه‌های مختلف مراقبت‌های بهداشتی و درمانی چالش‌برانگیز باشد. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه، بخش زیادی از هویت آینده را مهارت و فناوری می‌سازد و کارکرد‌های آموزش، پژوهش و ارائه خدمت در حوزه سلامت را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. 

این گزارش در ادامه به ارائه پیشنهاد‌هایی در این زمینه پرداخته و اولین پیشنهاد آن «خروج از دیدگاه بخشی در حوزه قانون‌گذاری سلامت» بوده و در توضیح آن آمده است که با توجه به اینکه بخش زیادی از متغیر‌های سلامت عمومی از سایر حوزه‌ها تأثیر می‌پذیرد (مثل قواعد محرمانگی اطلاعات، پدافند غیرعامل، مالیات، بیمه و...)، ضروری است که تصمیم‌های تقنین در حوزه سلامت با نگاه فرابخشی تنظیم گردد و آثار سایر حوزه‌ها در متغیر‌های سلامت، به‌طور دقیق بررسی و اعمال شوند. در این رهیافت، ضروری است که زیرساخت‌های قانونی مثل بیمه، مالیات، عوارض و... به‌منزله ابزار‌های کنترل رفتار سلامت جامعه تلقی شود و برای تنبیه و تشویق رفتار‌های غلط و صحیح سلامت، مورد استفاده قرار گیرند. 

دیگر پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش ناظر به «استقرار نظام پایش یا رصد ملی در حوزه امنیت و ایمنی سلامت» است و بدین صورت تبیین می‌شود که رویکرد فعالانه در حوزه سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری سلامت نیازمند بررسی تحرکات و تغییرات شاخص‌های سلامت است تا شوک‌های وارده به مرز‌های سلامت کشور، کمترین آسیب را به نظام سلامت وارد کند. به‌طور مثال سیستم‌های تشخیصی مستقر در مرز برخی از کشور‌های توسعه‌یافته، ضامن امنیت و ایمنی سلامت اجتماعی هستند و در شرایط خاص، قرنطینگی را خیلی زود از مرز‌ها آغاز می‌کنند؛ البته که مرز‌های سلامت فقط به مرز‌های جغرافیایی محدود نمی‌شوند و غربالگری‌های طبقات اجتماعی، اصناف، بازه‌های سنی و... را نیز شامل می‌شود. به‌طور قطع این رویه می‌تواند به‌عنوان یک سیستم هشدادهنده برای جنگ‌افزار‌های بیوسایبر نیز تلقی شود (چه در مرحله ابتلا و چه در مرحله شیوع).

این گزارش همچنین پیشنهاد «تدوین پروتکل‌های فعالیت در حوزه فناوری‌های پیشگیری، تشخیص و درمان» را مطرح کرده و در توضیح آن بیان می‌کند که ذات فناوری‌های حوزه سلامت گران است و پیش‌بینی می‌شود درآینده، چالش‌های اجتماعی و برابری فراوانی به وجود آورد. عمق کارکرد این فناوری‌ها به بدن بسیار نزدیک شده است و ممکن است عدم اصالت آنها خطرات جدیدی را به وجود آورد (مثل کپسول کاشتنی در بدن که جایگزین تزریق انسولین می‌شود). تنوع و تعدد فناوری‌های حوزه سلامت و شرکت‌های فناوری از یک سوء و احتمال تشدید بازارمحوری کالا‌های مرتبط با سلامت از سوی دیگر، فرایند تشخیص اصالت و ضرورت را برای سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران سخت خواهد کرد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود پروتکل‌های قانونی در سطح عرضه برای فعالیت و ممیزی فناوری‌ها (اعم از فناوری، تجهیزات، دارو، سیستم‌ها، تخصص‌های جدید و...) و شرکت‌ها (تشخیص صلاحیت شرکت‌ها برای فعالیت در حوزه فناوری‌های سلامت) و همچنین قوانین سخت‌گیرانه برای ورود و نفوذ و نحوه استفاده از آنها تدوین شوند. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.