از سوی محققان دانشگاه صنعتی امیرکبیر صورت گرفت؛
ساخت دستگاهی برای حفظ صخره‌های مرجانی با الهام از طبیعت
گروهی از محققان دانشگاه صنعتی امیرکبیر با الهام از موجودات زنده دستگاهی برای جلوگیری از رسوبگذاری و تجمیع آلاینده‌ها در محیط‌های آبی را عرضه کردند که علاوه بر کاهش هزینه‌های لایروبی در راه‌های دریایی موجب حفظ و نگهداری از صخره‌های مرجانی می‌شود.
به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، معصومه هاشم‌پور مجری طرح و از پژوهشگران دوره پسادکترای دانشگاه صنعتی امیرکبیر گفت: خلیج فارس سومین خلیج بزرگ جهان است که در جنوب ایران و میان دو کشور ایران و عربستان در خاورمیانه واقع شده است و سر چشمه‌های اصلی آن رود‌های اروندرود، کارون، جراحی، مند، دالکی و میناب و بیشتر سرچشمه‌های آن از رشته کوه زاگرس بوده و دارای حجم بالایی از رسوبات است.
دریای عمان به کمک تنگه هرمز، خلیج فارس را به اقیانوس هند وصل می‌کند ضمن آنکه وجود بندر چابهار به عنوان یکی از مهمترین بنادر ایران و وجود ۲۰۰۰ کیلومتر خط ساحلی در کنار خلیج فارس و دریای عمان، موجب شده منطقه جنوبی ایران به یک منطقه ساحلی تبدیل شود.
وی افزود: علاوه بر اینها این منطقه به دلیل داشتن منابع غنی نفت، گاز، قابلیت ماهیگیری و همچنین شاهرگ حیاتی (تنگه هرمز) در تجارت با کشتی باعث شده است که حدود ۱۹ میلیون نفر در فاصله ۳۰ کیلومتری از صخره‌های مرجانی سکونت داشته باشند.
وی با اشاره به وضعیت صخره‌های مرجانی در این منطقه، اظهار کرد: در محدوده خلیج فارس تا تنگه هرمز شمار زیادی از صخره‌های مرجانی شناسایی شده‌اند و بالغ بر ۱۴۰۰۰ کیلومتر مربع (۶ درصد از کل صخره‌های مرجانی جهان) توسط صخره‌های مرجانی در خاورمیانه پوشانده شده است. ولی از سوی دیگر در محدوده خاورمیانه ۶۵ درصد صخره‌های مرجانی در خطر نابودی هستند که در این میان بالغ بر ۲۰ درصد آنها با وضعیت بحرانی روبرو هستند.
محققین وضعیت صخره‌های مرجانی را در این محدوده و در سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ در حالت بحرانی و شدیدا بحرانی قرار داده‌اند. توسعه سکونت در حواشی سواحل، افزایش ساخت و ساز و دپوی ضایعات ناشی از آن، تخلیه فاضلاب‌ها به درون دریاها، تخلیه رسوبات از طریق رودخانه‌ها به دریاها، استخراج منابع گاز و نفت، آلودگی‌های ناشی از نفت‌کش‌ها، افزایش ماهیگیری، بالا رفتن دمای کره زمین و به تبع آن افزایش دمای آب دریاها و اقیانوس‌ها و همچنین افزایش غلظت کربن دی اکسید حل شده در آب از جمله علل تهدید سلامت صخره‌های مرجانی است.
وی گفت: باتوجه به جایگاه اقتصادی و اجتماعی مناطق حوزه خلیج فارس، از دست رفتن این صخره‌ها تهدیدی را در راستای از بین رفتن سواحل حاشیه خلیج فارس ایجاد خواهد کرد. مهاجرت گونه‌های مختلف جانوری، انقراض جانداران سازنده این صخره‌ها و از بین رفتن یک منبع اقتصادی بسیار مهم از جمله تبعات از بین رفتن این پهنه‌های مرجانی است.
هاشم‌پور همچنین افزود: در این راستا اهمیت وجود یک راهکار زیست محیطی برای بهبود سلامت صخره‌های مرجانی غیر قابل انکار است و ما در این دانشگاه طرحی با عنوان " شبیه سازی عملکرد اسفنج‌های لوله‌ای و تاثیر آن بر هیدرودینامیک جریان و انتقال رسوب در محیط‌های دریایی" را اجرایی کردیم. ارائه راهکار برای احیا و محافظت از این صخره‌های مرجانی با رویکرد مدیریت هیدرودینامیک محیط‌های دریایی از جمله اهداف این طرح به شمار می‌رود.
مجری طرح با اشاره به نتایج به دست آمده از این تحقیق توضیح داد: باتوجه به مشکلات عدیده‌ای که در طبیعت وجود دارد، ارائه یک راهکار با خاستگاه طبیعی می‌تواند مثمرثمرتر و با ارزش‌تر از روش‌های دیگر باشد؛ چرا که در کنترل رسوبگذاری و آلودگی در صخره‌های مرجانی و یا حتی رسوبگذاری در کانالهای دسترسی بنادر روش‌های مختلفی ارائه شده که بعضاً اثراتی موقتی و کوتاه مدت داشته‌اند و در برخی موارد برای دولت هزینه سرسام آوری در پی داشته‌اند ولی ما در این طرح دستگاه اسفنج مصنوعی را ارائه کردیم که منجر به حذف این چالش‌ها شده است.
به گفته وی در طراحی و ساخت دستگاه اسفنج مصنوعی از یک موجود زنده طبیعی الهام گرفته شده و نتایج مطالعات شبیه سازی آزمایشگاهی و رایانه‌ای عملکرد خوبی از آن را در محیط‌های مختلف دریایی نشان داده است.
این دانش آموخته دانشگاه صنعتی امیرکبیر، با تاکید بر اینکه اسفنج مصنوعی ساخته شده در کاهش رسوبگذاری و تجمع مواد آلاینده در محیط‌های آبی موثر است، یادآور شد: همچنین می‌تواند در کاهش انرژی موج در منطقه عمل کرده و به کاهش خسارات ناشی از برخورد موج به خط سواحل کمک کند. این امر در حفاظت از مناطق استراتژیک جنوبی کشور می‌تواند حائز اهمیت باشد. به گفته وی این طرح می‌تواند با تغییر الگوی جریان در راستای حفاظت از صخره‌های مرجانی، کاهش هزینه‌های لایروبی و کاهش انرژی امواج و خسارات ناشی از برخورد با سواحل عمل کند.
هاشم‌پور افزایش عمر صخره‌های مرجانی با استفاده از مدل حاضر (به دلیل کاهش تجمع آلاینده‌ها و رسوبات) را باعث جلوگیری از مهاجرت آبزیان از منطقه و گسترش مشاغل مرتبط همچون صید مروارید، استخراج نفت و ماهیگیری دانست و گفت: این امر می‌تواند در افزایش امکان سکونت در مناطق ساحلی، درآمدزایی و اشتغال‌زایی کمک شایانی کند.
وی با تاکید بر اینکه این دستگاه نه تنها در ارتقای مرز‌های دانش موثر است بلکه با تجاری سازی آن و حتی صادرات تکنولوژی حاصل از آن می‌توان به آورده خوبی برای کشور دست یافت، گفت: در حال حاضر کشور‌های بسیاری با انقراض صخره‌های مرجانی و یا حتی بسته شدن کانالهای دسترسی بنادر دست و پنجه نرم می‌کنند که مهمترین آنها استرالیا و چین هستند، لذا می‌توان با هدف گذاری تجارت داخلی و خارجی به خوبی از این ایده بهره گرفت.
وی درخصوص روش دستیابی به این ایده این گونه توضیح داد: در ابتدا مشکلات کشور در حوزه دریا که شامل رسوبگذاری کانالهای دسترسی بنادر و همچنین انقراض صخره‌های مرجانی بود مورد مطالعه و واکاوی قرار داده شد. سپس با بررسی محیط‌های مرجانی مختلف و سازوکار‌های زیستی مرجان‌ها ایده کلی که اسفنج مصنوعی بود ارائه شد. در نهایت طرح‌های مختلفی از شکل صنعتی دستگاه آماده و مورد آزمون قرار گرفت.
این محقق دانشگاه صنعتی امیرکبیر اضافه کرد: در مطالعات صورت گرفته به صورت همزمان با مطالعات آزمایشگاهی، شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای به جهت اطمینان از عملکرد دستگاه در محیط‌های جریان، موج و رسوبگذار مورد بررسی قرار گرفت.
وی سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان سواحل، بنادر و دریانوردی کشور را از مخاطبان این طرح دانست و یادآور شد: این دستگاه نه تنها در مدیریت هیدرودینامیک محیط‌های دریایی مثمر ثمر عمل می‌کند بلکه می‌تواند در کنترل آلاینده‌های انباشته شده در محیط‌های مرجانی نیز موثر باشد به علاوه این روش در کاهش نرخ رسوبگذاری کانالهای دسترسی بنادربه جهت افزایش ظرفیت کشتی‌های عبوری نیز می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
به گفته این محقق از این دستگاه همچنین در جهت بهبود تبادل مومنتوم قائم در خلیج‌های بزرگ مقیاس که با مشکل گردش عمودی آب روبرو بوده و محیط زیست آنها در نتیجه انباشت طولانی مدت آلاینده‌ها در ستون آب آسیب دیده است نیز می‌توان استفاده کرد.
هاشم‌پور با بیان اینکه این مطالعات توسط بنیاد علم ایران (صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور ریاست محترم جمهوری) مورد حمایت قرار گرفته است، گفت: تا کنون پنج مقاله در ژورنال‌های معتبر داخلی و خارجی و کنفرانسی ارائه شده که سه مقاله دیگر نیز در مرحله داوری قرار دارد همچنین کلیه نتایج بخش‌های آزمایشگاهی و شبیه سازی‌های رایانه‌ای آن به صورت مقاله منتشر شده و یا در مسیر انتشار است.
وی کاهش هزینه‌های لایروبی با کمک افزایش نرخ انتقال رسوبات در کانالهای دسترسی در مقایسه با استفاده مداوم از لایروبی‌ها، کاهش نرخ رسوب گذاری و تجمع آلاینده‌ها در میان کلونی‌های مرجانی را از مزیت‌های رقابتی این دستگاه نام برد.
گفتنی است طرح تحقیقاتی "شبیه سازی عملکرد اسفنج‌های لوله‌ای و تاثیر آن بر هیدرودینامیک جریان و انتقال رسوب در محیط‌های دریایی" با راهنمایی مرتضی کلاهدوزان عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این دانشگاه اجرایی شده است.
انتهای پیام/
