نقش فناوری اطلاعات بر چابکی سازمانی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در دهه‌های گذشـته تولید انبـوه کـه مـدل سـازمانی غالـب در بیشـتر جهـان بـوده اسـت، نـه فقـط بـر تولیـد و صنایـع بلکـه بـر آمـوزش نیـز تأثیـر گذاشـته اسـت. پارادایم تولیـد انبـوه پایـه اکثـر روش‌هـای آموزشـی عصـر حاضـر را فراهـم کـرده اسـت. پارادایـم تولید انبـوه آموزشگـران را به عنـوان کارگـر و فراگیـران را به عنوان محصـولات و تدریس را بـه عنـوان انتقـال دانـش از پیـش سـازماندهی شـده بـه یادگیرنـده تلقـی می‌کنـد.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «تسهیل‌کننده‌های چابکی سازمانی در مؤسسه‌های آموزش عالی کشاورزی ایران» به این موضوع می‌پردازند که در ایـن بین مؤسسـه‌های آمـوزش عالی بـا واقعیت‌هـای جدیـدی مواجه شـده‌اند. ماهیـت کار تغییـر کـرده اسـت و مؤسسـه‌های آمـوزش عالـی بایـد نیـروی کار بـا صلاحیـت و قابلیـت بالا بـرای تحقق نیاز‌های سـازمان‌های تجـاری در محیط جهانی شـده، تربیـت کننـد.

* تعریف تسهیل‌کننده‌های چابکی

در این پژوهش آمده است که  تســهیل‌کننده‌های چابکــی توانمندســازه‌ایی‌اند کــه وجــود آنهــا باعــث کمــک بــه تحقــق قابلیت‌هــای چابکــی در دانشــگاه‌ها می‌شــود. لازم بــه ذکــر اســت کــه تسـهیل‌کننده‌های چابکـی در زمـره عوامـل درون‌سـازمانی محسـوب می‌شـوند.

در ادامه این پژوهش به این مهم اشاره شده است که در مضمــون ســاختار منعطــف، غیررســمی، منســجم و هماهنــگ در فعالیت‌هــا و فرایندهــای سـاختار دانشـگاه‌ها بایــد نفوذپذیــر باشــد و دوره ســاختار سلســله مراتبی در دانشــگاه‌ها رو بــه پایــان اســت.

به زعم این پژوهش پیشــتر ســاختار دانشــگاه بــه صــورت هرمــی بــود، امــا امــروزه لایه‌هــای ســازمانی در حـال از بیـن رفتـن اسـت و دانشـگاه بـه سـوی تخـت شــدن در حــال جابه‌جایــی اســت و نیــز ســازمان دانشــگاه متمرکــز بــود امــا اینــک بــه شــکل غیرمتمرکــز، شــخصی شــده و غیرسلســله‌مراتبی مطــرح اســت، بــه ایــن معنــا کــه دســتیابی بــه چابکــی مطلــوب دانشــگاهی مســتلزم ایجــاد ســاختار‌های مناســب در زمینه روابــط قــدرت و اختیــار تصمیم‌گیــری بیــن نظام‌هــای دانشــگاهی و محیــط پیرامــون آنهــا و تفویــض اختیــار تصمیم‌گیــری بـه دانشـگاه‌ها در زمینـه امـور مرتبـط بـا تعییـن اهـداف و اولویت‌ها و چگونگی دستیابی به آنهاست.

* نقـش ساختار چابک بر چابکی سازمانی

سـاختار سـازمانی دانشـگاه چابـک طـوری اسـت کــه در تغییــر و عــدم اطمینــان شکوفا می‌شــود

این پژوهش بیان می‌کند که در تفســیر نقــش ســاختار چابــک بــر چابکــی ســازمانی در دانشــگاهها، نیــز بایــد گفــت بــا توجــه بــه نارســایی و نبــود بهــره‌وری کافــی ســاختار برنامه‌هــای آمــوزشی موجــود بایــد مــورد بازنگــری دقیــق قــرار گیــرد و ســاختار آموزشــی و درســی مناســبی شــکل گیــرد کــه فــرد را بــرای ســازگاری بــا چالش‌هــای آینــده آمــاده کنــد.

در این پژوهش ذکــر ایــن نکتــه ضــروری اسـت کـه سـاختار سـازمانی دانشـگاه چابـک طـوری اسـت کــه در تغییــر و عــدم اطمینــان شــکوفا می‌شــود. دانشــگاه چابــک از ســاختار ســازمانی انعطاف‌پذیــر اســتفاده می‌کنــد کــه بــا نیازهــای گوناگــون و فرصت‌هــای در حــال تغییــر مشــتری هماهنــگ اســت.

* نیروی کار چابک

در این پژوهش مطرح شده است که اسـتخراج عامـل نیـروی کار چابـک بـه عنوان یکـی دیگر از مؤلفه‌هـای شناسـایی شـده در بعـد تسـهیل‌کننده‌های چابکـی در مؤسسـه‌های آمـوزش عالـی است. 

در این پژوهش آمده است بـه ایـن نکتـه باید توجه کـرد کـه کارکنـان چندمهارتـی و چنددانشـی، ابـزاری قـوی بـرای کسـب چابکـی محسـوب می‌شـوند و چابکـی نیـروی کار می‌توانـد از طریـق کارکنـان چندآموزشـی کسـب شـود زیـرا کارکنـان چندآموزشـی انعطاف‌پذیرنـد و می‌تواننـد بـه راحتـی از نواحـی کـه نیـاز کمتـر اسـت بـه نواحـی جابه‌جـا شـوند کـه نیاز بیشـتر اسـت.

مطالعات این پژوهش نشان می‌دهد که کارکنـان چندآموزشـی می‌توانـد انعطاف‌پذیـری سـازمان را بـالا ببـرد و نیـروی کار کـه مجموعـه بزرگتـری از مهارتهـا را دارد می‌توانـد طیف وسیعی از وظایف را انجام دهد در تفسـیر نقـش نیـروی کار چابـک بـر چابکـی سـازمانی در دانشـگاه‌ها، نیـز بایـد گفـت در گذشـته اعتقـاد بـر ایـن بـود کـه چابکـی از طریـق فنـاوری بـه خصـوص فناوری‌هـای کامپیوترمحـور کسـب می‌شـود.

* اقدام‌های ضروری برای چابک کـردن مؤسسـه‌های آمـوزش عالـی

تحقیقات در این پژوهش نشـان می‌دهد چابکـی و انعطاف‌پذیـری بیشـتر بـه کارکنـان وابسـته اسـت. به طـور کلی با عنایت بـه یافته‌هاـی تحقیق بـه‌منظور چابـک کـردن دانشـگاه‌ها و مؤسسـه‌های آمـوزش عالـی ضـروری اسـت اقدام‌هـای اصلاحـی زیـر صـورت گیرد:

• تسـهیم قـدرت و تفویـض اختیارهـا به رؤسـا و معاونان دانشـگاه‌ها، دانشـکده‌ها و مدیـران گروه‌هـای آموزشـی؛
• استقرار نظام همکاری درون‌سازمانی؛
• بهره‌گیـری از گروه‌هـای چندکارکـردی در راسـتای توانمندسـازی کارکنـان و بازمهندسـی فرایندهـای دانشـگاه؛
• نهادینه‌ کـردن فرهنـگ تغییـر در دانشـگاه و تبدیـل دانشـگاه بـه سـازمان یادگیرنـده؛
• پاسـخگویی بـه تغییرهـای رخـداده دائـم در نیازهـای ذینفعـان دانشـگاه؛
• آگاهـی و همـگام بـودن بـا نوآوری‌هـای فنـاوری اطلاعـات.

* نقـش بهبـود مسـتمر در تفکـر و عمـل دانشـگاه

در ادامه این پژوهش توضیح داده شده است که در تفسـیر نقـش بهبـود مسـتمر در تفکـر و عمـل دانشـگاه بـر چابکی سـازمانی در دانشـگاه‌ها، نیـز باید گفت ایفـای بسـیاری از رسـالت‌های امـروزی دانشـگاه در قبـال جامعـه و بهبـود مسـتمر در تفکر و عمل دانشـگاه بـا تکیه بر استقلال و آزادی علمی، امکان‌پذیرمی‌شود.

دانشـگاهی کـه فاقـدهویت علمی و فرهنگی مسـتقل اسـت نـه می‌توانـد مؤثـر و نـه پاسـخگو باشـد

به زعم این پژوهش رسـالت‌هایی چـون مشـارکت در توسـعه پایـدار اقتصـادی، اجتماعـی و فرهنگـی از طریـق پژوهـش، نـوآوری و توسـعه بـا انتقـال فناوری‌هـای مـورد نیـاز جامعـه، تربیـت نیـروی انسـانی متخصـص و مـورد نیـاز بـازار کار و جامعـه از طریـق توسـعه فـردی و گروهـی آموزش عالـی در جامع‌های فراگیـر ارتقای فرهنگ، تمـدن و پاسـداری از ارزش‌ها و سلامت اجتماعـی، اقتصادی و فرهنگـی، نیـز پاسـخگویی دانشـگاه در برابر جامعـه، قابلیـت اعتماد، حفظ کیفی و اعتبـار علمی آن بـا تکیـه بـر اسـتقالل و آزادی دانشـگاه حاصـل خواهد شـد.

در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که دانشـگاهی کـه فاقـدهویت علمی و فرهنگی مسـتقل اسـت نـه می‌توانـد مؤثـر و نـه پاسـخگو باشـد.

* نقـش بهره‌منـدی دانشـگاه از فرهنـگ تغییـر بـر چابکـی سـازمانی

مطالعات این پژوهش نشان می‌دهد که در تفسـیر نقـش بهره‌منـدی دانشـگاه از فرهنـگ تغییـر بـر چابکـی سـازمانی در دانشـگاه‌ها، نیـز بایـد گفت به طـور کلی فرهنـگ دانشـگاه چابک خطرپذیـری، ایده‌های نوآورانـه و کارآفرینانـه را تشـویق می‌کنـد و در رتبه‌بنـدی و اعتبارسـنجی دانشـگاه توجـه بـه ایده‌هـای نوآورانـه، تفکـر ونواندیشـی را مبنـا قـرار می‌دهـد.  

* نقـش فنـاوری اطلاعـات بـر چابکـی سـازمانی 

در این پژوهش آمده است که در تفسـیر نقـش فنـاوری اطلاعـات بـر چابکـی سـازمانی در دانشـگاه‌ها، نیـز بایـد گفـت دانشـگاه‌ها بایـد بـه طـور مداوم دانـش جدیـد تولید و آن را در سرتاسـر سـازمان منتشـر کنند.

دانشـی کـه در دانشـگاه تولیـد می‌شـود از طریـق فنـاوری اطلاعات به اشـتراک گذاشـته و در سراسـر دانشـگاه توزیـع می‌شـود

این پژوهش بیان می‌کند دانشـی کـه در دانشـگاه تولیـد می‌شـود از طریـق فنـاوری اطلاعات به اشـتراک گذاشـته و در سراسـر دانشـگاه توزیـع می‌شـود. در واقـع از فنـاوری اطلاعـات در دانشـگاه می‌تـوان بـرای پیونـد بیـن افـراد، سـازمان‌ها، بخش‌هـا، دانشـکده‌ها، سـرمایه‌ها و ایده‌هـا و دانش و اطلاعات اسـتفاده کـرد.

* نقـش برقراری روابط مؤثر دانشگاه با محیط بر چابکی سازمانی

این پژوهش توضیح می‌دهد که در تفســیر نقــش برقــراری روابــط، تعامات و همــکاری مؤثــر دانشــگاه بــا محیــط بــر چابکــی ســازمانی در دانشــگاه‌ها، نیــز بایــد گفـت دانشـگاه‌ها بـا برقـراری روابـط، تعامـات، همــکاری مؤثــر و پشــتیبانی دولــت، بخــش خصوصــی، غیرانتفاعــی و شــرکای بین‌المللــی بایـد دانـش را تولیـد و از طریـق فارغ‌التحصیلان، انتشــارات، ســخنرانی‌ها، مشــاوره، خدمــات اجتماعـی، تجاری‌سـازی و ... بـه جامعـه منتقـل کننــد.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که دانشــگاه بــرای تولیــد و انتقــال دانــش، نـوآوری و تولیـد فارغ‌التحصیـان بـا صلاحیـت بایــد از ســازمان‌ها و بخش‌هــای دیگــر کمــک بگیــرد.

بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه بـه منظور ارتقای توان ارتباطی اسـتادان و پژوهشـگران کشـور لازم اسـت امکانات و بودجه‌های لازم برای انجـام پژوهش‌هـای مشـارکتی، بنیـادی و کاربـردی بیـن مراکـز علمـی، دانشـگاهی و بخشهـای اجرایی و صنعتـی افزایـش و تحقیقـات کشـور تا حداکثـر ممکن بـه سـوی پژوهـش مشـارکتی تحـول یابند.

سهیلا پورجاوید (دکتری آموزش کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان)، بهمن خسروی‌پور (استاد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان) و امیرحسین علی‌بیگی (دانشیار ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه) نویسندگان این مقاله هستند.