توسط معاون علمی رئیس جمهور؛
در یک پژوهش بررسی شد؛
عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری
هدف عملیاتی پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌های کلیدی توسعه منطقه‌ای و هدف غایی آن ترسیم آینده مطلوب آذربایجان غربی با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای است.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، آینده‌نگاری منطقه‌ای، نوعی از آینده‌نگاری است که با تمرکز بر محدوده سرزمینی خاص، در یک قلمرو جغرافیایی زیرملی با هدف اتخاذ تصمیمات معین جهت تحقق آینده مطلوب عملیاتی می‌شود. بر این اساس پیاده سازی این رویکرد در چارچوب مفهوم توسعه منطقه ای می‌تواند کمک قابل توجهی در بروز رسانی ادبیات توسعه در کشور داشته باشد. آذربایجان غربی به عنوان یکی از مناطق دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی؛ طیف گسترده‌ای از آینده‌های محتمل را پیش روی خود دارد.
مهدی بزاززاده (کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه تربیت مدرس) و همکارانش در مقاله‌ای با عنوان «بررسی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای، مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی، ایران» با بهره‌گیری از مطالعات موجود در زمینه توسعه منطقه‌ای، معیارهای توسعه در شش گروه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، زیست‌محیطی، علموفناوری و سازمان فضایی طبقه‌بندی شده و بر اساس اسناد فرادست توسعه‌ای؛ 18 مؤلفه برای توسعه منطقه‌ای در آذربایجان غربی می پردازند.
این پژوهش با رویکرد اکتشافی به دنبال کشف مؤلفه‌های کلیدی توسعه منطقه‌ای برای رسیدن به آینده مطلوب منطقه آذربایجان غربی با رویکرد آینده‌نگاری است. بر این اساس پژوهش فرضیه مبنا نبوده و به دلیل رویکرد اکتشافی به دنبال اثبات و یا رد یک فرضیه خاص نیست. می‌توان پیش‌فرض اولیه برای این پژوهش متصور بود که از میان مؤلفه‌های توسعه، برخی دارای اهمیت و نقش بیشتری در تحقق اهداف توسعه‌ای می‌باشند، که قابل بازشناسی و تبیین خواهند بود. پیش‌فرض تبعی دیگر پژوهش این است که با پیاده‌سازی روشمند آینده‌نگاری منطقه‌ای در منطقه آذربایجان غربی، می‌توان آینده مطلوب توسعه یافته منطقه را ترسیم نمود. دو سؤال اصلی پژوهش نیز عبارتند از:
- کدام مؤلفه‌های توسعه منطقه‌ای نقشی کلیدی در فرآیند توسعه منطقه آذربایجان غربی دارند؟
- با تأکید بر مؤلفه‌های کلیدی توسعه منطقه‌ای و با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای، آینده مطلوب آذربایجان غربی، چگونه ترسیم می‌شود؟
* توسعه منطقه‌ای و آینده‌نگاری
این پژوهش مطرح می‌کند که توسعه منطقه‌ای به عنوان مفهومی ساختار یافته و آینده‌نگاری به عنوان رویکردی نوین با تلفیق در سطح روش و شیوه‌های عملیاتی قابلیت ارائه چارچوبی به عنوان آینده‌نگاری منطقه‌ای را دارند. اگرچه مؤلفه‌های توسعه منطقه‌ای به تعداد بسیار زیاد قابل بازشناسی است، اما بر اساس رویکردهای مختلف در موضوع توسعه و با استناد به اسناد مصوب فرادست و پژوهش‌های مشابه در مجموع 18 مؤلفه توسعه به عنوان زیر معیار، ذیل عنوان 6 معیار طبقه‌بندی شدند. مؤلفه‌های توسعه به تفکیک هر یک از معیارها عبارتند از؛
- اجتماعی؛ پیوندهای فرهنگی ـ عدالت اجتماعی
- اقتصادی؛ کشاورزی ـ صنعت ـ خدمات ـ گردشگری ـ شیوه‌های سرمایه‌گذاری
- سیاسی (نهادی و مدیریتی)؛ ارتباط با همسایگان خارجی ـ شیوه مدیریت ـ شرایط امنیتی
- زیست محیطی؛ مخاطرات طبیعی ـ قابلیت‌های معدنی و طبیعی
- علم و فناوری؛ تناسبات دانش / سواد ـ فناوری‌های جدید ـ اقتصاد دانش‌بنیان
- سازمان فضایی؛ زیرساخت‌های ارتباطی ـ نظام اسکان و جمعیت ـ نظام توزیع خدمات
در راستای پاسخ‌یابی اولین سؤال پژوهش و پس از پیمایش میدانی دقیق، تکمیل پرسشنامه از طریق مصاحبه با مدیران ارشد استان اولویت‌بندی مؤلفه‌های 18 گانه توسعه مشخص شده و بر این اساس مؤلفه‌های کلیدی سه‌گانه شناسایی شدند.
این پژوهش بیان می‌کند «کشاورزی»، «شیوه مدیریت» و «زیرساخت‌های ارتباطی» سه مؤلفه‌ای هستند که می‌توانند نقش کلیدی در توسعه آذربایجان غربی ایفا کنند. بر اساس این سه مؤلفه و با توجه به دوگانه‌های مطرح برای هر مؤلفه با تکنیک ابداعی سناریونویسی سه بعدی؛ 8 سناریو تبیین شده است. این 8 سناریو بر اساس نمره هر یک از ابعاد در آن سناریو امتیازدهی و پس از آن رتبه‌بندی شدند که در نهایت سناریوی منتخب بر پایه «کشاورزی صنعتی، مدیریت خصوصی و زیرساخت ارتباطی شبکهای» تدوین گردید. با ترکیب سناریوی منتخب، احکام توسعه و نظرات خاص مدیران و کارشناسان منطقه چشم‌انداز توسعه منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری ترسیم و تدوین گردید.
* پیشنهادها و راهبردها
اگرچه چشم‌انداز توسعه منطقه آذربایجان غربی به عنوان آخرین خروجی پژوهش حاضر به عنوان سند و نقشه راه منسجمی می‌تواند اصلی‌ترین و بهترین پیشنهاد عملیاتی جهت تحقق توسعه در منطقه مورد نظر باشد، اما ارائه برخی پیشنهادهای عملیاتی به صورت فهرست‌وار می‌تواند به تدقیق منظور نظر این پژوهش کمک نماید:
- توجه ویژه به فعالیت‌های بخش کشاورزی و تأکید بر صنعتی‌سازی و بهره‌گیری از فناوری‌های جدید در این عرصه. تأکید ویژه بر هدایت تولیدات کشاورزی به سمت محصولات مزیت‌دار همچون سیب، انگور و سایر محصولات باغی.
- تقویت مدیریت و به روز رسانی شیوه‌های اعمال آن. ارتقاء سطح مدیریت بخش خصوصی و چرخش سیاست‌های مداخله‌ای دولت به سیاست‌های هدایت گری.
- ارتقای زیرساخت‌های ارتباطی خصوصاً شبکه راه‌ها و تأکید بر توسعه با نظام شبکهای.
- لزوم توجه به حفظ تنوع فرهنگی موجود در منطقه و تقویت پیوندهای فرهنگی از طریق ارتقاء نقش و جایگاه دانشگاه‌ها و مراکز علمی، حفظ خطوط تفکیک و مورد احترام اقوام مختلف و تمکین از آن‌ها از طرف تمام گروه‌ها خصوصاً مدیران و مسئولان استانی.
- تأکید بر صنایع تبدیلی پشتیبان به جای صنایع پایه با توجه ویژه به صنایع بخش‌های کشاورزی، غذایی و دارویی.
- تقویت بخش خدمات اقتصاد از طریق تقویت خدمات بازرگانی و ترانزیتی.
- توجه به حوزه گردشگری به عنوان بخش مکمل اقتصاد با نگاه ویژه به جذب گردشگران داخلی فرامنطقه‌ای.
- افزایش میزان سرمایه‌گذاری با تأکید بر جذب سرمایه‌های سطح ملی.
- تقویت ارتباط سازنده با همسایگان خارجی با تأکید بر رویه همکاری و رقابت با رویکرد فرهنگ محور.
- تقویت بخش معدن با تأکید بر صنایع معدنی طلا، سنگ‌های قیمتی و زیورآلات.
- ارتقا سطح دانش و فناوری استان و بهره‌گیری از فناوری‌های جدید به عنوان بخش اصلی در توسعه علم و فناوری در منطقه با تأکید ویژه بر نانوفناوری.
- اتخاذ سیاست اقتصادی دانش‌بنیان به عنوان بخش اصلی اقتصاد منطقه در تمامی زیر بخش‌های اقتصادی.
- ساماندهی نظام اسکان جمعیت و فعالیت و نظام توزیع خدمات با الگوی پراکنده ـ متراکم از طریق ارتقاء سطح جمعیت و خدمات شهرهای میانی استان.
این پژوهش پیشنهاد می‌دهد که علاوه بر پیشنهادهای عملیاتی فوق‌الذکر در قالب پیشنهادهای پژوهشی توصیه می‌شود که با هدف نهادینه‌سازی رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای در تمامی پروژه‌های توسعه، این مدل در سایر مناطق و استان‌های کشور تعمیم و توسعه یابد. البته پر واضح است که برای ارتقای مفهوم عملیاتی آینده‌نگاری منطقه‌ای، لازم است آزمون‌ها از شیوه‌های ترکیبی و ابداعی دیگر بهره گیرد.
همچنین این فرصت وجود دارد که پژوهش دیگری با استفاده از بنیان‌های نظری و عملی فراهم شده در این پژوهش صورت گرفته و به آزمون روش‌های دیگر آینده‌نگاری خصوصاً پانل نخبگان، تحلیل ماتریس متقاطع و نیز ایجاد تلفیقی از نشست‌های تخصصی نوآوری و خلاقیت بپردازد.
با مقایسه خروجی‌های این پژوهش‌ها می‌توان به آینده مطلوب و متقن توسعه آذربایجان غربی دست یافت. یکی از آرمان‌های پژوهشگران امکان پیاده‌سازی روش برنامه‌ریزی سناریو در ابعاد فراتر و با استفاده از روش‌های هندسه پیشرفته است. به طوری که بتوان سناریوهایی حاصل از برهم کنش تمامی معیارها در فضای تجسمی چند بعدی را ترسیم نمود. این مهم با انجام پژوهشی میان رشته‌ای بین برنامه‌ریزان منطقه‌ای و پژوهشگران گروه ریاضی کاربردی، به تحقق نزدیک می‌شود.
همچنین برای تضمین پیاده‌سازی آینده‌نگاری منطقه‌ای در آذربایجان غربی پایش دوباره و چند باره این پژوهش در برهه‌های زمانی مختلف است. برای مثال در دوره‌های 3 یا 5 ساله این مدل باز تعریف و باز محاسبه شود تا تغییرات احتمالی در مؤلفه‌های کلیدی را اثربخشی نماید. فرض پژوهشگران بر این است که در صورت تحقق این مسئله می‌توان سرعت رسیدن به توسعه منطقه‌ای مطلوب را به طرز چشمگیری افزایش داد.
انتهای پیام/
