واکاوی برنامه درسی متناسب با ویژگی‌های نسل زِد

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، نسل زد (Z) یکی از مفاهیم و موضوعاتی است که طی سال‌های اخیر بارها درباره آن شنیده‌ایم. اما به راستی منظور از این کلمه چیست؟ و به چه کسانی گفته می‌شود؟

نسل زد در سال‌های اواخر دهه ۹۰ (حدود ۱۹۹۵) یا اواخر دهه ۲۰۰۰ (حدود ۲۰۱۰) به دنیا آمده‌اند و از همان ابتدا با ابزار‌های دیجیتال آشنا شده‌اند و اکنون خیلی از کار‌های خود را با دستگاه‌ها و ابزار‌های هوشمند انجام می‌دهند. در ایران به، دهه هشتادی‌ها و نودی‌ها هم نسل زد گفته می‌شود. استفاده فراوان از اینترنت باعث شده است که آنها را با عنوان نسل اینترنت یا بومی‌های دیجیتال هم بشناسیم.

اما پرسش اصلی شاید این باشد که برای آموزش این نسل چه باید کرد؟ آیا می‌توان با همان سرفصل‌های پیشین بومی‌های دیجیتال را آموزش داد یا نیاز به تجدید نظر و تولید مفاهیم تازه و مرتبط با این نسل داریم؟

با توجه به اهمیت بالای این موضوع، محققانی از دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی به انجام پژوهشی اقدام کرده‌اند که در آن، برنامه درسی متناسب با ویژگی‌های نسل Z مورد بررسی و واکاوی علمی قرار گرفته است.

در این مطالعه کیفی، محققان از طریق نوعی مصاحبه تحقیقاتی به نام مصاحبه نیمه ساختاریافته، ۲۳ نفر از خبرگان علمی-اجرایی و همچنین ۲۰ نفر از دانش آموزان دوره متوسطه را مورد پرسش قرار داده و سپس داده‌های به دست آمده را تجزیه و تحلیل کرده‌اند.

* ویژگی‌های رفتاری نسل زد

همانگونه که در مقدمه بحث هم گفته شد، بنا بر گفته‌های صاحب نظران، این گروه نسلی را در یک طبقه بندی جهانی، نسل Z می‌نامند که پس از سال ۲۰۰۰ متولد شده‌اند. نسل Z اولین نسلی هستند که در جهان متصل به اینترنت به دنیا آمده‌اند. آن‌ها درواقع اولین نسلی هستند که در فناوری غوطه ور شده‌ و درست از همان زمان تولد، تلفن‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی و دنیای همبسته، همیشه بخشی از زندگی آن‌ها را تشکیل داده است. درک صفات و یا رفتارهای این گروه و پی بردن به نحوه حمایت از آن‌ها، درکنار یافتن راهکارهای شناخت و همکاری با نسل‌های دیگر، نکته کلیدی در اثربخشی آموزش برای نسل فوق است. امروزه، درک نوع جدید مدارس و دانشگاه ها، درک جهان فرا پیچیده، انسان‌های پیچیده و ابزارهای فناوری دنیای جدید نقشی مهم درخصوص تجدید نظر در برنامه‌های درسی فراهم می‌کنند.

نتایج این پژوهش بر اساس نظرات متخصصان بر این موضوع تاکید دارند که ویژگی‌های بومیان دنیای دیجیتال شامل ساختارشکنی، نگرش جهانی، قدرت ارزیابی دقیق و ماهرانه، ویژگی اجتماعی، مصمم بودن، توافق پذیری، جستجوگری، فردگرایی، تنوع طلبی و کثرت گرایی هستند.

برنامه‌های درسی متناسب با ویژگی‌های نسل Z، ناظر بر ۱۰ اصل زیر هستند: منطق، اهداف، محتوی، راهبردهای یادگیری، ویژگی‌های معلمان نسل Z، موقعیت‌های یادگیری، سنجش و ارزشیابی، عوامل زمینه‌ای، پدیده‌های نوظهور و چرخش‌های نوگرا

* برنامه‌های درسی متناسب با ویژگی‌های نسل Z

طبق یافته‌های این تحقیق، برنامه‌های درسی متناسب با ویژگی‌های نسل Z، ناظر بر ۱۰ اصل زیر هستند: منطق، اهداف، محتوی، راهبردهای یادگیری، ویژگی‌های معلمان نسل Z، موقعیت‌های یادگیری، سنجش و ارزشیابی، عوامل زمینه‌ای، پدیده‌های نوظهور و چرخش‌های نوگرا.

در این رابطه، کوروش فتحی واجارگاه، استاد و پژوهشگر برنامه ریزی درسی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی و همکارانش می‌گویند: «این امر، تأیید شده است که نسل Z، به عنوان اولی نسل از بومیان واقعی دنیای دیجیتال هستد که با فناوری دیجیتال، از بدو تولد، به طور گسترده درگیر بوده‌اند و به همین دلیل، آن‌ها را نسل اینترنت می‌نامند. این نسل نسبت به نسل‌های قبلی بسیار متفاوت هستند؛ به گونه‌ای که این تفاوت، لزوم توجه و تحقیقات زیادی را توسط پژوهشگران، مدیران، معلمان و حتی والدین ایجاد کرده است».

به گفته این محققان، «نسل Z، اشتراک گذار زندگی خود در رسانه‌های اجتماعی و ارتباط از طریق تلفن‌های هوشمند، ارتباط با کانال‌های چندرسانه‌ای اجتماعی، اشتراک گذار تصاویر، داستان‌ها و ویدیوها در چندین رسانه نظیر اسنپ چت، توییتر و اینستاگرام هستند. همچنین دانش آموزان نسل Z از طریق بازی‌های تعاملی و پروژه‌های مشترک با توان یادگیری بصری فوق العاده رشد می‌کنند».

بنا بر گفته‌های فتحی واجارگاه و همکارانش، «مهارت‌هایی مانند حل مسئله، خلاقیت و تفکر انتقادی از جمله نمونه‌هایی از ارتقاء مهارت‌های توسعه شخصی برای عموم افراد هستند و بایستی آموزش و تربیت افراد Z در همه جوانب زندگی، ازطریق کسب ارزش‌های اخلاقی، جسمی، اجتماعی، حرفه‌ای، زیباشناختی و روشنفکری، معنوی، مدنی و روان شناختی صورت گیرد».

آن‌ها پیشنهاد کرده‌اند که «برنامه ریزان و طراحان برنامه درسی، ابعاد اجتماعی و فرهنگی همسو با پدیده‌های نوظهور را با استفاده از ابزار هنر مطرح کنند و از این طریق، آموزش و تربیت یادگیرندگان نسل Z را کاربردی و اثربخش کنند. همچنین لازم است با رشد توانمندی‌های فردی، تاب آوری، همدلی، همراهی وآموزش مهارت‌های زندگی این گروه نسلی را در اولویت قرار داد و با توسعه تفکر همدلانه و رشد مهارت های تیمی و ترویج گفتمان سازی، زمینه رشد و بالندگی آن‌ها را فراهم آورد».

شایان ذکر است، این یافته‌های علمی پژوهشی که برنامه ریزان، مدیران و معلمان را متوجه این اصل می‌نمایند که گروه نسلی Z دارای علاقه‌مندی ها، سرگرمی‌ها، سبک‌های یادگیری و نیازهای متفاوتی هستند، در نشریه «نظریه و عمل در برنامه درسی» وابسته به انجمن مطالعات برنامه درسی ایران منتشر شده‌اند. این نشریه با همکاری دانشگاه خوارزمی و به صورت دو فصلنامه انتشار می‌یابد.