آنا گزارش می‌دهد؛
«واکسن سرطان» آغازی نو در دانش ژنتیک/ افق‌هایی که برای درمان گشوده شد
پیشرفت همزمان تکنولوژی و دانش ژنتیک، انسان را به درمان بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج مانند سرطان امیدوار کرده است؛ در این میان واکسن سرطان یا آنچه که به آن واکسن شخصی‌سازی شده سرطان گفته میشود، افق جدیدی در حوزه درمان این طیف از بیماری‌‌ها گشوده شده است.
گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا، سرطان یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال صعب‌العلاج‌ترین بیماری‌هایی است که زندگی بسیاری از افراد تهدید را کرده و همزمان هزینه‌های کمرشکنی را برای او، خانواده و نظام سلامت و بیمه‌ها در پی داشته است.
سال‌های اخیر روش‌های نوینی برای تشخیص و درمان انواع سرطان به دنیای پزشکی وارد شده و علاوه بر ایجاد امیدواری برای بسیاری از مردم، افق‌های جدیدی را برای علم ترسیم کرده است. ازجمله این درمان‌ها که در ماه‌های اخیر سر و صداهای بسیاری را برانگیخته «واکسن سرطان» است. واکسن همیشه برای بسیاری از افراد یادآور پیشگیری از بیماری‌های عفونی و سخت است.
بسیاری از ما خدمتی را که واکسن‌های آبله، دیفتری، هپاتیت، ب‌ث‌ژ، سرخک، آبله مرغان، سرخجه، فلج اطفال و اخیرا کرونا به جامعه بشری کرده‌اند از یاد نبرده‌ایم.
واکسن شخصی‌سازی شده سرطان نیز با سازوکار دیگری ممکن است همین خدمت را به بشر ارائه دهد. اما باید دانست که این واکسن که از اساس با واکسن‌های کلاسیک متفاوت بوده، به جای رویکرد پیشگیرانه «درمان‌محور» است.
بر همین اساس تعاریف متفاوتی از این واکسن در جریان است و حتی برخی معتقد هستند اخبار حول این مسئله پیش از نتیجه حاصل نشده به منظور انتفاع مالی شرکت‌های تولید کننده و سرمایه‌گذار است.
واکسن درمان‌محور
مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا، درباره ترندشدن واکسن سرطان در ماه‌های اخیر اظهار کرد: چندین تجربه از اقتصاد سلامت داریم که قبل از ورود یک دارو یا واکسن، خبرهای متفاوتی منتشر و اذهان را آماده می‌کنند و پس از آن یک شرکت دارویی اعلام می‌کند که آن دارو را تولید کرده است.
در مورد آنچه به عنوان «واکسن سرطان» نیز مطرح شده همین است؛ مدتهاست که در مورد واکسن سرطان اخبار گوناگونی منتشر میشود و اکنون برخی از شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که این واکسن را ساخته‌اند و قبل از اینکه اثرگذاری این دارو مشخص شود شرکت مذکور سود خود را برداشت کرده است.
وی درباره واکسن سرطان نیز گفت: برای هر سرطانی یک مسیر وجود دارد و اصلا یک واکسن برای همه سرطان‌ها معنی ندارد. هر اختلال ایمنی از طریق برخی از مسیرها منجر به سرطان میشود، مثلا یکی از عوامل سرطان ریه، سیگار است؛ بنابراین اگر بخواهیم سرطان ریه نگیریم یکی از کارهایی که باید انجام داد این است که مثلاً سیگار نکشیم. در مورد سرطان دهانه رحم نیز مسیر دیگری وجود دارد و چون عامل آن ویروس HPV است کافی است که واکسن آن ویروس را در زمان لازم تزریق کرده تا از ابتلا به سرطان دهانه رحم جلوگیری کرد.
قانعی بیان کرد: تمامی آنچه امروز به عنوان واکسن سرطان مطرح شده‌اند، روی تقویت سیستم ایمنی متمرکز هستند و از آنها به عنوان واکسن‌های درمانی نام برده میشود و عنوان واکسن‌های پیشگیرانه برای این نوع از واکسن‌ها غلط است.
این متخصص ریه یادآور شد: این واکسن‌ها در حین درمان سرطان، همزمان با روش‌های دیگر مورد استفاده قرار گرفته و سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می‌کنند تا درمان مؤثرتر شود.
سازوکار واکسن سرطان
آنچه از سخنان قانعی برداشت میشود این است که این واکسن‌ها نه پیشگیرانه که کمک کننده به درمان سرطان هستند بر همین اساس باید سازوکار دیگری برای اثرگذاری روی بدن داشته باشند. از سوی دیگر امروزه بیشتر درمان‌ها با توجه به پیشرفت‌های علم ژنتیک به سوی درمان‌های فردمحور میل کرده‌اند. در مورد واکسن سرطان نیز از آن به عنوان واکسن شخصی‌سازی شده سرطان یاد میشود.
رضا معظمی متخصص بیوتکنولوژی هم در گفت‌وگو با خبرنگار آنا، درباره واکسن‌های سرطان اظهار کرد: در حال حاضر چندین نوع واکسن برای سرطان وجود دارد؛ اما در حال حاضرواکسنی که در حال پیشرفت بوده چندین سرطان را هدف‌گذاری کرده است. واکسن شخصی‌سازی شده مبتنی بر تکنولوژی mRNA است که در مرحله دوم کارآزمایی بالینی خود قرار دارد.
وی درباره ساختار این واکسن شخصی‌سازی شده گفت: وقتی فردی مبتلا به سرطان میشود در بافت توموری او جهش‌های جدیدی ایجاد و در پی آن آنتی‌ژن‌های تازه‌ای به وجود می‌آیند که برخی از این آنتی‌ژن‌ها برای سیستم ایمنی بدن قابل شناسایی نیستند و موجب پخش آن در بدن می‌شوند. در حالت عادی پخش شدن آنتی‌ژن‌ها ممکن است اشکال خاصی برای بدن به وجود نیاورند اما در تومورهای سرطانی و پیشرفت سرطان از آنجایی که آنتی‌ژن‌ها برای سیستم ایمنی بدن قابل شناسایی نیستند؛ بنابراین سیستم ایمنی نمی‌تواند آنها را از بین ببرد.
این متخصص بیوتکنولوژی افزود: رویکرد درمانی در این حالت، این گونه است که یکبار بافت سالم فرد مبتلا به سرطان را ارزیابی ژنتیکی کرده و در نوبت دوم بافت توموری او را مورد ارزیابی ژنتیکی قرار می‌دهد؛ چراکه ریشه جهش‌های ایجاد شده در این بافت ژنتیکی است. سپس این ارزیابی‌ها مقایسه شده و تغییرات مشخص می‌شوند.
معظمی تأکید کرد: ماهیت بافت تومورهای سرطانی از نظر آنتی‌ژنی در هر شخصی متفاوت است و هر فردی نیاز به درمان مشخصی بر اساس الگوهای آنتی‌ژنی خود و سیستمی ایمنی که HLA(آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی) عرضه می‌کند نیاز دارد. اگر بتوانیم این دوتا را خارج از بدن به خوبی تشخیص داده و بر اساس تکنولوژی mRNA یک کد ساخت و به فرد تزریق کرد، آنتی‌ژن‌هایی را که توسط سیستم ایمنی تشخیص داده نشده به رصد این سیستم درآمده و توسط آن از بین می‌روند.
وی ادامه داد: این واکسن در صورتی که پس از کارآزمایی بالینی موفق باشد به سبد درمانی سرطان اضافه میشود و هرچه پیشرفت کنند در نتیجه آن بار روش‌های عمومی‌تر سرطان که همزمان بافت‌های سالم و غیرسالم را از بین می‌برند، کمتر میشود. در درمان سرطان از روش‌های ترکیبی استفاده می‌کنند و این واکسن نیز قرار است در کنار این روش‌ها قرار بگیرد.
این متخصص بیوتکنولوژی بیان کرد: عموماً واکسن‌ها تا پیش از این، واکسن‌های موسوم به سرطان عموما پیشگیرانه بودند. اما واکسن‌ها سرطان یک مفهوم جدید به نام واکسن درمانی هستند و از سیستم ایمنی علیه عامل مخدوش کننده سلامت که در اینجا سرطان است استفاده می‌کنند. این واکسن «درمانی» است چرا که فرد بیمار شده و پس از آن واکسن به او تلقیح میشود و از آنجایی که بر اساس ویژگی‌های هر فرد به صورت مجزا طراحی میشود به آن «واکسن درمانی شخصی‌سازی شده» گفته میشود.
معظمی بیان کرد: در حال حاضر یکی از شرکت‌های سازنده این واکسن‌ها حدود 20 مطالعه را بر روی حدود 6 سرطان انجام داده است. این یک حوزه در حال رشد است و اگر موفق شوند انواع دیگری از سرطان را نیز هدف‌گذاری می‌کنند.
واکسن سرطان در ایران
بر اساس اطلاعات منتشر شده از واکسن‌های ساخته شده، استفاده از آن در درمان سرطان با توجه به تکنولوژی‌های به کار رفته بسیار گران تمام میشود. بر همین اساس مثلا اگر کسی بخواهد در ایران از این واکسن‌ها استفاده کند باید هزینه بسیاری را متحمل شود. بر همین اساس به مانند سایر داروها باید به فکر ساخت آن در داخل کشور باشیم.
مصطفی قانعی دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در رابطه با ساخت این واکسن‌های درمانی سرطان در ایران اظهار کرد: ما پیش از این از روش برای درمان سرطان از فناوری کارتیسل نیز استفاده کرده و جواب گرفته‌‌ایم و از طریق آن یک بیمار مبتلا به سرطان خون نیز درمان شده است. در این روش سلول را از بدن جدا کرده و با انجام برخی فرآیندها(مانند آموزش به یک سرباز و فرستادن آن به میدان جنگ) دوباره آن را به بدن باز می‌گردانند. پس از بازگشت سلول به بدن بلافاصله سلول‌های سرطانی از بین می‌روند. ما اکنون به فناوری آن دست پیدا کرده‌ایم. از سوی دیگر واکسن‌های درمان سرطان مبتنی بر فناوری mRNA هستند که اکنون این تکنولوژی را نیز دارا هستیم. بنابر این ما دو تکنولوژی را داریم و همزمان شرکت‌هایی نیز وجود دارند که بر روی آن در حال مطالعه می‌کنند. آینده ساخت این واکسن‌ها به شرطی که تقاضا به گونه‌ای باشد که شرکت‌های فناوری نیز به لحاظ اقتصادی منتفع شوند، در ایران روشن است.
رضا معظمی نیز درباره وضعیت پیگیری ساخت واکسن‌ها در ایران گفت: کارآزمایی بالینی یک واکسن mRNA انجام شده و مقاله آن چاپ شده است. برای واکسن درمانی سرطان نیز فازهای مطالعاتی و پیش بالینی آن انجام شده است. به غیر از دانش فنی این واکسن‌ها نیاز به تجهیزات ان جی اس است که دستگاه‌های گرانی بوده اما خوشبختانه این دستگاه‌ها در ایران وجود دارد.
این متخصص بیوتکنولوژی افزود: در مرحله دوم نیاز به نرم‌افزارهای بیوانفورماتیک و تیم انفورماتیک قوی وجود دارد تا بتوان داده‌های ژنتیکی را از افراد استخراج کرد. در مرحله سوم نیز به تکنولوژی mRNA نیاز است تا mRNA را به صورت فرموله شده ارائه داده و آن را به بیمار تزریق کرده و کارآزمایی بالینی را انجام داد. بر همین اساس دو شرکت در ایران وجود دارند که در این حوزه در حال فعالیت هستند.
انتهای پیام/
