نقش ارتباطات بین‌المللی در مرجعیت علمی دانشگاه‌های ایران

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، ارتباطات علمی بین‌ا‌لمللی به حالتی اطلاق می‌شود که حداقل دو پژوهشگر از دو کشور مختلف به صورت مشترک روی یک پژوهش فعالیت کنند. همکاری‌هایی از این دست بین کشور‌های مختلف دنیا به سرعت در حال افزایش‌ هستند به این شکل از ارتباطات علمی بین‌المللی، مشارکت علمی بین‌المللی نیز گفته می‌شود.

علی گزنی (استادیار علم و اطلاعات و دانش‌شناسی) در مقاله‌ای با عنوان «نقش ارتباطات علمی بین‌المللی در مرجعیت علمی دانشگاه‌های ایران و راهکار‌های ارتقای آن» به این موضوع پرداخته‌اند که همکاری‌های علمی از هر نوعی خواه در سطح مؤسسه ملی یا بین‌المللی به اشتراک و انتقال دانش و تجهیزات مورد نیاز برای انجام پژوهش‌ها، پیوند پژوهشگران به شبکه بزرگ محققان در سطح بین‌المللی و افزایش رؤیت‌پذیری پژوهش‌ها منجر خواهد شد.

* توسعه تعاملات بین‌المللی

در این پژوهش آمده است که سیاستگذاران کشور‌های مختلف بر اهمیت همکاری‌های بین‌المللی واقف‌ هستند و به همین دلیل حمایت‌های مختلفی را برای توسعه آن ارائه می دهند. مثلا در برخی کشور‌ها حمایت‌های مالی ویژ‌ه‌ای از پژوهش‌ها با مشارکت بین‌المللی مانند ایالات متحده آمریکا صورت می‌گیرد.

توسعه تعاملات بین‌المللی در سیاست‌های آموزش عالی ایران نیز گنجانیده شده است

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که توسعه تعاملات بین‌المللی در سیاست‌های آموزش عالی ایران نیز گنجانیده شده است. این دسته از تعاملات هم از جمله برنامه‌های وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری و هم از جمله برنامه‌های وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

به زعم این پژوهشگر گسترش وقت همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با دیگر کشور‌ها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی، به ویژه جهان اسلام از جمله بند‌های مورد تأکید سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است.

*  توسعه علم و فناوری در کشور

در ادامه پژوهش آمده است که در این سند کسب مرجعیت علم و فناوری در جهان نیز با اولویت بالا مطرح شدهّ است. تعامل فعال و اثرگذار در حوزه علم و فناوری با کشور‌های دیگر به ویژه کشور‌های منطقه و جهان اسلام، از جمله راهبرد‌های کلان توسعه علم و فناوری در کشور است که در نقشه جامع علمی کشور به آن پرداخته شده است.

از نظر این پژوهش جهت‌دهی آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری به سمت حل مشکلات و رفع نیاز‌های واقعی و اقتضائات کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری در مرز‌های دانش برای تحقق مرجعیت علمی نیز از جمله راهبرد‌های کلان توسعه علم و فناوری کشور در نقشه جامع علمی کشور هستند.

در این پژوهش از نگاه اسناد بالادستی در کشور، مرجعیت علمی فقط به پژوهش محدود نمی‌شود بلکه فراتر از آن شامل ابعاد آموزش و فناوری نیز می‌گردد. یکی از شاخص‌های توسعه تعاملات بین‌المللی در علم شمارش مقالاتی است که با همکاری حداقل دو پژوهشگر از دو کشور مختلف منتشر شده‌اند که آنها را مقالات با مشارکت بین‌المللی می‌نامند.

پژوهش بررسی شده نشان داد که شمارش این دسته از پژوهش‌ها گاهی در گزارش‌ها و اخبار تحت عنوان دیپلماسی علمی نیز یاد می‌شود. این شمارش را می‌توان کمیت تعاملات بین‌المللی نامید که هرچند مهم است، اما بهتر است سیاستگذاران سایر ابعاد تعاملات بین‌المللی را نیز مد نظر قرار دهند.

* مرجعیت علمی در کشور

بر اساس یافته‌های این مطالعه تعاملات علمی می‌توانند به افزایش مرجعیت علمی کمک کنند، اما این پدیده همیشه به افزایش مرجعیت نمی‌انجامد. با فهم این که ین دو جنبه یعنی اینکه مقالات با مشارکت بین‌المللی به صورت میانگین به افزایش استناد‌ها منجر می‌شوند، اما این اتفاق برای همه این مقالات رخ نمی‌دهد.

تعاملات علمی می‌توانند به افزایش مرجعیت علمی کمک کنند

در ادامه این پژوهش به این نکته اشاره شده است که پرداختن به این پرسش که تعاملات علمی با چه شرایطی به افزایش استناد‌ها منجر می‌شوند از لحاظ علمی اهمیت دارد. اما همزمان پرداختن به این سؤال که تعاملات علمی بین‌المللی چه تأثیری بر کشور گذاشته و چقدر به مرجعیت علمی کشور منجر شده است نیز اهمیت دارد.

به عبارت دیگر از منظر مرجعیت پژوهش مقالات با مشارکت بین‌المللی سبب افزایش استناد‌های دریافتی می‌شوند، اما در عمل این مقالات چقدر به مرجعیت علمی کمک کرده‌اند و چگونه می‌توانیم اثرگذاری استنادی این دسته از پژوهش‌ها را افزایش دهیم؟

* مشارکت‌های علمی بین‌المللی در ایران

در این پژوهش آمده است که مطالعات این پژوهش نشان می‌دهد که همزمان با دنیا مشارکت‌های علمی بین‌المللی در ایران نیز افزایش یافته است. مقالات حاصل از این مشارکت‌ها به طور متوسط نسبت به سایر مقالات استناد بیشتری دریافت می‌کنند؛ اما این مسئله برای تمامی مقالات صدق نمی‌کند.

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که در خصوص ایران به موازات افزایش مقالات با مشارکت بین‌المللی تعداد استناد‌های دریافتی آنها افزایش نیافته است. این مسئله هرچند تقریبا در خصوص بزرگترین دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور نیز صادق است، اما به نظر می‌رسد کمیت مشارکت‌های علمی بین‌المللی بیش از مؤثر بودن آنها برای نظام آموزش عالی ایران اهمیت داشته است.

به زعم این پژوهشگر برای حل این مسئله انتخاب نظام‌مند و هدفمند همکاران با نگاه به میزان بهره‌وری اثرگذاری استنادی و میزان مشارکت‌های بین‌المللی آنها راه‌حلی برای بهبود این شرایط است.

* تأثیر میزان بهره‌وری و مشارکت‌های بین‌المللی بر تعداد استناد‌های دریافتی مقالات

در ادامه این پژوهش آمده است پیشنهاد‌های کاربردی برای سیاست‌گذاران و مدیران علمی و آئین‌نامه‌ها در کنار تسهیل مشارکت‌های علمی بین‌المللی می‌توانند مرجعیت علمی حاصل از مشارکت‌ها را نیز مد نظر قرار دهند، یعنی در کنار شمارش تعداد مقالات حاصل از مشارکت‌های بین‌المللی، تعداد استناد‌های دریافتی این مقالات نیز شمارش شوند.

در ادامه پژوهش آمده است که درک تأثیر میزان بهره‌وری، اثرگذاری استنادی و میزان مشارکت‌های بین‌المللی همکاران بر تعداد استناد‌های دریافتی مقالات به عنوان سرفصل آموزشی قابل ارائه به سیاستگذاران، مدیران، اعضای هیئت علمی و دانشجویان در هر دانشگاه یا مرکز پژوهشی است.

در پایان این مقاله آمده است که مدلسازی کردن فضایی که بتوان در آن امکان انتخاب همکاران با توجه به سه متغیر یاد‌شده را به سهولت برای پژوهشگران فراهم کرد مستلزم ابزار‌های همتایاب است. یک ابزار همتایاب به پژوهشگران کشور کمک خواهد کرد تا همتایان خود را به شکلی آسان‌تر بازیابی و بر اساس شبکه ارتباطی موجودشان همکاری با آنها را آغاز کنند.

به‌طورکلی می‌توان نتیجه گرفت که از طریق چنین ابزاری انتخاب همکاران بر اساس سه مؤلفه میزان بهره‌وری، اثرگذاری استنادی و میزان مشارکت‌های بین‌المللی آن میسر خواهد شد.