دولت‌ها نقش اساسی پژوهش را به رسمیت بشناسند/ توسعه فناورانه نیازمند مبانی علمی محکم است

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، نقش علم و فناوری در توسعه جوامع غیرقابل انکار است، به طوری که. امروزه شاهد حضور علم و فناوری در همه ابعاد زندگی انسان­‌ها هستیم. علم و فناوری یکی از ابزار‌های کلیدی توسعه کشور‌های محسوب می‌­شود. با توجه به اینکه هرگونه. تغییر و دگرگونی در عرصه علمی در پرتو سیاست­گذاری و خط مشی­گذاری حاصل می­‌شود. بنابراین، توجه به این مهم ضروری است. سیاست­گذاران اصولی را تبیین و اعلان می­‌دارند که به مثابه الگو و راهنما، اقدامات و فعالیت‌­های لازم را در جامعه راهبری می­‌کنند. سیاستگذاری از جمله مباحثی است که منشاء تحولات اساسی در زمینه‌­های علمی و آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بوده است.

امروزه علم و فناوری رفتار‌های اخلاقی جدید را پدید آورده است. پس لازم است اصولی برای اخلاق امروزی اتخاذ کرد که معیار‌های شهروندی از آن صادر شود و این فرایند جامعه پذیری بر اساس اراده آزاد رفتار مسئولانه طرح ریزی شود.

زهرا شعبانی (عضو هیئت علمی پژوهشکده تعلیم و تربیت) در مقاله‌ای با عنوان «توسعه علم و آموزش و پرورش/ ضرورت و اهمیت ارزش‌ها در پیشرفت و توسعه علم» به این موضوع می‌پردازد که کسانی که درگیر علم بین رشته‌ای در سطح بالا هستند، به دنبال حذف تخصص‌های مختلف نیستند بلکه حامی یک اقدام تربیتی ترکیبی هستندکه در آن مطالعات رشته‌ای و بین رشته‌ای در نوع همزیستی مسالمت آمیز در کنار هم قرار میگرند.

* علم در خدمت دانایی و دانایی در خدمت پیشرفت

به زعم این پژوهشگر کارکرد اصلی فعالیت‌های علمی، مطرح کردن پرسش‌هایی کامل و جامع در مورد طبیعت است که ما را به معلومات تازه تری رهنمون کند و این معلومات جدید، غنای آموزشی، فرهنگی و فکری به بار آورد و به پیشرفت فن آورانه و امتیازاتی منتهی شود که همه از علوم سرچشمه می‌گیرد. 

معلومات جدید، غنای آموزشی، فرهنگی و فکری به بار آورد

در این پژوهش آمده است که دولت‌ها باید نقش اساسی پژوهش علمی را در کسب معلومات، تعلیم دانشمندان و آموزش عمومی به رسمیت بشناسند. پژوهش علمی در بخش خصوصی، عامل تعیین کنده توسعه اقتصادی–اجتماعی شده ولی در بخش‌های دولتی، باید به هدف‌های بلندمدت، به ویژه کاربرد‌های واجد اهمیت منجر شود. 

* علوم در خدمت صلح 

در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که جوهره تفکر علمی، توانایی نگریستن به مشکلات از جنبه‌های مختلف، و ایجاد انگیزه جست و جوی واقعیت عینی در اعماق محیط پیرامون است. بنابراین علم راستین و اندیشه آزاد و نقاد عناصری ضروری برای دنیای دموکراتیک است.

این پژوهش توضیح می‌دهد که دانشمندان باید از اصل دسترسی کامل و آزادانه به اطلاعات حمایت کنند. پژوهش علمی باید در برابر عموم مردم و در قبال اصول اخلاقی، پاسخگو و مسئول باشد. همکاری دانشمندان در سراسر جهان باید در توسعه صلح آمیز تمدن به عنوان کمکی ارزشمند و سازنده تلقی گردد. 

* علوم در خدمت توسعه

حالا که کشور در موقعیت تازه‌ای قرار گرفته و به زودی دولت جدید مدیریت امور کشور را در دست خواهد گرفت، نیاز است که پژوهش‌های علمی و امور فناوری بیشتر از همیشه در مرکز توجه قرار گیرند. ضرورت و اهمیت ارزش‌ها در پیشرفت و توسعه علم نیازمند اموری است که در ادامه بدان‌ها خواهیم پرداخت:

• توسعه فناورانه، نیازمند مبانی علمی محکم است و لازم است که در جهت تولید محصولاتی با آلودگی کمتر، کارایی بیشتر در استفاده از منابع، و آسیب کمتر به محیط زیست؛ گام بردارد. باید سرمایه گذاری در علوم و فناوری‌ها یا هدف درک بهتر و حفاظت از منابع طبیعی کره زمین، تنوع زیستی و سیستم‌های حفظ حیات، بیشتر شود. 
• آموزش علوم بدون تبعیض و به صورتی که همه انسان‌ها و همه نژاد‌ها را در برگیرد، لازمه دموکراسی و توسعه پایدار است در سراسر جهان تلاش‌هایی در جهت توسعه و تقویت برنامه‌های آموزشی صورت گرفته تا آموزش پایه را در اختیار کلیه کودکان، جوانان و بزرگسالان قرار دهد. برای اینکه دانش در روند سیاست گذاری جریان پیدا کند علاوه بر آموزش، گذر زمان لازم است.
• برای بالا بردن نقش علوم در توسعه، باید راهبرد‌های ملی و برنامه‌های نهادین، تدوین شود. از جمله خط مشی ملی درازمدت در علوم و فن آوری، ایجاد و حفظ مراجع ملی برای ارزیابی خطرات، ایمنی و بهداشت، و ایجاد انگیزه‌هایی برای سرمایه‌گذاری، پژوهش و نوآوری. باید از دولت‌ها و مجالس خواسته شود تا مبانی حقوقی، نهادین و اقتصادی مطمئن برای بالا بردن ظرفیت علمی و فن آورانه در بخش دولتی و خصوصی فراهم شود. 
• لازم است همه کشورها، به ویژه کشور‌های رو به رشد، پژوهش علمی را در برنامه‌های تحصیلات دانشگاهی تقویت کنند. هم چنین باید از همکاری منطقه‌ای و بین المللی برای کمک به ظرفیت سازی علمی استفاده شود تا هم توسعه عادلانه، و هم توزیع و استفاده از خلاقیت انسانی، فارغ از هر گونه تبعیض (جنسی و قومی) ممکن گردد. 

* شیوه‌های مواجه علم با مسائل

از نظر این پژوهش علم اساساً با دو گونه متفاوت از مسائل مواجه است، یکی از ریشه‌های مناقشه در علم، خود علم است. علم به لحاظ ماهیت قانونمندیش، زاییده مسائل خویش است و این امر هم به لحاظ محتوایی و هم از منظر روش‌ها، قانونمندیش قابل تأمل است.

این پژوهش بیان می‌کند که علوم پایه را می‌توان در یک عبارت ساده خلاصه کرد: خلق دانش جدید، علوم پایه با مسائلی سر و کار داردکه زاییده خود نظام علمی است. بنابراین پویایی روزافزون علوم پایه، درون زا است و اصطلاح علم کاربردی، یعنی؛ کاربرد دانش علمی موجود، که برای حل مسئله‌ای معین، کفایت می‌کند. 

بهترین و موثرترین راهکار برای درک صحیح از ماهیت گزاره‌های علمی، و موقتی بودن آنها، برجسته ساختن ساختار و بافت انسانی علم، در فرآیند اکتشاف و برجسته کردن ارزش‌های انسانی در بافت علم است

به زعم این پژوهشگر بهترین و موثرترین راهکار برای درک صحیح از ماهیت گزاره‌های علمی، و موقتی بودن آنها، برجسته ساختن ساختار و بافت انسانی علم، در فرآیند اکتشاف و برجسته کردن ارزش‌های انسانی در بافت علم است.

در ادامه این پژوهش آمده است که یک دانشمند چینی در سال ۲۰۰۰ از ترکیب عوامل وراثتی انسان و خرگوش، جنین‌هایی تولید کرده و باعث نگرانی و وحشت جهانیان از خلق موجودات خارق العاده ناشی از ترکیب ژن‌های انسان وحیوان شده است.

این پژوهش توضیح می‌دهد که آنچه می‌تواند نگرانی عمیق انسان در مورد آینده بشریت را، که ناشی از شمشیر لبه علم و تکنولوژی است، کاهش دهد، دستیابی به اخلاق است که بتوانند انسان را به سوی تعالی سوق دهد. اصول اساسی و زیربنایی اخلاق، نماینده اراده آزاد است که از بینش بنیادین اخلاقی، تجلی یافته است. 

این پژوهش در پایان به این مهم اشاره می‌کند که همه دانش‌ها بر اساس دو بعد، تخصصی و تلفیقی ظهور کرده است در بعد تخصصی، دریافت علم (محض)، اطلاعات علمی و تولید اندیشه، مورد توجه است و در بعد تلفیقی، بیشتر در جهت توسعه فردی و اجتماعی، تلاش می‌شود و با ارزش‌های جامعه تلفیق می‌گردد و چرخه دانش آفرینی از زمان حال به آینده است.

در پایان این پژوهش اینگونه جمع‌بندی می‌شود که در دانش آفرینی همان گونه که به الگو‌های مختلف اندیشه توجه می‌شود، باید به شاخص‌های اخلاقی و ارزشی در زمان حال نیز توجه شود تا هنگامی که دانش به صورت آشکار در جامعه، ظهور پیدا می‌کند، به جامعه پذیری و تحکیم ارزش‌های اخلاقی کمک نماید و عوامل مخاطره آمیز زندگی بشر را کنترل کند.