نقش مؤثر ورزش بر کاهش استرس

گروه ورزشی خبرگزاری علم و فناوری آنا- *شاهین ریاحی ملایری؛ وقتی که انسان با موقعیت پراسترس مواجه می‌شود، پاسخ‌های فیزیولوژیـک گونـاگون در بـدن رخ می‌دهد. ابتدا حواس یا اعضـای حسی (چشـم، گـوش و...) اطلاعاتی را بـه مغـز می‌فرستند، بالاترین قسمت مغز یعنی کورتکس، اطلاعات را تفسیر می‌کند. اگر اطلاعات، پـراسـترس تعبیـر شـوند، بخـش‌هـای پـایینتـر مغـز، یـک پاسـخ فیزیولوژیک پیچیده را شروع می‌کنند که غدد و تمام اعضای بدن را در بر می‌گیرد. ضـربان قلـب افـزایش می‌یابد. همه این وقایع، بدن را برای دادن نوعی پاسخ فیزیکی به استرس‌زا آماده می‌کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که تمرینات ورزشی یکـی از سـاده‌تـرین ابـزاری اسـت کـه می‌تواند استرس را کنترل کند. ورزش‌هـــای هوازی (استقامتی) در طولانی مدت موجـب کـاهش اسـترس و خـرده مقیـاس‌هـای آن در ورزشکاران مرد شده، و همین‌طور محققین به این نتیجه رسیدند که انجام یک جلسه تمـرین بـی هـوازی (سرعتی) باعث کاهش میزان کورتیزول خون در ۵ تا ۳۰ دقیقه پـس از تمـرین در ورزشکاران می‌شود.

در صورت عدم تخلیه این مواد زائد تولید شده، این مواد در سیستم گردش خون پخش شده و می‌توانند سبب بیماری و تضعیف سیسـتم ایمنی و مستعد شدن به بیماری‌ها شوند. ورزش و فعالیت فیزیکی با فراهم سـاختن امکـان تخلیه و مصرف این مواد زائد و با قرار دادن بدن در وضعیت پاسخ به اسـترس، سـبب دفـع این مواد واسطه‌ای زاید و بیماری زا شده و به سالمت فرد کمک شایانی مـی‌کنـد. محققان در تفسیر تاثیر فعالیت بـدنی بـر کـاهش اسـترس بـه توجـه انتخـابی سیستم عصبی مرکزی اشاره نموده و بیان می‌کند زمانی که محرک‌های جسمی خوشایند از طریق مسیر‌های اعصاب آوران حسی به مغز مـی‌رسـند. محـرک‌هـای ناخوشـایند ناشـی از عوامل مرکزی یا موضعی در دیگر مسیر‌های آوران تا حدودی مهار می‌شوند.

از سوی دیگر در برخی از مطالعات نشان داده شده است فعالیت بدنی یکی از مهـم‌تـرین محرک‌های ترشح کورتیزول است، کـورتیزول یکـی از مهـم‌تـرین هورمـون‌هـای اسـترس است، که در پاسخ به استرس‌های جسمانی و روان شناختی جهت حفظ ارگانیسم ترشـح می‌شود. به نظر می‌رسد طولانی شدن فعالیت ورزشی هوازی با افـزایش آمـادگی قلبـی عروقـی و روانی انسان همراه بوده و این عامل موجب ترشح هورمون اندروفین کـه باعـث سرخوشـی و آرامش روانی انسان می‌شود و تا ۲۰ دقیقه پس از فعالیت نیز ادامه دارد، کـه در نهایـت بـا افزایش زمان فعالیت موجب کـاهش بیشـتر اسـترس در افـراد و کـاهش ترشـح کـورتیزول می‌شود.

محققین اثـر ورزش‌های دوچرخه سواری و دو را بر میزان کورتیزول خون ورزشکاران مورد بررسی قرار دادند، کاهش سطح کورتیزول در نیمه شب و اوایل صبح ورزشکاران را ناشی از تغییرات کاتکولامین‌هـا و ACTH دانستند. همانطور که گفته شد ترشح کورتیزول در هنگـام شـروع فعالیـت بـدلیل تسریع بخشیدن به متابولیسم چربی‌ها و خروج لیپید‌ها از بافت‌های چربی برای تولید منـابع انرژی در سلول‌های عضلانی اتفاق می‌افتد، احتمال می‌رود با افـزایش تمرینـات هـوازی در بلند مدت افزایش ترشح هورمون کورتیزول به سبب افزایش آمادگی قلبی عروقی آزمـودنی جهت تسریع بخشیدن به روند تجزیه بافت‌های چربی به عنـوان منـابع انـرژی افـزایش پیـدا کرده باشد.

نتیجه‌گیری: بعد از ۳۰ دقیقه ورزش که کورتیزول به بالاترین حدش می‌رسد، پس از آن رو به کاهش می‌رود سپس بعد از ورزش هورمون آندروفین شروع به ترشح کرده و حس سرخوشی و تسکین درد به وجود می‌آید، در این حالت حس استرس بعد از تمرینات ورزشی کاهش می‌یابد.

*دانشیار فیزیولوژی ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق