شاخص‌های سنجش مشارکت سیاسی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، دفتر مطالعات افکارسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «معرفی شاخص‌های جهانی سنجش افکار عمومی (۲): شاخص‌های سنجش مشارکت سیاسی» آورده است که معرفی و توصیف شاخص‌های جهانی افکارسنجی یکی از سنت‌های مرسوم در میان مراکز و مؤسسات نظرسنجی به حساب می‌آید. با مطالعه و الهام گرفتن از این شاخص‌ها، هر کشوری می‌تواند متناسب با نیاز‌ها و مسائل حکمرانی خود، شاخص‌های بومی و استانداردی را تنظیم کرده و به صورت مستمر به سنجش آن موضوع بپردازد. 

* نرخ مشارکت سایسی

این گزارش بیان می‌کند که نرخ مشارکت سایسی و تغییرات آن در مقاطع مختلف از موضوعاتی است که همواره نظر سیاست مداران و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. با توجه به اهمیت این موضوع، ادبیات نظری مفصلی پیرامون آن وجود دارد که تعریف مفهوم مشارکت سیاسی، روش اندازه گیری و سنجش آن و مطالعه عوامل موثر بر آن را شامل می‌شود. 

* شاخص‌ها

این گزارش توضیح می‌دهد که یکی از ابزار‌های علمی برای سنجش مفاهیم انتزاعی، چون مشارکت سیاسی، شاخص‌ها هستند. شاخص‌ها، مفاهیم پیچیده و غیرملموس را به اجزا و ابعاد تشکیل دهنده آن تقسیم می‌کنند و با کمک نشانگر‌ها به تشخیص هریک از این ابعاد و اجزا می‌پردازند. برایند مجموع نشانگر‌ها تحت عنوان شاخص وضعیت مفهوم مورد نظر را از نظر شدت و جهت نشان می‌دهد. از فواید کاربرد شاخص در تحقیقات اجتماعی، روایی و پایایی آن و امکان مقایسه نتایج در جوامع و زمان‌های متفاوت است. به همین منظور در این گزارش تلاش شده با معرفی شاخص‌های مطرح مشارکت سیاسی، الگویی برای طراحی یک شاخص بومی ارائه شود. 

* ادبیات مشارکت سیاسی

در این گزارش آمده است که مشارکت سیاسی خصوصا در کشور‌های غربی ادبیات گسترده‌ای دارد. نظریه پردازان مختلف، طیف وسیعی از فعالیت‌های رسمی و قانونی را از داوطلب شدن برای پست‌های سیاسی گرفته تا نافرمانی مدنی ذیل این عنوان آورده اند، اما با دقت نظر در تمایزات مفهومی و مصادیق آنها در عرصه سیاسی می‌توان به روشنی مرز‌های میان مشارکت سیاسی و کنش سیاسی را دریافت. کنش سیاسی اعم از مشارکت سیاسی است. در واقع مشارکت سیاسی مجموعه‌ای کنش‌های سیاسی است که ضمن به رسمیت شناختن نظام حاکم در جهت بهبود اداره کشور، داوطلبانه از سوی شهروندان عادی یک جامعه انجام می‌گیرد.

این گزارش ادامه می‌دهد که سنجش میزان مشارکت سیاسی و تغییرات آن در طول زمان برای تحلیل گران و مدیران ارشد کشور‌ها همواره اهمیت داشته است؛ چراکه نشانگر اعتماد، مشروعیت، رشد فکری و سیاسی و انسجام و تعلق اجتماعی یک جامعه است. به این منظور شاخص‌های متفاوت و متعددی طراحی شده که برخی از آنها برای سالیان پیاپی و در سطح بین المللی اجرا می‌شوند. در این گزارش پنج شاخص مطر ح خارجی با جزئیات معرفی شده است. مواردی که بین این شاخص‌ها مشترک است، عبارتند از: رأی دهی، عضویت در گروه ها، احزاب یا انجمن‌های سیاسی، تماس گرفتن یا ملاقات با مسئولان، شرکت در جلسات و مراسم سیاسی، تلاش برای متقاعد کردن دیگران یا جلب آرای آنان به نفع نامزد موردنظر و کمک مالی به احزاب یا شخصیت‌های سیاسی. 

براساس یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، شاخص‌های مطرح و جهانی براساس سبک زندگی غربی، نوع نظام‌های سیاسی حاکم و فرهنگ آن جوامع تهیه شده و استفاده از آنها بدون ایجاد تغییر و اصلاح در جامعه ایران نیز نتایج دقیقی به دست نمی‌دهد و نتایج اجرای این شاخص‌ها در کشور نمی‌تواند با نتایج حاصل از کشور‌های دیگر مقایسه شود. بهتر است از این شاخص‌ها به جهت روشن‌تر شدن ابعاد مفهومی موضوع مورد مطالعه و آشنایی با ظرافت‌های روش شناخته استفاده کرد. این گزارش می‌تواند در جهت طراحی شاخص بومی مشارکت سیاسی و همچنین به آزمون گذاشتن فرضیه عوامل موثر بر افزایش میزان مشارکت سودمند باشد. 

جمع بندی نهایی

در تحلیل آخر در این گزارش شاخص‌های پرکاربرد جهانی در سنجش مشارکت سیاسی و همچنین تعاریف نظریه پردازان مختلف از مفهوم مشارکت سیاسی بررسی شده است. در پایان، مجموعه‌ای از نشانگر‌های مختلفی که در شاخص‌های جهانی برای سنجش ابعاد مهم مشارکت سیاسی به کار رفته اند، دسته بندی و ارائه شده اند. با مقایسه تعاریف مختلفی که از مفهوم مشارکت سیاسی ارائه شده، چنین استنتاج می‌شود که فعالیت‌های سیاسی رسمی و قانونی مانند شرکت در انتخابات و عضویت در احزاب، در هسته اصلی اغلب تعاریف قرار دارند و فعالیت‌های اعتراضی مانند اعتصاب و تحصن، مشارکت‌های اجتماعی مانند کمک به خیریه‌ها و فعالیت‌های ذهنی و شناختی مانند مطالعه یا تماشای اخبار در درجه دوم اهمیت جای دارند. در بخش معرفی شاخص‌ها، پنج شاخص معرفی شده است. نکته‌ای که درمورد این شاخص‌ها وجود دارد این است که طراحی نشانگر‌های آن ارتباط زیادی با ویژگی‌های سیاسی و فرهنگی جامعه آماری دارد و نمی‌توان آنها را به همان شکل در جوامع دیگر به کار برد. این نشانگر‌ها در هفت دسته کلی رأی دهی، حمایت/ طرفداری، کنش در ساختار رسمی، مشارکت مدنی، مصرف محتوای سیاسی، کنش غیررسمی، زندگی روزمره و فعالیت‌های سیاسی قابل تقسیم هستند.

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.