دانشگاه آزاد اسلامی؛ از پیدایش تا دستاوردها

گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ چهل و دو سال پیش در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۱ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در خطبه نمازجمعه تهران برای اولین بار از طرحی به نام دانشگاه آزاد اسلامی سخن گفت. آذر ۱۳۶۱ اساسنامه دانشگاه نوشته شد و به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. گفتنی است که دانشگاه آزاد اسلامی با سرمایه اولیه یک میلیون تومانی حضرت امام خمینی (ره) فعالیت خود را آغاز کرد.

دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان مولود انقلاب، مجموعه بی‏‌نظیری است که با کمک پربرکت امام راحل، هدایت مدبرانه مقام معظم رهبری و تلاش دست‌اندرکارانش در جمهوری اسلامی ایران معنا پیدا کرد و امروز به قطب بزرگ علم و فناوری تبدیل گردیده و در حال حاضر نیمی از بار آموزش عالی کشور را برعهده دارد.

اولین واحد دانشگاهی، واحد تهران مرکزی با نام پیشین دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران با کد ۱۰۱ در ۱۰ مرداد ۱۳۶۱ تشکیل شد.

سال ۱۳۸۹، شورای عالی انقلاب فرهنگی با تغییر اساسنامه دانشگاه تعداد اعضای هیئت مؤسس را به ۹ نفر افزایش داد. مطابق با این مصوبه، آقایان دکتر حسن حبیبی، دکتر علی‌اکبر ولایتی، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قمی و دکتر حمید میرزاده به اعضای هیئت مؤسس افزوده شدند که پس از فوت آقای حسن حبیبی و تصویب هیئت مؤسس و شورای عالی انقلاب فرهنگی حجت الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ناطق نوری جایگزین او شد. پس از فوت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در ۱۹ دی ۱۳۹۵ با حکم مقام معظم رهبری دکتر علی‌اکبر ولایتی به ریاست هیئت مؤسس و هیئت امنای دانشگاه منصوب شد.

دانشگاه آزاد اسلامی مانند دیگر مؤسسات آموزش عالی در ایران زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند. نوع مدرک اعطایی به فارغ‌التحصیلان این دانشگاه به صورت مستقل و با قید محل تحصیل اعطا می‌‌شود.

بر اساس آنچه در وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی آمده است این دانشگاه با تمامی واحد‌های دانشگاهی آن بر پایه رنکینگ بین‌المللی URAP با رتبه ۲۲۶ در دنیا و رتبه ۲ در ایران بعد از دانشگاه تهران، از معتبرترین دانشگاه‌ها در ایران محسوب می‌شود. این نظام رتبه‌بندی بر اساس میزان تولیدات علمی کار می‌کند و دانشگاه آزاد اسلامی به صورت یک سامانه دانشگاهی (نه یکایک واحد‌های دانشگاهی به صورت جداگانه) در آن شرکت کرده است.

سیر تحول مدیریتی در دانشگاه آزاد اسلامی

عبدالله جاسبی که نخستین رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بود از تابستان ۱۳۶۱ تا اسفند ۱۳۹۰ عهده‌دار این مسئولیت بود و پس از آن این سمت به دکتر فرهاد دانشجو رسید و وی از تاریخ اسفند ۱۳۹۰ تا شهریور ۱۳۹۲ بر مسند ریاست دانشگاه آزاد نشست.

حمید میرزاده دیگر شخصیتی بود که از شهریور ۱۳۹۲ تا اردیبهشت ۱۳۹۶ عهده‌دار این مسئولیت بود و پس از آن به ترتیب علی‌محمد نوریان (به‌عنوان سرپرست از اردیبهشت ۱۳۹۶ تا ۲۵ تیر ۱۳۹۶) و فرهاد رهبر (از ۲۵ تیر ۱۳۹۶تا ۲۷ مرداد ۱۳۹۷) ریاست این دانشگاه را بر عهده داشتند.

سکان هدایت دانشگاه آزاد اسلامی، بزرگترین دانشگاه ایران از 28 مرداد 1397 تا به امروز برعهده دکتر محمدمهدی طهرانچی است.

موفقیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی

طهرانچی با تاکید بر دستاوردهای دانشگاه آزاد اسلامی در طی این سالیان اظهار کرد: به‌واقع دستاوردها و موفقیت‌های بزرگی که در این دانشگاه رقم می‌خورد، به دلیل مشارکت و تعامل همه بخش‌های دانشگاه است.

وی بیان کرد: امروز در دانشگاه آزاد اسلامی با پیروی کردن از اندیشه‌ها و مکتب امام خمینی(ره) و منویات مقام معظم رهبری به دنبال تحولی کارآمد هستیم. به همین جهت، اجرای برنامه راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی بر اساس آمایش منطقه‌ای، اجتماعی، اقتصادی و فناوری در استان‌ها در دستور کار قرار گرفته و در این راستا توجه به حوزه دارو، صنایع خلاق و امنیت غذایی را در اولویت برنامه‌ها قرار داده‌ایم که با وجود داشتن بزرگترین شبکه دانشگاهی، می‌توان به هدف تعیین شده دست پیدا کرد.

وی اظهار کرد: به‌واقع یکی از ویژگی‌های خاص دانشگاه آزاد اسلامی این است که تنها نهاد تعلیم و تربیت یکپارچه در کشور به شمار می‌رود و این نظام یکپارچه می‌تواند اثربخش باشد. از این رو امروز دانشگاه آزاد اسلامی یکی از محیط‌های جهاد علمی است که در تمامی عرصه‌های علم و فناوری حضوری فعال دارد.

دانشگاه آزاد اسلامی ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های خصوصی در ایران و منطقه، دستاوردهای متعددی در زمینه‌های علمی، پژوهشی و آموزشی داشته است. برخی از این دستاوردها عبارتند از:

• توسعه برنامه‌های آموزشی: ارائه دوره‌های متنوع در مقاطع مختلف تحصیلی و در رشته‌های گوناگون.
• پیشرفت‌های پژوهشی: انجام تحقیقات پیشرفته و انتشار مقالات در نشریات معتبر داخلی و بین‌المللی.
• همکاری‌های بین‌المللی: ایجاد ارتباطات و همکاری‌های علمی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر جهان.
• تأسیس مراکز تحقیقاتی: راه‌اندازی مراکز تحقیقاتی متعدد با هدف پیشبرد دانش و فناوری.
• برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌ها: میزبانی و برگزاری رویدادهای علمی ملی و بین‌المللی.
• توسعه فعالیت‌های دانشجویی: فراهم آوردن فرصت‌هایی برای دانشجویان جهت شرکت در فعالیت‌های پژوهشی و علمی.

این دستاوردها نشان‌دهنده تلاش‌های مستمر دانشگاه آزاد اسلامی برای ارتقاء سطح علمی و پژوهشی در ایران است و به عنوان بخشی از نظام آموزش عالی کشور، نقش مهمی در توسعه دانش و فناوری ایفا می‌کند.

پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی ایران در طول سال‌های فعالیت خود، موفقیت‌های قابل توجهی را به دست آورده‌اند. این موفقیت‌ها شامل:

• کسب رتبه‌های برتر: برخی از پژوهشکده‌ها مانند مرکز تحقیقاتی بیولوژی کاربردی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، موفق به کسب رتبه سطح یک کشوری شده‌اند.
• تأسیس مراکز جدید: مانند مرکز تحقیقاتی شهرسازی و معماری که با تمرکز بر پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی تأسیس شده است.
• انجام پژوهش‌های نوآورانه: پژوهشکده‌ها در زمینه‌های مختلف علمی و فناورانه فعالیت‌های پژوهشی هدفمند و مبتنی بر نیاز جامعه انجام داده‌اند.
• همکاری‌های بین‌المللی: برخی از پژوهشکده‌ها از جمله پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی، از ظرفیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور و ارتباط با نخبگان راهبردی بهره برده‌اند.

دانشگاه آزاد اسلامی ایران نقش مهمی در رشد علم و فناوری در کشور ایفا کرده است. این دانشگاه با تأسیس پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و همکاری با صنایع مختلف، به توسعه دانش‌بنیان و نوآوری در ایران کمک کرده است. برخی از اقدامات و تأثیرات دانشگاه آزاد اسلامی عبارتند از:

• توسعه پارک‌های علم و فناوری: این پارک‌ها به عنوان مراکزی برای تجاری‌سازی ایده‌ها و فناوری‌های نوین، حمایت از استارتاپ‌ها و ایجاد ارتباط بین سرمایه‌گذاران و کارآفرینان عمل کرده‌اند.
• ایجاد خطوط تولید فناوری: با رویکرد حمایت و سرمایه‌گذاری بلندمدت، دانشگاه آزاد اسلامی به توسعه فناوری‌های جدید و ایجاد خطوط تولید می‌پردازد.
• ایجاد سراهای نوآوری: با هدف ترویج تفکر خلاق، ایده پردازی و توسعه فرهنگ نوآوری، تحقق کارآفرینی مبتنی بر نوآوری و امکان دستیابی به تولیدات داخلی بیشتر بر اساس فعالیت‌های فناورانه، خلق ارزش و تولید ثروت از دانش و فناوری و رفع مشکلات جامعه در دانشگاه آزاد اسلامی به فعالیت می‌پردازد.
• فعالیت‌های دانش‌بنیان: دانشگاه آزاد اسلامی بر رشد و تولید علم و فناوری و همچنین فعالیت‌های دانش‌بنیان تأکید دارد و به دنبال افزایش درآمدهای غیرشهریه است.

دانشگاه آزاد اسلامی با این اقدامات، به توانمندسازی نیروی انسانی و تقویت اکوسیستم کارآفرینی کشور کمک شایانی کرده است.

در طول چهار دهه اخیر، دانشگاه آزاد اسلامی ایران به دستاوردهای قابل توجهی در حوزه‌های مختلف دست یافته است. برخی از این دستاوردهای علمی این دانشگاه عبارت‌اند از:

• ورود موفقیت‌آمیز به عرصه علوم جدید مانند نانوتکنولوژی
• پیشرفت‌های در زمینه‌های لیزر، میکروالکترونیک، ساخت ربات، مسابقات روبوتیک، توسعه سخت‌افزار و ابررایانه
• بهره‌برداری گسترده از علوم رایانه‌ای و کسب مدال‌های متعدد در المپیادهای علمی

بر اساس آخرین آمار ارائه شده در سال 1402، دانشگاه آزاد اسلامی دارای بیش از یک میلیون و 260 هزار دانشجو است که از این میان بالغ بر 916 هزار نفر در مقطع کارشناسی، 199 هزار نفر در مقطع تحصیلات تکمیلی و 62 هزار نفر در مقطع دکتری در 33 واحد دانشگاهی (2 واحد مستقل و 31 واحد استانی شامل 400 پردیس دانشگاهی، مرکز پزشکی و مرکز تحقیقاتی) در ایران و 5 واحد برون مرزی در انگلستان، امارات متحده عربی، لبنان، عراق و افغانستان مشغول به تحصیل هستند.