«مهاجرت» توازن توانمندی‌های توسعه‌ای را دگرگون می‌سازد

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، بافتار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هر جامعه‌ای، بستر ویژ‌ه‌ای برای فعالیت‌های علمی جامعه‌شناختی فراهم می‌سازد و این بافتار در سبک و رویکرد حاکم بر کار جامعه‌شناس و ماهیت فعالیت‌های جامعه‌شناختی بازتاب می‌یابد.

اصغر میرفردی (دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز) در مقاله‌ای با عنوان «مروری بر مطالعات جامعه‌شناختی در زمینه آموزش، مهاجرت و تحولات توسعه‌ای در ایران» به این موضوع اشاره می‌کند که کارل مانهایم (Karl Mannheim) معتقد است نظریه‌ها و فعالیت‌های جامعه‌شناختی از نظر شناخت‌شناسی، بازتاب زمانه و زمینە کنش‌گران این حوزه تخصصی است.

* سیر شکل‌گیری و فعالیت‌های رشته جامعه‌شناسی در ایران

این پژوهشگر می‌نویسد: رشته «جامعه‌شناسی» در ایران، همزمان با تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ خورشیدی مورد توجه قرار گرفت و با پیش‌گامی زنده‌یاد، غلام‌حسین صدیقی، مانند یک رشتە تخصصی بنیان نهاده شد.

او در ادامه می‌دهد که سیر شکل‌گیری و فعالیت‌های رشته جامعه‌شناسی در ایران را می‌توان در چند دوره گوناگون دسته‌بندی کرد:

1.  دوره پایه‌گذاری رشتۀ جامعه‌شناسی: از زمان تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ تا تأسیس مؤسسۀ تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۷ خورشیدی را می‌توان جزء این دوره دانست.
2. دوره تثبیت و گسترش: این دوره از تأسیس مؤسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران تا زمان انقلاب سال 57 را دربرمی‌گیرد.
3.  دوره آموزش‌محور و تغییرات ساختاری: این دوره که از57 تا میانه دهه ۱۳۷۰ را در برمی‌گیرد، به پیروی از تغییرات انقلابی و برنامه انقلاب فرهنگی پس از انقلاب، با تغییر در نیروی انسانی، محتوای آموزشی و فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی همراه بود. فعالیت‌های این دوره بیشتر آموزشی بود و از میزان فعالیت‌های پژوهشی سال‌های پیش از انقلاب، تا انداز‌ه‌ای کاسته شد.
4.  دوره تشکل‌یابی دوباره و آموزش-پژوهش‌محوری: این دوره از میانه دهه ۱۳۷۰ تاکنون را در برمی‌گیرد و تفاوت‌هایی را در دولت‌های چهارگانه به خود دیده است، گاه فعالیت‌های جامعه-شناختی مورد اقبال واقع شده و گاه نیز با محدودیت‌ها و موانعی روبه‌رو بوده‌اند. رشته‌ها و گرایش‌های علوم اجتماعی و تحصیلات تکمیلی در این دوره گسترش یافتند.

   مهاجرت سرمایه انسانی به خارج از کشور، نقش تعیین‌کنند‌ه‌ای در وضعیت توسعه‌ای کشور‌های جهان سومی دارد

میرفردی توضیح می‌دهد که با گسترش واحد‌های دانشگاهی همچون دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام‌نور و دانشگاه علمی‌کاربردی، رشته‌های علوم اجتماعی نیز گسترش یافتند؛ اما چنین گسترشی در همۀ دانشگاه‌ها و مناطق کشور، کیفیت مطلوب و مورد انتظار را به همراه نداشته است.

* ‌تعریف مهاجرت از منظر جامعه شناسی

او در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که به زبانی ساده جابجایی محل زندگی فرد از یک منطقه به منطقه و یا سرزمین دیگر را مهاجرت می‌گویند. در تعریفی دیگر، بر پایە دانشنامە جمعیت‌شناسی مهاجرت، تغییر مکان افراد، یا گروه‌هایی از افراد، که با تغییر دائمی یا نیمه دائمی محل سکونت خود همراه است.

این نویسنده معتقد است که عامل مهمی که نقش مهاجرت را در پیوند با وضعیت توسعه تحلیل می‌کند، آموزش است. مهاجرت سرمایە انسانی یا جمعیت در سن فعال و ماهر و متخصص از یک منطقه به منطقه دیگر، می‌تواند توازن توانمندی‌های توسعه‌ای را دگرگون سازد.

* رابطه مهاجرت و توسعه جامعه

در این مقاله آمده است که مهاجرت سرمایه انسانی به خارج از کشور، نقش تعیین‌کنند‌ه‌ای در وضعیت توسعه‌ای کشور‌های جهان سومی دارد. رسالت جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسان در این فراگرد، مهم است و میزان توجه آنها به مهاجرت و زمینه‌ها و پیامد‌های آن، نقش مهمی در پویایی و توسعه جامعه دارد.
در ادامه می‌نویسد  با توجه به فعالیت ۹۰ سالۀ جامعه‌شناسی در ایران، این نوشتار در پی مرور مطالعات مهاجرت در ایران است و به این پرسش پاسخ دهد که جامعه‌شناسی ایران چه فعالیت‌هایی در زمینه مهاجرت، آموزش و توسعه داشته است؟

مهاجرت فزاینده موجب خالی شدن مناطق مهاجرفرست از سرمایه و نیروی انسانی فعال می‌شود و منجر به بازتولید عقب‌ماندگی در این مناطق شده است

* مطالعات مهاجرت و جامعه‌شناسی در ایران

به زعم میرفردی جامعه‌شناسی در ایران متناسب با تحولات اقتصادی و اجتماعی، تحولات چندگانه‌ای را به خود دیده است. در پی تغییرات در سبک و میزان مهاجرت در ایران، مطالعات علوم اجتماعی به ویژه جامعه‌شناختی در زمینه مهاجرت نیز دچار تحولات مرتبط با تغییر سبک مهاجرتی شدند.

مطالعات مهاجرت در ایران نشان داد که مهاجرت فزاینده موجب خالی شدن مناطق مهاجرفرست از سرمایه و نیروی انسانی فعال می‌شود و منجر به بازتولید عقب‌ماندگی در این مناطق شده است.

* تاثیرات مهاجرت سرمایه‌های انسانی به خارج از کشور

به گفته این پژوهشگر افراد جوان، تحصیلات و مهارت بیشترین سهم از مهاجران به شهر‌های بزرگ را دارند. مهاجرت این دسته از افراد موجب توسعۀ نابرابر مناطق کشور و بازتولید توسعه نیافتگی مناطق کم‌برخوردار می‌شود.

بدین‌ترتیب نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مهاجرت سرمایه‌های انسانی به خارج از کشور، گردانە بازتولید عقب ماندگی کشور را ایجاد می‌کند و با وجود گسترش آموزش تخصصی دانشگاهی و غیردانشگاهی در کشور، وضعیت نابسامان اشتغال در کشور، زمینۀ مهاجرت سرمایه‌های انسانی را فراهم می‌سازد.

او در انتها می‌نویسد مطالعات یک دهه اخیر نشانگر افزایش میل به مهاجرت به خارج از کشور است و میزان مهاجرت سرمایه‌های انسانی توانمند به خارج از کشور گسترش یافته است.