مطالعات جامعه‌شناسی فاجعه

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، فاجعه، خطر یا رخدادی است طبیعی یا توسط فن‌آوری ساخته انسان که در پی آن آسیب فیزیکی، تخریب، از دست دادن جان یا تغییر شدیدی به محیط زیست وارد می‌شود.

معصومه کمال‌ا‌لدینی (عضو گروه جامعه‌شناسی مصائب و بلایای طبیعی انجمن جامعه‌شناسی ایران) درپژوهشی با عنوان «تأملی بر مطالعات جامعه‌شناسی فاجعه» به واکاوی این موضوع پرداخته است که فاجعه در همە جوامع قابلیت اتفاق افتادن دارد، و زندگی انسان همیشه در طول تاریخ با بحران مواجه بوده است. فجایع و بحران‌هایی مثل جنگ، فقر، آتش سوزی‌های شهری و...با ورود به زندگی انسان‌ها وضعیت زندگی‌شان را دچار آشفتگی می‌کند. 

* پیامدهای فاجعه در جوامع انسانی

یکی از مهمترین پیامد‌های فجایع، مسائل و مشکلات اجتماعی است

به زعم این پژوهشگر امروزه مخاطرات طبیعی مثل، سیل، زلزله، خشک‌سالی و طوفان بر حسب عمق و شدت و وسعت و سطح مقاومت، آمادگی عینی و ذهنی جوامع و انسان‌ها و اقدامات پیش‌گیرانه با پیامد‌هایی فاجعه‌آمیز و بسیار متفاوت در جوامع انسانی همراه است.

او در ادامه می‌نویسد: تحقیقات جامعه‌شناسی نشان داده که یکی از مهمترین پیامد‌های فجایع، مسائل و مشکلات اجتماعی است. متخصصان علوم اجتماعی از منظری متفاوت با اندیشه‌مندان مهندسی و فنی به موضوع فجایع طبیعی می‌نگرند و فاجعه در این علم پدید‌ه‌ای اجتماعی تعریف می‌شود که از ساختار‌های اجتماعی و اقتصادی تأثیرپذیر است و با خود اختلالات اجتماعی نیز به دنبال دارد.

* جامعه‌شناسی فاجعه

کمال‌ا‌لدینی در این مقاله با اشاره به مطالعات انجام شده در عرصه جامعه شناسی فاجعه می‌نویسد: پژوهش‌هایی که از سال ۱۹۲۰ میلادی در جهان با تحقیقات پرینس و سوروکین و سپس کوارنتلی مطرح شد، امروزه اندیشه‌مندان اجتماعی را به مطرح شدن گرایشی جدید از جامعه‌شناسی با نام جامعه‌شناسی فاجعه سوق داده که به مطالعه عوامل اجتماعی، فرهنگی و پیامد‌های آن بر رفتار‌های انسان‌های آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده و فعالیت‌های سازمان‌های امدادرسانی می‌پردازد. 

جامعه‌شناسی فاجعه به مطالعه عوامل اجتماعی، فرهنگی و پیامد‌های آن بر رفتار‌های انسان‌های آسیب‌پذیر و آسیب دیده و فعالیت‌های سازمان‌های امدادرسانی می‌پردازد

او می‌نویسد گروه جامعه‌شناسی فاجعه یا مصائب اجتماعی در ایران عمری کوتاه دارد و از سال ۱۳۶۹ پس از فاجعه زلزله منجیل آغاز و در سال ۱۳۸۲ با وقوع زلزله بم به اوج فعالیت خود رسید.

به زعم کمال‌ا‌لدینی نشر مقاله‌های تحقیقی علمی و بررسی آثار جامعه‌شناسان، هر چند اندک، در گسترش و کارآمد شدن این گرایش در نظام دانشگاهی ایران و سازمان مدیریت بحران تأثیر مهمی دارد، و در زمینه‌های مختلفی به توصیف مختصات گوناگون اجتماع حادثه دیده می‌پردازد.

این پژوهشگر در نهایت با اشاره به این موضوع که تحلیل رابطە بین متغیر‌های گوناگون، محدودیت‌ها، ظرفیت‌ها و اسطوره‌زدایی از رفتار مردم مصیبت‌دیده و خنثی کردن پندار‌های ناروا، ایجاد مدیریت مردمی و خردمندانه در زمان فاجعه می‌پردازد و به مدیریت بحران کمک می‌کند.

در انتها لازم به ذکر است که در کنار سایر حوزه‌های مطالعاتی، پژوهش‌های متعددی توسط محققان علوم اجتماعی و به صورتی محدودتر توسط جامعه‌شناسان در چند دهە گذشته انجام گرفته است.