جایگاه منطقه‌ای ایران در انتشارات علمی ایمنی‌شناسی و میکروب‌شناسی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، علی‌رغم وجود جایگاه برجسته‌ کشور در کمیت تولیدات علمی حوزه‌ ایمنی‌شناسی و میکروب‌شناسی، کیفیت این تولیدات نسبت به متوسط منطقه‌ای و جهانی پایین‌تر است.

در رابطه با این موضوع، پژوهشگران مطالعه‌ای انجام داده‌اند که در این مطالعه ضمن تعیین کشور‌های قوی، متوسط و ضعیف منطقه، مشخص شد که رابطه‌ی بین شاخص‌های استنادات و تولیدات علمی نسبت به تمامی رابطه‌های دو به دویی در شاخص‌های منتخب بیشتر است.

* وضعیت کلی تولید علم در جهان

پژوهش حاضر جهت تعیین جایگاه ایران در انتشارات علمی حوزه‌ ایمنی‌شناسی و میکروب‌شناسی انجام شده است و اهداف دیگر آن تعیین وضعیت کلی تولید علم جهان، خاور‌میانه و ایران، شناسایی الگو‌های تالیف تولیدات علمی جهان، خاور‌میانه و ایران، شناسایی میزان همکاری‌های علمی ایران با کشور‌های خاورمیانه و جهان، و بررسی ارتباط بین شاخص‌های تولیدات علمی، استنادات، همکاری‌های علمی منطقه‌ای و همکاری‌های علمی فرا منطقه‌ای با یکدیگر هستند.

این پژوهش از نوع کاربردی و با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی و جامعه پژوهش ۳۰۶۲۲ مدرک حوزه‌ ایمنی‌شناسی و میکروب‌شناسی کشور‌های خاور‌میانه طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ است. در آن برای تعیین جایگاه کشور‌ها و روابط بین شاخص‌ها از تحلیل عامل اکتشافی و ماتریس همبستگی و پایگاه سایول استفاده شده است.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که به ترتیب کشور‌های ایران، ترکیه، و عربستان در شاخص‌های تولیدات علمی، استنادات، همکار‌های منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و همکاری کل جزو کشور‌های قدرتمند اطلاعاتی منطقه محسوب شدند؛ و به‌جهت تعیین جایگاه در منطقه، شاخصِ استنادات نسبت به سایرین بیشترین وزن را داشت.

از منظر جایگاه، ایران در ایمنی شناسی و میکروب شناسی، رتبه قابل قبولی در سطح منطقه و در میان کشور‌های دیگر به دست آورده است و رقابت ایران باکشور‌های ترکیه و عربستان مشهود است

بر اساس یافته‌های این پژوهش، ایران در شاخص‌های تولیدات علمی و استنادات به‌ترتیب با ۴۳.۶۳% و ۳۳.۷۶% رتبه اول، در شاخص همکاری‌های منطقه‌ای با ۴۳.۶۳% رتبه سوم، در شاخص همکاری‌های فرامنطقه‌ای با ۲۳.۵۶% رتبه دوم و در شاخص همکاری کل با ۲۲.۱۲% رتبه دوم را دارد.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که از منظر جایگاه، ایران در ایمنی شناسی و میکروب‌شناسی، رتبه قابل قبولی در سطح منطقه و در میان کشور‌های دیگر به دست آورده است و رقابت ایران باکشور‌های ترکیه و عربستان مشهود است.

* نحوه محاسبه جای‌گیری کشور‌های منطقه در آمارها

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که وضعیت جایگیری کشور‌های منطقه در آمار کشور‌های قدرتمند، وابسته به وضعیف مطالعاتی منطقه بر اساس هر شاخص است و هر کشور با توجه به ظرفیت‌های خود عملکرد متفاوتی داشته است که اصولابه تصمیم‌های کلان و قوانین علمی و پژوهشی مربوط به کشور بر می‌گردند. برای مثال در اسناد بالادستی ایران، یکی از شاخص‌های اصلی، رسیدن به جایگاه بالا در تولید علم است و رتبه خوب ایران در این راستا، می‌تواند متأثر از این سیاست باشد.

به طور کلی وجود چهار کشور ایران.ترکیه، عربستان، و امارات متحد عربی در بالای جدول رتبه بندی، آن‌ها را در زمره کشور‌های قدرتمند اطلاعاتی منطقه در حوزه‌های مورد بررسی، قرار داده است و این برتری می‌تواند متأثر از وضعیت اقتصادی مطلوب‌تر، تمرکز بر خودکفایی و ارتقای علمی، سیاست‌گذاری و ارتباطات علمی مناسب در آنها نسبت به دیگران باشد.

تعیین جایگاه کشورها در این پژوهش متأثر از وضعیت اقتصادی مطلوب‌تر، تمرکز بر خودکفایی و ارتقای علمی، سیاست‌گذاری و ارتباطات علمی مناسب در آنها نسبت به دیگر کشورها می‌باشد

در مقابل، عملکرد نامناسب کشورهایی، چون آذربایجان، سوریه، ارمنستان، و بحرین به نزول رتبه‌ی ایشان انجامیده است و به نظر میرسد که ناآرامی‌های منطقه، جنگ‌های داخلی، خارجی، جمعیت پایین و نبود زیرساخت مناسب مرتبط با آموزش و پژوهش می‌توانند توجیهی بر این نتیجه باشند..

* موارد تاثیرگزار بر جایگاه علمی کشورها

نتایج پژوهش حاضر در تعیین جایگاه کشور‌ها در شاخص‌های یاد شده با نتایجی که Aytac و Leydesdorff به‌دست آورده بودند هم‌خوانی دارد. در انتها، بررسی ارتباط بین شاخص‌های مدنظر برای تمامی کشور‌ها نشان داد که تمامی شاخص‌ها می‌توانند به تنهایی یا به صورت ترکیبی بر جایگاه علمی نهایی یک کشور در این منطقه تأثیرگذار باشند.

لیکن بر اساس یافته‌های این مطالعه، برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت کشور‌ها بر دو شاخص استناد دریافتی و تولیدات علمی در بهبود جایگاه علمی کشور‌ها در حوزه‌های موصوف بسیار مؤثر است. همچنین، ارتباط قوی بین شاخص‌های همکاری علمی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌تواند گواهی بر اهمیت تدوین سیاست‌های مربوط به توسعه‌ی همکاری‌های علمی برای سیاست گذاران این حوزه‌ها و نیز توجه بیشتر به ارتباطات علمی با دانشمندان کشور‌های دیگر برای پژوهشگران ایرانی باشد.

گفتنی است، این یافته‌ها، به صورت یک مقاله علمی پژوهشی باعنوان «جایگاه منطقه‌ای ایران در انتشارات علمی ایمنی‌شناسی و میکروب‌شناسی» تهیه شده که در دوماهنامه «پیاورد سلامت» منتشر شده است. این نشریه متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.