مجسمه؛ از اغتشاش بصری تا زیباسازی شهری

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در عصر حاضر، فضا‌های متعدد شهری با بافت­‌های گوناگون و وضعیت ترافیکی، طراحی شهری و پیکربندی مختلف، محمل مناسبی برای عرض‌­اندام بسیاری پدیده­‌های موزون و متاسفانه ناموزون شده است. یکی از مظاهر شایسته در این فضا‌ها که در حوزه زیباسازی و انسجام‌­بخشی معنایی و صوری هم بسیار پرمدعاست، مجسمه­‌سازی شهری است.

مجسمه‌­سازی شهری به مثابه راه­‌حلی مطلوب درجهت رفع نابسامانی­‌های بصری، زیباسازی و نقش کارکردگرایی که برای خود قائل است، به فضا‌های محیطی عمومی و به میان خیل گسترده شهروندان ـ مخاطبان هنر شهری ـ آمده است.

محسن موسیوند (دکتری پژوهش‌هنر) در مقاله‌ای با عنوان «بررسی عوامل موثر در کیفیت مجسمه­‌سازی شهری» به این موضوع اشاره می‌کند که مجسمه­‌سازی شهری به‌­رغم اهداف شایسته خود، نه تنها در بسیاری موارد موفق نبوده؛ بلکه خود به عنوان عنصری مزاحم بر اغتشاش بصری فضا‌های شهری افزوده است.

* عوامل تاثیرگذار در کیفیت مجسمه‌­سازی شهری

این پژوهشگر می‌نویسد مهمترین عوامل تاثیرگذار در کیفیت مجسمه‌­سازی شهری این دو مورد است:

•  وضعیت پیکربندی مجسمه‌­سازی شهری
•  نقش و کارکرد‌های مجسمه‌­سازی شهری

موسیوند در این مقاله در هر دو بخش مؤلفه­‌ها و عوامل موثر بر کیفیت مجسمه­‌سازی شهری و نیز حضور کارکردگرایانه آن، با توجه به برخی نمونه­‌ها در سطح شهر تهران بررسی کرده است؛ ­روش مقاله توصیفی - تحلیلی است.

* رابطه هنر شهری وآسایش شهروندان

موسیوند در این پژوهش توضیح می‌دهد که امروزه اگرچه دنیا آکنده از دستاورد‌های نوین بشر است؛ آورده­‌هایی که با هدف ایجاد رفاه و آسایش بیشتر خلق شده‌ ­است، اما این مصنوعات، انسان امروزی را به نوعی قربانی خودخواهی­‌های خود کرده است. نمود بارز این مساله را در شهر‌ها و فضا‌های آن می‌­توان یافت؛ اتومبیل، ترافیک و عناصر و لوازم متبوع آن، مبلمان شهری نامتناسب، قطار‌های شهری و غیره، همه این موارد بر سرعت و پیشبرد بهتر کار‌ها افزوده، اما در مقابل در بسیاری از موارد دیگر گریبان انسان امروزی را گرفته است.

او بیان می‌کند در جای­‌جای نقاط شهری بار بصری سنگین عناصر مصنوع در فضا‌ها و ازدحام پدیده­‌های ناموزون و ناهماهنگ، همگی به اغتشاش و آشفتگی فضا‌ها انجامیده است و شهروندان را به بسیاری از مشکلات روحی و به‌­ویژه عدم آرامش بصری دچار ساخته است.

بسیاری از همین احجام شهری، خود به عنوان عنصری مزاحم، بر اغتشاش بصری فضا‌های شهری بیافزاید؛ این امر درواقع ناشی از عدم درک صحیح چگونگی طراحی، اجرا و نصب این آثار است

به زعم این پژوهشگر هنرهای شهری به‌­ویژه مجسمه‌­سازی شهری، مقوله­‌ای است که به تبع ویژگی­‌های اساسی خود، امروزه درصدد درمانِ بخشی از این نابسامانی‌­هاست، هرچند علی­رغم اهداف کارکردگرایانه خود، در بسیاری موارد چندان هم توفیق‌­آمیز نبوده است.

* چرایی تبدیل عناصر شهری به معضلات شهری

این پژوهشگر در این مقاله می‌نویسد بسیاری از احجام شهری، خود به عنوان عنصری مزاحم، بر اغتشاش بصری فضا‌های شهری بیافزاید؛ این امر درواقع ناشی از عدم درک صحیح چگونگی طراحی، اجرا و نصب این آثار است و از این میان آن­ معضلی که بیشتر خودنمایی می­کند، عدم ارتباط مناسب میان فرم و شکل یک حجم شهری با فضای محیطی و پیرامونی آن است؛ و این مساله درواقع بیانگر ضرورت ارائه مباحث، تحقیقات و بررسی­‌های دقیق و مصداقی را در این حوزه از هنر شهری نشان می­دهد.

در این پژوهش آمده است که دستیابی به دیدگاهی جامع در این ارتباط، می­تواند به مسئولان و متصدیان مربوطه، طراحان شهری و البته خود هنرمندان، در روند برنامه‌­ریزی صحیح و نیز ارائه طرح‌­های متناسب با محیط و نهایتا خلق فضا‌هایی زیبا و هنرمندانه که هم به ارتباط متقابل شهروندان با آن و هم درعین حال بتواند به افزایش سواد هنری و بصریِ عمومی بیانجامد، یاری رساند.

* تفاوت و تعریف واژه مجسمه و حجم  

در این مقاله آمده است که در تعریف دقیق هنری، میان واژه «مجسمه» و «حجم» تفاوت ظریفی وجود دارد؛ حجم ـ در تعریف هنری‌ـ اثری هنرمندانه و زیبایی­‌شناسانه است که عموما حداقل شرط اطلاق آن، دارا بودن سه بعد طول، عرض و ارتفاع است و اینکه بتوان از جهات مختلف با آن ارتباط بصری برقرار کرد. حتی در برخی سبک­‌ها و دیدگاه­‌های نوین مانند آثار الکساندر کالدر، بعد چهارم (حرکت) را نیز به اثر می­‌افزایند.

اما مجسمه، اصطلاحا حجمی است آشنا که معمولا نمایشی شبیه­‌سازانه از بدن انسان و حیوانات یا دیگر جانداران است و درواقع حجم اعم از مجسمه است. اما به دلیل وفور به­‌کارگیری واژه مجسمه به­‌جای واژه حجم ـ به­‌ویژه در حوزه هنر شهری ـ حتی در میان هنرمندان، در مقاله حاضر هم، با اغماض و در پاره­ای موارد، واژه مجسمه­‌سازی شهری به‌­کار برده شده است.

این پژوهشگر می‌نویسد در این مقاله و به‌­صورت نمونه‌­ای با بهره‌­گیری از ارزیابی برخی آثار موفق در زمینه احجام شهری تهران و نیز آوردن برخی از آثار ناموفق و نامتناسب در فضا‌های شهری تهران، سعی بر آن دارد که به مساله کیفیت مجسمه­‌سازی شهری  بپردازد.

در آخر فضای شهر تهران به نسبت دیگر شهرهای تهران فضایی آشفته و مغشوش از نظر بصری است. معماری و فضاسازی‌های شهری از پیش مناسب سازی نشده‌اند و یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های مجسمه‌سازی شهری تهران همین مکان‌های نامناسب برای نصب مجسمه‌های شهری است. پس بی شک مکان مند بودن آثار چندان ممکن نیست. مجسمه‌ها عموما در کارگاه ها ساخته می‌شوند و بعد در فضاهای خالی قرار می‌گیرند. در حالی که مجسمه باید در پیوند با فضا معنای بگیرد و ساخته شود. 

علاوه بر مسئله مکان یکی دیگر از ضعف‌های مجسمه‌های این روزهای شهر تهران دور بودن این احجام از معنای معمول مجسمه هستند. شهروندان بیشتر انگار با مشتی عروسک و اسباب بازی طرف هستند و از این رو چندان نمی‌توان با آن‌ها ارتباط برقرار کرد.