اوتیسم بیماری یا اختلال شناختی؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا- *سمیه مرادیان؛ در چند سال اخیر  اوتیسم  را بیش از گذشته در میان عموم مردم می‎شنویم. بسیاری آن را به عنوان یک بیماری می‌شناسند، «اوتیسم به عنوان یک بیماری.» اما باید دانست که این یک باور غلط و رایج در جامعه است.

اوتیسم را نمی‎توان به چشم یک بیماری دید، بلکه صرفا یک اختلال رشدی و عصبی است که حساسیت سیستم عصبی و دشواری در تمرکز را به همراه دارد. این اختلال از دوران کودکی و عموماً سه سال اول زندگی خود را بروز می‎دهد و تا پایان عمر گریبان‎گیر فرد است. اوتیسم نوعی اختلال تکاملی است که با رفتارهای ارتباطی  و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود.

شاید اگر کسی 10 سال پیش راجع به این اختلال سخن می‌گفت، برای بسیاری ناآشنا بود، اما این روز‌ها با توجه به فراگیرتر شدن روش‎های تشخیص، غربالگری‎ها و انواع راهکار‌های توانبخشی، شناخت عمومی نیز از این اختلال افزایش یافته است. 

اوتیسم را باید ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی در نظر بگیریم. اوتیسم بازتاب عدم همکاری بین بخش‎های مختلف مغز است که موجب رفتار‌های متمایز کننده‎ای درمیان افراد مبتلا می‎شود. از جمله رفتار‌های شایع در میان افراد اوتیستیک می‎توان به بی‌توجهی به محیط بیرون، حساسیت نسبت به برخی از صداها، رنگ‎ها یا مکان‎های شلوغ و پر تردد اشاره کرد. این افراد در دوران نوزادی نیز عمدتاً نسبت به محرک‎های بیرونی واکنشی نشان نمی‎دهند و با افزایش سن هم عمدتاً نسبت به شنیدن نام خود بی توجه‎اند.

افراد دچار اوتیسم بی ­تفاوت- به نظر می‌رسند و - به ­سختی- می‌توانند با دیگران ارتباط عاطفی برقرار کنند.

در این افراد حرکات تکراری (دست زدن، پریدن) پاسخ‌های غیر معمول به افراد، دلبستگی به اشیا و یا مقاومت در مقابل تغییر نیز دیده می‌شود و ممکن است در حواس پنجگانه (بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی) نیز حساسیت‌های غیر معمول نشان دهند.

افراد اوتیستیک ممکن است کار تکراری یا همان (کلیشه) هم مانند خاموش روشن کردن پریز برق داشته باشند، واکنش آنها به -تجربه­ حسی نیز غیرعادی است. به عنوان مثال حواسشان با صدای چکه کردن شیر آب به شدت پرت می‌‌شود.

طبق آمار نرخ شیوع اختلال طیف اوتیسم در سراسر جهان در حال افزایش است و این مورد در پژوهش‌های مختلف نیز تایید شده است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در ۳۰ مارس ۲۰۲۲، از هر ۱۰۰ کودک ۱ کودک دارای اوتیسم است و طبق گزارش مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا در مارس ۲۰۲۳  از هر ۳۶ نفر ۱ نفر دارای اوتیسم است. یا طبق آماری دیگر از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۸ تشخیص اوتیسم در بریتانیا حدود ۷۸۷ درصد افزایش یافته است.

اکنون، هیچ درمانی برای بهبود  اختلال طیف اوتیسم  ASD وجود ندارد، اما مداخلات زیادی برای استفاده جهت کودکان خردسال ایجاد و مورد مطالعه قرار گرفته است. این مداخلات ممکن است علائم را کاهش دهند ، توانایی شناختی و مهارت‌های زندگی روزمره کودک را بهبود ببخشند و توانایی او را برای عملکرد و مشارکت در جامعه به حداکثر برسانند.

علاوه بر روش و رویکرد اصلی ABA که در آموزش و درمان اوتیسم استفاده می‌شود، از رفتار درمانی، گفتار درمانی، آموزش درمانی و داروهای روان انگیز پیشنهاد و تجویز می‌شود. مداخلات پراکنده و غیرجامع دیگری نیز در این زمینه وجود دارند که ممکن است در فرایند آموزش و درمان استفاده شوند.کاردرمانی، گفتار درمانی، بازی درمانی ، رژیم غذایی و… نیز ممکن است به عنوان مداخله مورد استفاده قرار بگیرد.

تحلیل رفتاری کاربردی یا ABA با روش لوواس آغاز شد که پشتوانه‌ای علمی بر اساس بررسی‌های جامع و گسترده بالینی دارد. مداخله ABA شامل بیش از ۴۰ ساعت درمان همه جانبه و جامع در هفته است، در طی روز برنامه‌ای بین ۶ الی ۸ ساعت که به طور انفرادی بین درمانگر (مربی) و فرد دارای اوتیسم است انجام می‌‌شود. این برنامه بین 5 الی  ۷ روز  در هفته است که اغلب دو سال یا بیشتر طول می‌کشد. هر جلسه درمانی بین ۲ الی ۳ ساعت است که در این میان زمانی برای زنگ تفریح (استراحت) در نظر گرفته می‌شود.

بهترین راه درمان اختلالی با علائم مختلف و چندوجهی، نیاز به برنامه جامعی دارد که بتواند تمام جنبه‌های این اختلال را تحت تأثیر قرار دهد. درمانی که بتواند علائم اختلال را کم کند و مشکلات کودک را به حداقل برساند، به‌عنوان یک درمان جامع و تأثیرگذار پذیرفته می‌شود.

کودکان دارای اختلال اوتیسم به سه سطح تقسیم بندی می شوند:

 سطح 1  ) خفیف‌ترین

سطح 2) اختلال اوتیسم متوسط

و سطح 3) دارای شدید‌ترین میزان اختلال.

بنابراین درمان این اختلال‌ها بسته به سطحی که کودک در ان وجود دارد نیز بستگی دارد.

در کودک مبتلا به اتیسم رفتا ر نامطلوب نباید تقویت شود به جای آن وقتی کودک اوتیستیک پاسخ درستی ارائه می‌دهد تشویق شود و به او جایزه داده شود. رفتارهای منفی و پاسخ‌های نادرست را باید نادیده گرفت، کودک را نباید تنبیه کرد و باید از تکنیک‌های رفتار درمانی برای آن استفاده شود.

انعطاف‌پذیر بودن در رفتار با کودکان اوتیسم اهمیت زیادی دارد. بعضی از رفتارهای اوتیستیک عجیب به نظر می‌رسند، اما خطرناک و مخرب نیستند. از نمونه این رفتارها می‌توان به رفتارهای خودانگیزشی مانند تکان دادن دست اشاره کرد. اگر یک رفتار مشکل‌ساز به ندرت رخ می‌دهد، مانع فعالیت روزمره خانواده شما یا دیگران نمی‌شود و به فرزندتان یا سایر افراد آسیب نمی‌رساند، باید تا حد امکان آن را نادیده بگیرید.

در رفتار با کودکان اوتیستیک از زبان ساده استفاده کنید، ارتباط با کودک اوتیستیک باید با استفاده از زبان و دستورالعمل‌های ساده انجام شود. این کودکان اغلب در درک ظرافت‌های زبان کلامی یا زبان بدن مشکل دارند.

وقتی فرزندتان شروع به بازی می‌کند، به جای اینکه در مورد کاری که نباید انجام دهد صحبت کنید، به طور شفاف و واضح به او بگویید که چه کاری را باید انجام دهد. به عنوان مثال اگر فرزندتان در حال کشیدن دُم سگ است، نگویید: «به سگ آسیب نزن»، در عوض می‌توانید بگویید: «سگ را به آرامی نوازش کن».

در رفتار با کودکان اوتیسم ایمنی را در اولویت قرار دهید، بسیاری از رفتارهای کودکان اوتیستیک به خود آن‌ها یا دیگران آسیب نمی‌زند. با این حال، هر زمان که کودک شروع به نشان دادن واکنش‌های فیزیکی کرد، باید از امنیت او و اطرافیانش مطمئن شوید. اگر عصبانیت کودک را به سختی می‌توان متوقف کرد، حتما اجسام سخت یا تیزی که ممکن است در مسیر او قرار بگیرند را بردارید.

* روان‌درمانگر