ویژگی‌های پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، شهرنشینی در ایران پدیده‌ای فزاینده محسوب می‌شود. داده‌های آماری و نیز نرخ رشد جمعیت شهری کشور حاکی از استمرار افزایش جمعیت است این در حالی است که اغلب یافته‌های تحقیقاتی پژوهشگران بر وجود رابطه آماری مستقیم، بین افزایش جمعیت و نرخ جرایم آسیب‌های اجتماعی و به تعبیر دیگر آنومی‌های شهری صحه می‌گذارد.

نوذر قنبری(عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه)، میلاد عزیزی (عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کرمانشاه) و اردشیر فاتحی(پژوهشگر) در مقاله‌ای با عنوان «امنیت و ایمنی و پیشگیری از جرم با استفاده از طراحی محیطی در فضا‌های شهری» متمرکز بر موضوع امنیت به تحلیل فضا‌های شهری می‌پردازند.

در این پژوهش جرم‌هایی مربوط به افراد یا اموال، مانند تجاوز، دزدی یا اعمال زور، دستبرد، سرقت‌های مرتبط با اتومبیل و دزدی‌های عادی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

* مثلث سعادت بشر

این پژوهشگران در این مقاله می‌نویسند: احساس امنیت، احساس اجتماعی نمودن، احساس احترام به خود، این سه عامل جامع که نیاز‌های اساسی جوامع بشری هستند، به عنوان «مثلث سعادت بشر» بیان شده‌اند.

احساس امنیت، احساس اجتماعی نمودن، احساس احترام به خود، این سه عامل جامع، به عنوان «مثلث سعادت بشر» بیان شده‌اند

از نظر آنان در مدیریت شهری، سه عامل فوق را می‌توان به صورت زیر واکاوی کرد:

• احساس وجود امنیت برای شهروندان
• احساس برخورداری از امکان برقراری ارتباط با دیگران 
• احساس با اهمیت بودن نظرات و خواسته‌های شهروندان

از نظراین نویسندگان هر چند که احساس ناامنی یک احساس درونی است، ولی نمی‌توان نقش فضا را در کاهش یا تشدید این نوع احساس نادیده گرفت.

از منظر این پژوهش فضا و طراحی محیطی تاثیری مستقیمی بر وضعیت جرم‌های شهری دارد، طبق اطلاعات، در تامین امنیت فضا‌های شهری، علاوه بر نیروی انتظامی، سازمان شهرداری و نهاد‌های مردمی می‌توانند تاثیر زیادی داشته باشند.

* ویژگی‌های پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی

۳۰ درصد از مجرمینی که مرتکب سرقت شده‌اند، کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم را جهت فرار یا مخفی شدن مناسب دانستند. ۲۶ درصد مکان‌های خلوت، ویرانه‌ها و ساختمان‌های خالی از سکنه را انتخاب کردند. ۱۲ درصد شلوغی محل، ۹ درصد تاریکی محل وقوع جرم، ۶ درصد فضای سبز و ۴ درصد عدم حضور نیرو‌های انتظامی را جهت فرار یا مخفی شدن مناسب دانست

پژوهشگران در مقاله خود به این موضوع اشاره کرده‌اند که پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی دارای شش رکن و ویژگی قابل تصور است:

• تعیین قلمرو
• نظارت     
• کنترل ورودی   
• تصویر و نگهداری از فضا   
• سخت کردن آماج جرم   
• فعالیت پشتیبانی

از نظر قنبری و همکارانش تحقیقات اثبات کرده است، که مجرمین در انتخاب محل وقوع جرم سنجیده و منطقی عمل می‌کنند و در حد امکان محدوده‌هایی را برای ارتکاب جرم برمی‌گزینند که شرایط مناسب‌تری را داشته باشد.

بنابراین چنانچه بتوان از نقطه نظر مکانی-فضایی امکان ارتکاب جرم را از مرتکب آن گرفت و یا این فرصت‌ها را به حداقل رساند، جامعه سریع‌تر راه سلامت را پیموده و نرخ تبهکاری در شهر به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد یافت.

* امکانات محل وقوع جرم سرقت جهت فرار یا مخفی شدن

نتایج بخش نظرسنجی این پژوهش نشان می‌دهد که طی بررسی‌های به عمل آمده ۳۰ درصد از مجرمینی که مرتکب سرقت شده‌اند، کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم را جهت فرار یا مخفی شدن مناسب دانستند. ۲۶ درصد مکان‌های خلوت، ویرانه‌ها و ساختمان‌های خالی از سکنه را انتخاب کردند. ۱۲ درصد شلوغی محل، ۹ درصد تاریکی محل وقوع جرم، ۶ درصد فضای سبز و ۴ درصد عدم حضور نیرو‌های انتظامی را جهت فرار یا مخفی شدن مناسب دانست.

کوچه‌های پیچ در پیچ که بیشتر در محلات مسکونی بافت‌های قدیمی شهر‌ها موجود است، به دلیل شرایط کالبدی خاص، پیچیده بودن و تداخل کوچه‌ها در یکدیگر امکان مناسبی را جهت فرار یا مخفی شدن مجرمین فراهم کرده است

به زعم این پژوهش کوچه‌های پیچ در پیچ که بیشتر در محلات مسکونی بافت‌های قدیمی شهر‌ها موجود است، به دلیل شرایط کالبدی خاص، پیچیده بودن و تداخل کوچه‌ها در یکدیگر امکان مناسبی را جهت فرار یا مخفی شدن مجرمین فراهم کرده است. مجرمینی که در اینگونه محلات مسکونی مرتکب جرم شده‌اند به راحتی از موقعیت کوچه‌ها استفاده کرده و خود را از محل وقوع جرم دور ساخته‌اند.

یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است از تعداد کل مجرمینی که کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ را جهت فرار یا مخفی شدن خود برگزیده اند ۳۹ درصد مربوط به جرم سرقت از منازل مسکونی و ۳۰ درصد مربوط به سرقت موتورسیکلت یا لوازم آن است که از موقعیت کوچه‌ها برای فرار خود استفاده کرده‌اند.

این پژوهش مطرح می‌کند مهمترین هدف برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، توزیع بهینه و متناسب کاربری‌ها در مناطق مختلف شهر است. بنابراین برنامه ریزی باید به گونه‌ای متوازن و متعادل انجام گیرد که انواع مختلف کاربری‌ها و خدمات در تمام نقاط شهر توزیع شوند تا تمرکز کاربری‌ها در بخش‌های خاصی از شهر موجب تراکم بیش از حد جمعیت و فعالیت‌ها در این نواحی نشود. در غیر این صورت تراکم و ازدحام بیش از حد موجب بروز مشکلات و مسائل مختلفی خواهد شد و رفاه و آسایش شهروندان را با مشکل مواجه خواهد ساخت.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امنیت عامل بسیار مهم و شرط اساسی برای یک مجموعه مسکونی یا اداری است. امنیت در محل کار یا زندگی از طریق عوامل مختلفی قابل تامین است که یکی از آن‌ها طراحی مناسب و سازگار با اصول و ضوابط ایمنی و پیشگیرانه است. البته در کنار این مطلب به این نکته باید توجه داشت که تحقق امنیت و پیشگیری از جرم بدون توجه به عوامل اجتماعی، اقتصادی، مدیریت مناسب، پلیس کار آمد، و... امکان پذیر نیست.

* جرم و پدیده شهرنشینی

 این پژوهش ادامه می‌دهد، از آنجا که جرم و پدیده شهرنشینی با یکدیگر ملازمه دارند، در پاره‌ای از کشور‌ها مدیریت پیشگیری از جرم به وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری‌ها محول شده است. از این رو یکی از مسائل مربوط به توسعه شهرها، معماری پیشگیرانه شهری محسوب می‌شود. بنابراین با توجه به اینکه وزارت مسکن، متولی پیشگیری از جرم است، می‌توان در ایجاد شهرک‌ها و شهر‌های جدید و توسعه شهر‌های موجود از یافته‌های جرم شناسی پیشگیرانه استفاده کند.

* پیشگیری با کمک معماری و شهرسازی

این پژوهش خاطرنشان می‌کند توجه به این مطلب ضرورتی است که معماری پیشگیرنده از جرم می‌بایست با سایر ملاحظات معمول در شهرسازی و ساخت اماکن مسکونی از قبیل زیباسازی، صرفه جویی اقتصادی، رعایت حقوق و آزادی فردی، خلوت و حریم خصوصی فرد همخوانی و مطابقت داشته باشد. اصول طراحی محیطی با رویکرد پیشگیرانه می‌تواند به گونه‌ای آسان، ارزان و کارآمد در هنگام ساخت یا تعمیر مجموعه‌های مسکونی اعمال گردد.

این پژوهش توضیح می‌دهد که تحلیل فضایی جرایم با رویکرد کانون‌های جرم خیز به صورت راه کاری موثر برای کنترل پیشگیری از جرایم شهری است. این تحلیل‌ها به مدیریت شهری و سایر مسئولان ایمنی شهر از جمله مسئولان قضایی و انتظامی این امکان را می‌دهد که با اقدامات پیشگیرانه شامل شناسایی محدوده‌های جرم خیز شهر در آینده و ارائه راه کار‌ها برای ایمن سازی و بهبود شرایط فعلی و اقدامات کنترل و درمانی در کانو ن‌ها جرم خیز فعلی که با درک عامل بروز جرم از ابعاد کالبدی است. تصمیمات لازم را برای از بین بردن و یا کاهش اثرات این عوامل در سطح شهر اتخاذ نمایند.