آثار مثبت اصلاح تعرفه‌های پلکانی برق در بخش خانگی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت مصرف و نظام تعرفه‌گذاری برق در بخش خانگی» بیان می‌کند که شاخص شدت انرژی در ایران بالاتر از میانگین جهانی است که به‌معنی سهم بالای مصرف انرژی در مصارف غیر‌مولد و همچنین بهره‌وری پایین در بخش‌های مولد است؛ بنابراین می‌توان گفت بهینه‌سازی مصرف انرژی در ایران، ازجمله اولویت‌های بخش انرژی کشور است.

یکی از مسائلی که تأثیر مستقیمی بر الگوی مصرف انرژی دارد، نحوه تخصیص یارانه به مصرف‌کنندگان انرژی است. با توجه به اینکه قیمت انواع حامل‌های انرژی در ایران مشمول یارانه انرژی است، همواره افرادی که مصرف بیشتر داشته باشند از یارانه بیشتری برخوردار می‌شوند. این مسئله طرح‌های مدیریت مصرف را با اختلال مواجه کرده و در مورد حامل انرژی برق نیز، به ناترازی اقتصادی صنعت برق دامن می‌زند.

* تعیین تعرفه‌های برق در بخش خانگی

این پژوهش ادامه می‌دهد که تعیین تعرفه‌های برق در بخش خانگی باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن کمک به مدیریت مصرف، باعث فشار اقتصادی بر خانوار‌ها نشده و با شرایط آب‌و‌هوایی هر ناحیه همخوانی داشته باشد. در این راستا تعرفه‌گذاری برق در ایران به‌صورت پلکانی بوده و با توجه به جغرافیای کشور و زمان‌های مختلف سال، ۵ نوع تعرفه شامل ۴ منطقه گرمسیری (ماه‌های گرم) و یک منطقه عادی (به‌علاوه ماه‌های غیر‌گرم مناطق گرمسیر) تعریف شده است و بسته به میزان مصرف، تعرفه برق مشترکان نیز متفاوت است. 

* اصلاح نظام افزایش پلکانی تعرفه برق

در این پژوهش آمده است که اصلاح نظام افزایش پلکانی تعرفه برق در بخش خانگی و حذف یارانه مشترکان پرمصرف، در بند «ی» تبصره «۸» قانون بودجه سال ۱۴۰۰، بند «ک» تبصره «۱۵» قانون بودجه سال ۱۴۰۱، بند «ل» تبصره «۱۵» قانون بودجه ۱۴۰۲ و همچنین ماده (۶) قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، به وزارت نیرو تکلیف شده است. در این راستا از پایان سال ۱۴۰۰، اصلاحاتی در تعرفه‌های برق انجام شده است.

این پژوهش توضیح می‌دهد که طبق قانون، تعرفه مشترکین کم‌مصرف خانوار‌های تحت پوشش کمیته امداد امام‌خمینی (ره) و سازمان بهزیستی برابر صفر، مشترکین با میزان مصرف کمتر از الگو به‌صورت یارانه‌ای و مشترکین پرمصرف به‌صورت غیریارانه‌ای و براساس الگوی افزایش پلکانی تعیین شده است. 

* تعداد مشترکان برق خانگی

در این پژوهش بیان می‌شود که تعداد مشترکان برق خانگی در سال ۱۴۰۱ برابر با ۳۱.۴ میلیون مشترک و سهم این مشترکان از کل مصرف برق، معادل ۳۲ درصد بوده و در ماه‌های گرم سال (خرداد تا شهریور) این سهم به ۴۱ درصد رسیده است. همچنین روند مصرف برق در بخش خانگی نیز در سال‌های اخیر صعودی بوده است. علاوه‌بر ورود مشترکان جدید بخش خانگی، تغییر الگوی مصرف مشترکان (افزایش سرانه مصرف برق مشترکان خانگی) نیز در افزایش مصرف بخش خانگی اثرگذار بوده است. به‌طور متوسط در بیست سال اخیر، مصرف برق مشترکان خانگی سالیانه حدود ۵.۷ درصد افزایش یافته و مصرف سرانه هر مشترک نیز سالانه حدود ۱.۳ درصد رشد کرده است. 

این  پژوهش توضیح می‌دهد که شرایط آب‌و‌هوایی استان‌ها نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان مصرف برق داشته است. به‌طوری‌که بیشترین سرانه مصرف برق بخش خانگی مربوط به استان‌های جنوبی کشور بوده و سه استان جنوبی هرمزگان، بوشهر و خوزستان بیشترین سرانه مصرف برق خانگی را دارند. در‌واقع این سه استان حدود ۲۸ درصد از مصرف برق بخش خانگی کشور را به خود اختصاص داده‌اند و سرانه مصرف برق در آنها بیش از سه برابر متوسط کشور است. 

* شیب افزایش قیمت برق

در این پژوهش بیان می‌شود که بررسی تعرفه‌های برق خانگی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ (قبل از اصلاح تعرفه پلکانی) شیب افزایش قیمت برق نسبت به پلکان‌های مصرف بسیار ملایم بوده است، اما در سال ۱۴۰۲ این موضوع به‌درستی اصلاح شده و شیب افزایش پیدا کرده است، این موضوع سبب شده قیمت برق پلکان‌های پرمصرف افزایش بیشتری نسبت به پلکان‌های کم‌مصرف داشته باشد. درحالی‌که تعرفه برق مشترکان کم‌مصرف با افزایش جدی مواجه نبوده است. 

* سرانه مصرف برق در بخش خانگی

این پژوهش توضیح می‌دهد که باتوجه به آمار مصرف برق بخش خانگی، سرانه مصرف برق در بخش خانگی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ به میزان ۰.۶ درصد کاهش یافته است. در کنار سایر عوامل اثرگذار، به‌نظر می‌رسد اصلاح تعرفه‌های برق خانگی نیز در کاهش مصرف برق بخش خانگی مؤثر بوده است. از طرفی با توجه به افزایش نرخ برق مشترکان پرمصرف و ثبات تقریبی نرخ برق مشترکان کم‌مصرف، اجرای طرح تعرفه‌گذاری پلکانی برق خانگی، بدون تأثیر جدی بر مشترکان کم‌مصرف، منجر به اصلاح عادلانه تعرفه‌های برق شده است. اجرای این طرح همچنین در کاهش نسبی تعداد مشترکان پرمصرف مؤثر بوده است. 

این پژوهش ادامه می‌دهد که در سال ۱۴۰۱، حدود ۲ درصد از نسبت مشترکان پرمصرف کاسته شده و در این سال حدود ۷۷ درصد مشترکان خانگی برق، مصرفی در محدوده کمتر از الگوی مصرف داشته‌اند. گفتنی است عوامل دیگری همچون کاهش دمای هوا و کاهش همه‌گیری کرونا نیز بر مصرف برق در بخش خانگی مؤثر بوده‌اند و تغییرات مذکور را صرفاً نمی‌توان ناشی از اصلاح تعرفه‌ها قلمداد کرد.

* آثار مثبت اصلاح تعرفه‌های پلکانی برق در بخش خانگی

در این پژوهش آمده است که با توجه به آثار مثبت اصلاح تعرفه‌های پلکانی برق در بخش خانگی، به‌نظر می‌رسد اعمال این تعرفه‌ها برمبنای احکام قوانین بودجه ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نقطه شروع مناسبی برای اصلاح تعرفه‌گذاری برق خانگی بوده است. با تصویب قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق در آبان‌ماه سال ۱۴۰۱، تکالیفی مبنی‌بر اصلاح تعرفه‌گذاری برق خانگی وضع شد. ازجمله این اصلاحات می‌توان به تعیین الگوی مصرف ماهیانه برق خانگی برمبنای سطح مصرف ۷۵ درصد مشترکان خانگی و همچنین تعیین تعرفه پلکانی مشترکان پرمصرف، معادل ضرایبی از هزینه تأمین برق اشاره کرد.

این پژوهش خاطرنشان می‌کند که با گذشت حدود یک سال از تصویب قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، همچنان تکالیف این قانون در حوزه اصلاح تعرفه‌گذاری برق خانگی به‌طور کامل اجرایی نشده است؛ لذا جهت تحقق بیشتر اهداف نظام افزایش پلکانی تعرفه‌های برق خانگی، پیشنهاد می‌شود در اجرای کامل ماده (۶) قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق تسریع شود.

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.