آموزش ردیف موسیقی دستگاهی ایران آسیب‌شناسی شد

به گزارش گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، دومین نشست پژوهشی جشنواره سی و نهم در برنامه زنده گفت‌‌وگوی ویژه فرهنگی «رادیو گفتگو» شام گاه ۲۴ بهمن‌ماه از ساعت ۲۰ با اجرای مهدی امین‌فروغی به عنوان مجری کارشناس برگزار شد.

شهاب منا که میهمان شب گذشته بخش پژوهش بود، سخنان خود را با موضوع «آسیب‌شناسی آموزش ردیف موسیقی دستگاهی ایران» ارائه داد و در سخنانی گفت: ابتدا بهتر است، تعریفی از واژه ردیف داشته باشیم. این واژه از نظر لغوی به معنای قطار کردن، اما از نظر موسیقی به معنای تسلسل نغمات با سیر منطقی است. ردیف در واقع جان‌مایه و قلب موسیقی دستگاهی است. این موسیقی دستگاهی ما با عناوینی مثل موسیقی کلاسیک خوانده می‌شود و کاربرد موسیقی ردیف نسبت به دستگاه موخر است.

وی ادامه داد: وقتی واژه سنت را به موسیقی نسبت می‌دهیم، این بیشتر موسیقی آیینی را برای ما تداعی می‌کند؛ در حالی که موسیقی دستگاهی ما با این روش اجرا نمی‌شود. موسیقی دستگاهی را نمی‌توان موسیقی سنتی نامید. از اواخر دهه ۴۰ با برآمدن مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایران، واژه موسیقی اصیل مطرح شد. این موسیقی اصیل که در واقع به موسیقی دستگاهی قاجار اطلاق می‌شود، به روایتی دستخوش تحریف هم شده است.
منا همچنین توضیح داد: مبحث اصالت درباره موسیقی قاجار نیز خودش موضوعی قابل بحث است که نسبت به سلسله‌های تاریخی قبل مثل موسیقی تیموری چندان هم متعالی نیست.

وی سپس به موضوع انحطاط موسیقی در دوره صفویه پرداخت و در بخش دیگری از سخنانش گفت: نقش موسی معروفی در موسیقی ایران مثل نقش فردوسی بزرگ در شاهنامه است. همان‌طور که فردوسی قصه‌های قبل از اسلام را به نظم کشید، استاد موسی معروفی هم چنین کاری با ردیف موسیقی کرد. او ردیف شخصی خود را نوشت؛ بدون اینکه از کسی اقتباس کرده باشد.

این نویسنده و پژوهشگر موسیقی همچنین اظهار کرد: موسیقی ایران پیش از موسیقی دستگاهی به صورت مقامی بوده است و این موضوع تا صفویه ادامه داشته است. درست است که موسیقی دستگاهی در زمان قاجار به طور رسمی مطرح شده است، اما پیشینه آن به صفویه برمی‌گردد.

شهاب منا در تعریف موسیقی شهری گفت: موسیقی شهری، موسیقی است که مثلا در پایتخت و شهر‌های مهم ارائه می‌شود و از نظر فواصل و ریتم تفاوت‌هایی بین موسیقی دستگاهی و موسیقی شهری وجود دارد. آنچه به عنوان موسیقی قاجار می‌شناسیم، نمی‌توانیم به موسیقی اصیل نسبت بدهیم و موسیقی قاجار در امتداد موسیقی قبل از خودش نیست.

بخش دیگری از این نشست نیز به ارائه نمونه‌های صوتی و توضیحاتی از سوی شهاب منا همراه بود.

سی‌ونهمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران با همکاری بنیاد رودکی به دبیری رضا مهدوی از ۲۳ تا ۲۸ بهمن، امسال در بخش‌های رقابتی (جایزه باربد) و غیررقابتی همزمان در تهران و ۱۴ استان دیگر در حال برگزاری است و جایزه ترانه، جایزه موسیقی و رسانه، بخش سرود و نشست‌های پژوهشی برنامه‌های دیگر این دوره از است.