خط قحطی آب در ایران ۳۰ تا ۴۰ میلیون متر مکعب

خبرگزاری علم و فناوری آنا - حسین بوذری؛ بیش از دو دهه است که بحران آب در کشور به مسئله‌ای مهم تبدیل شده و تقریباً تمامی سیاستمدارانی که نامزد انتخابات مختلف می‌شوند، گریزی به بحران آب دارند و وعده‌هایی برای رفع این مشکل می‌دهند، اما در عمل به نتیجه‌ محسوسی نرسیده است.

قرارگیری ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک موجب شده تا شاهد منابع آبی و نزولات جوّ بسیار کمتری در مقایسه با دو دهه باشیم، بحران آب از یک سو و رشد جمعیت و توسعه کشاورزی، شرب و صنعت و نبود مدیریت منابع آبی از سوی دیگر موجب شده ایران در وضعیت بحران آبی قرار بگیرد.

هر دولتی سرکار آمده، خیلی موفق به مدیریت صحیح آبی نشده و نکته مهم‌تر اینکه جزء اولویت‌های دولتمردان قرار ندارد و نهادهای سیاستگذار و اجرایی هم نتوانسته‌اند به سیاست‌های منسجم و مشخصی در درک بحران آب دست یابند.

یکی از این بحران‌ها مربوط به رودخانه زاینده‌رود می‌شود که در دو دهه گذشته به‌دلیل بحران خشکی و عدم توازن هیدرولوژیکی به وضعیت اسف‌بار کنونی دچار شد و بحران زاینده‌‌رود قطعاً پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته که منجر به بیماری این رودخانه شده است.

خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا در قالب پرونده «آب در مسیل بحران» گفت‌و‌گویی را با ناصر حاجیان پژوهشگر حوزه آب و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ترتیب داده است.

بخش دوم این گفت‌و‌گو در پی می‌آید: (بخش نخست گفت‌وگو را اینجا بخوانید)

مشکل آب در ایران به سطح کلان برمی‌گردد

آنا: شرکت‌های دانش‌بنیان و واحد‌های فناور در دانشگاه آزاد برای مقابله با مشکل کم‌آبی به طراحی محصولاتی اقدام کرده‌اند که از هدررفت آب جلوگیری می‌کنند و موجب صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شوند. این فناوری برای مقابله با تشدید کم‌آبی مؤثر بوده است، فعالیت این شرکت‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

حاجیان: تصور می‌کنم، هنوز به نقطه مطلوب در این زمینه نرسیده‌ایم، یک شرکت فعال در حوزه آب به‌دلیل ناتوانایی در پرداخت هزینه‌ها با مشکلات متعددی مواجه است، شرکت‌‌ها و واحدهای فناور فعال در دانشگاه آزاد اسلامی در این باره اقداماتی داشته‌اند، اما این به تنهایی کافی نیست و یک اپسیلون یعنی کمترین میزان در ریاضی.

خط قحطی ایران ۳۰ تا۴۰ میلیون متر مکعب آب است و ما ۸ میلیون متر مکعب آب دریافت می‌کنیم، متأسفانه در سطح کلان مشکل داریم و مسئله آب با چند شرکت فعال در حوزه آب حل نمی‌شود و باید تمامی ارگان‌های مرتبط وارد شوند. در کتاب ۹۰۰ صفحه‌ای ۱۶۰ راهکار برای مقابله با بحران آب ارائه و حتی این راهکارها را برای ادارات هم مطرح کردم، چراکه وضعیت ادارات در زمینه مقابله با کم‌آبی و بحران آب بدتر است.

آنا: بحران آب در زاینده‌رود تشدید شده و بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران در کماست. یکی از دلایل اصلی بحران آب در زاینده‌رود اصفهان را سیاست پرداخت یارانه به حامل‌های انرژی پمپاژ آب کشاورزی و توسعه آبیاری تحت فشار می‌دانند. برای مقابله با این مسئله راهکاری دارید؟

حاجیان: در دوران استخراج نفت (نفت دارای عمق بسیاری است)، زمانی که قیمت ۷ تا ۸ دلار می‌شد عنوان می‌کردند دلیل آن هزینه‌های تولید است، یعنی از یک حد به بالاتر هزینه عمق استخراج بالا می‌رفت و به‌صرفه نبود. زمانی که آب را روی کوه‌ها می‌برند (به‌لحاظ علمی انتقال آب به کوه‌ها اشتباه است) با اختلاف ارتفاع ۴۰۰ متری مواجه هستیم. به عنوان یک بچه کشاورز آن زمان که یک نفر از چاه ۲۰۰ متری با گازوئیل آب می‌کشید، به قدری استهلاک داشت که این اقدام به‌صرفه نبود. یعنی حامل‌های انرژی موجببحران آب در زاینده‌رود شده است، در حالی که اگر انرژی را به قیمت درست ارائه کنیم و حتی هزینه آلودگی را حساب کنیم، به‌دلیل انتقال آب به این سو و آن سو اقتصادی نیست و تمامی اینها ناشی از رانت بوده است.

متأسفانه متخصصان حوزه آب در ایران اغلب به سایر کشورها رفته‌اند و اینگونه در حوزه آب با بحران مواجه شدیم و زاینده‌رود هم در وضعیت بحرانی قرار گرفته است.

آنا: یعنی معتقدید موضوع کمبود آب عمدی است؟

حاجیان: گاهی تردید می‌کنم؛ البته عامل خارجی در بحران آب هم تأثیر دارد، اما در داخل هم سنگ‌هایی جلوی پای آدم می‌گذارند که موجب ایجاد بحران آب می‌شود.

آب‌های زیرزمینی مانند یک پس‌انداز است

آنا: سیاست پرداخت یارانه به حامل‌های انرژی را چگونه ارزیابی می‌کنید و چرا این موضوع موجب کمبود آب شده است؟

حاجیان: زمانی که به قیمت روز کاری را انجام دهید، اگر برای شما به‌صرفه نباشد، رها می‌کنید. اگر یارانه‌های سوخت نبود، جایی که اقتصادی نبود، رها می‌شد، به‌عنوان مثال زمانی که ایران خودرو در تولید ماشین مشکل دارد و ضرر می‌زند، قطع شود بهتر است.

آنا: تاراج منابع آب زیرزمینی چه تأثیری در بحران کم‌آبی داشته است؟

حاجیان: آب‌های زیرزمینی مانند یک پس‌انداز است، بنابراین باید پس‌انداز داشته باشیم و آب‌های زیرزمینی خود پس انداز است. یعنی اینکه وقتی باران نباشد، آب در رودخانه‌ها سطحی باشد، بلافاصله رودخانه‌ها خشک می‌شود، اما آب‌های زیرزمینی در سه تا چهار سال پیش که بارندگی‌های خوبی داشتیم، تمام نمی‌شود و ممکن است ۳ تا ۴ سال ادامه داشته باشد و به صفر نرسد.

آب‌های زیرزمینی فوق العاده مهم است و ما آن را از بین بردیم و تمام عناوینی که اشاره کردم هر کدام ۱۰ زیرعنوان دارد.

آنا: درباره اجرای سد سوم کوهرنگ و انتقال آب بهشت‌آباد به فلات مرکزی برای مقابله با تشدید بحران کم‌آبی در سد زاینده‌رود توضیح بدهید.

حاجیان: با یک مثال شروع می‌کنم. برای ازدواج فرزندتان نیاز به مسکن دارید و اگر شما ادعا کنید که کره مریخ را برای ساخت مسکن خواهیم گرفت، به احتمال یک در میلیارد این انجام شدنی است، اما در زمینه انتقال آب بهشت‌آباد نمی‌توانیم یک جای دیگر را خراب می‌کنیم، چراکه آب کارون هم خراب و خشک خواهد شد، به‌عنوان مثال یک تونل کوهرنگ را ۲۵ سال همراه با تونل بهشت آباد با ۶۰ کیلومتر و مشکلات بیشتر داریم و نتوانستیم تونل کوهرنگ را با ۲۳ کیلومتر و تقریباً ۹۹ درصد در زمانی که پول هم داشتیم، تمام کنیم.

متأسفانه در این رابطه رانت‌هایی بوده و یک شرکت مشاور x ورشکسته می‌شد و اگر به شرکت x بگویید که می‌خواهید آب را به کره مریخ ببرید، می‌گویند مطالعه می‌کنیم. پول‌ها را اخذ می‌کند و در نهایت عنوان می‌کند که نمی‌شود.

هر کاری که از نظر فنی بخواهید انجام دهید باید مشاور کار اجرایی روی آن انجام دهد و بگوید می‌شود یا خیر؟ اگر بخواهند یک بلوار بکشند، آیا مردم می‌گذارند؟ بله؛ مشاور هم باید ببیند شدنی است یا خیر؟ اینها کلی پول گرفتند و گفتند این کار را می‌کنند، اما مردم اجازه ندادند، مردم هم درست می‌گویند، چراکه ممکن است تمام چشمه‌ها خشک شوند.

یکی از مصیبت‌ها اینکه هر رئیس جمهوری آمد، عنوان کرد که زاینده‌رود را پر آب می‌کنیم و ساماندهی خواهیم کرد، به طوری که یک رئیس جمهوری آب زاینده‌رود را به یزد انتقال داد، رئیس جمهوری دیگر شعار دیگری داد.

آنا: بنابراین اجرای سد کوهرنگ را مناسب نمی‌بینید؟

حاجیان: کار پیچیده است و بی‌مدیریت؛ سد کوهرنگ با بهشت‌آباد دو طرح است.۳۰ سال است که در حال احداث تونل کوهرنگ هستند و حال که تونل زده شده، در حال احداث سد هستند! به عنوان کسی که ۱۰ تا ۲۰ سال در دانشگاه آزاد تدریس کردم، مطالب زیادی هم در رسانه‌ها به‌خصوص خبرگزاری آنا داشتم و از شما تشکر و قدردانی می‌کنم.