توسعه صنعت سنگ‌های تزئینی و نما در ایران و جهان

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، سنگ‌های تزئینی و نما، سنگ‌هایی هستند که با تغییر شکل یا بدون تغییر شکل فیزیکی در یکی از قسمت‌های ساختمان یا سازه‌های مختلف به کار می‌رود. این صنعت ازجمله مهم‌ترین حوزه‌ها در بخش معادن و صنایع معدنی است و کشور ایران با سهم ۵ درصد از تولید جهان از اصلی‌ترین تولیدکنندگان آن به شمار می‌رود.

به تازگی در این باره پژوهشی انجام شده است با عنوان «بررسی صنعت سنگ‌های تزئینی و نما در ایران و جهان و ارائه توصیه‌های سیاستی به‌منظور توسعه آن». در این پژوهش آمده است که سنگ‌های تزئینی و نما، سنگ‌هایی هستند که با تغییر شکل یا بدون تغییر شکل فیزیکی در یکی از قسمت‌های ساختمان (مثل کف و دیوار نما)، یا در فضا‌هایی مانند سنگ‌فرش معابر و جاده‌ها، دیواره پل و ... به کار می‌رود.

مهم‌ترین کاربرد‌های این گروه از سنگ‌ها، پوشش دیوار‌های داخلی کف و پلکان، نمای ساختمان، کف خیابان و پیاده‌رو، دیوار، موج‌شکن‌ها و ساختمان‌های بندری، زیرسازی جاده‌ها و بالاست راه‌آهن و مواردی همچون سرویس‌های داخل ساختمان، مجسمه‌سازی، سنگ مزار و سنگ‌چین باغ‌هاست.

صنعت سنگ‌های تزئینی و نما 

این پژوهش بیان می‌کند که صنعت سنگ‌های تزئینی و نما از جمله مهم‌ترین بخش‌ها در حوزه معادن و صنایع معدنی است و کشور ایران از اصلی‌ترین تولیدکنندگان آن است. به‌رغم وجود ذخایر ارزشمند و سهم بالای ایران از تولید جهانی (سهم ۵ درصدی از کل محصولات تولید شده در جهان)، سهم صادرات ایران از مبادلات جهانی این محصول کمتر از ظرفیت ذخایر کشور (سهم ۸/۲ درصد از تجارت جهانی) محسوب‌می‌شود. نکته قابل‌توجه در صادرات سنگ این است که ارزش‌افزوده سنگ فراوری‌شده به‌طور متوسط حدود ۶ برابر سنگ خام است.

این پژوهش نشان می‌دهد که صنایع سنگ تزئینی و نما نیازی به سرمایه‌گذاری کلان و فناوری پیچیده ندارد. ازاین‌رو کشور‌هایی که صرفاً از منابع معدنی مناسبی برخوردار بوده و یا به بازار فروش محصولات سنگی دسترسی دارند، نقش قابل‌توجهی در تجارت این محصولات ایفا کرده‌اند. ماهیت جهانی تجارت سنگ، وجود یک سیستم پیچیده تجاری از طریق واسطه‌گران یا معامله‌گران محصولات خام، برای رساندن محصولات معدن به کارخانه‌ها را ضروری می‌سازد؛ زیرا کارخانه‌ها مجبور به ارائه یک انتخاب گسترده‌تر از محصولات به مشتریان هستند؛ بنابراین معمولاً به منابع سنگ از مکان‌های گوناگونی نیاز دارند.

میزان تولید سنگ در ایران و جهان

این پژوهش ادامه می‌دهد که بر مبنای آمار‌های جهانی که در سال ۲۰۲۰ ارائه شده‌است، میزان تولید سنگ جهان، ۱۵۴.۵ میلیون تن بوده است. سنگ فراوری‌شده حاصل از این میزان تولید، معادل ۹۱.۱۵ میلیون تن بوده است. ایران در جایگاه چهارمین تولیدکننده جهان، ۵.۳ درصد این تولید را در اختیار دارد. براساس آمار اشاره شده سهم عمده‌ای از تجارت خارجی سنگ تزئینی و نما مربوط به سنگ خام یا کار نشده است. براساس آمار اشاره‌شده سهم عمده‌ای از تجارت خارجی سنگ تزئینی و نما مربوط به سنگ خام یا کار نشده است. فروش سنگ تزئینی و نما نسبت به سایر مواد رایج فلزی و صنعتی دشوارتر است و ایجاد سهم از بازار‌های جهانی این محصولات، نیاز به شناخت دقیق و به‌کارگیری روش‌های بروز و مؤثر بازاریابی بین‌المللی دارد.

در این پژوهش مطرح می‌شود که میزان تولید معادن سنگ‌های تزئینی و نما در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۵.۴ میلیون تن بوده است. این در حالی است که میزان کل صادرات این محصول حدود ۱.۳۹ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲.۸ درصد از میزان کل تبادلات جهانی بوده است. آمار اشاره شده نشان‌می‌دهد کشور ایران باوجود دارا بودن ظرفیت تولید بالا، سهم شایسته‌ای از بازار فروش جهانی کسب نکرده‌است. شایان توجه است که بسیاری از خریداران سنگ خام ایران، رقبای ایران در محصولات کارشده ایرانی هستند.

سنگ خام ایرانی

به‌عبارتی سنگ خام ایرانی با فراوری و بازاریابی مناسب قابلیت ورود به بازار‌های جهانی را دارد؛ بنابراین آسیب‌های موجود در صنعت سنگ تزئینی و نمای کشور عبارتند از: ضعف در رقابت‌پذیری به‌واسطه عدم وجود و شکل‌گیری شبکه بین بنگاه‌ها (که بیشتر کوچک و غیر توانمند هستند)، عدم بازاریابی فعال و بازارسازی در سطح جهانی، عدم مدیریت برند در سطح جهانی، عدم شناخت و تحلیل صحیح بازار و به‌طور کلی درون‌گرا بودن فعالان اقتصادی در این صنعت.

تدوین سیاست توسعه صنعتی در حوزه سنگ تزئینی و نما

این پژوهش با هدف بهبود نقاط قوت، کاهش نقاط ضعف و رفع آسیب‌های موجود در صنعت سنگ تزئینی و نما و با هدف افزایش ارزش صادرات این صنعت در ۱۰ سال آینده، پیشنهادهای کوتاه مدت و میان مدت را ارائه می‌کند که اولین پیشنهاد زمینه‌سازی برای شکل‌گیری همکاری بین شرکت‌های فعال در حوزه تجارت سنگ از طریق ایجاد شرکت‌های مشاوره یا کنسرسیوم‌های صادراتی در حوزه صادرات سنگ تزئینی و نما (وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت امور خارجه با همکاری تشکل‌های تخصصی بخش خصوصی) است.

دیگر پیشنهاد این پژوهش اصلاح تعرفه و عوارض صادراتی در خصوص محصولات نیمه‌آماده و کار نشده سنگ تزئینی و نما صرفاً در بازار‌های هدف مشخص‌شده (از جمله کشور‌های منطقه جنوب غرب آسیا) با هدف بازاریابی فعال و بازارسازی محصولات فراوری‌شده (سازمان توسعه تجارت ایران با کمک معاونت امور معادن و فراوری مواد وزارت صنعت معدن و تجارت) و حمایت از فعالیت‌های ناظر بر بازاریابی و بازارسازی بین‌المللی اعم از برگزاری نمایشگاه‌های داخلی، حضور در نمایشگاه‌های معتبر خارجی، ایجاد و توسعه واحد‌های فراوری سنگ در کشور‌های هدف (وزارت صنعت، معدن و تجارت) است.

پیشنهادهای میان مدت نیز شامل تدوین سیاست توسعه صنعتی در حوزه سنگ تزئینی و نما با رویکرد توسعه صادرات توسط ذی‌نفعان حاکمیتی (با محوریت وزارت صنعت، معدن و تجارت) و بخش خصوصی با هدف شناسایی اولویت‌های کشور در حوزه محصولات و بازار‌های هدف، ایجاد و تجمیع پایگاه اطلاعاتی منسجم و یکپارچه از حلقه‌های مختلف صنعت سنگ؛ از جمله ذخایر سنگ کشور به تفکیک ویژگی‌های فیزیکی آنها، توانمندی‌های فناورانه اکتشاف و بهره‌برداری از معادن، فناوری‌های موجود کشور در فراوری سنگ‌های تزئینی و نما، با هدف رقابت در بازار‌های جهانی (وزارت صنعت، معدن و تجارت) و تدوین استاندارد‌های الزامی در مصرف داخل و صادرات محصولات فراوری‌شده صنعت سنگ‌های تزئینی و نما (به‌ویژه در خصوص ابعاد) با همکاری تشکل‌های تخصصی (وزارت صنعت، معدن و تجارت) می‌شود.  

پژوهش«بررسی صنعت سنگ‌های تزئینی و نما در ایران و جهان و ارائه توصیه‌های سیاستی به‌منظور توسعه آن» توسط دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش های مجلس انجام شده است.