از نظریه تا عمل؛ شکاف عمیق در پژوهش‌های شهری

گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا - محمدعلیم الفتی‌راد؛ شکاف میان نظریه و عمل صرفاً مختص ایران نیست و به نظر می‌رسد یک ویژگی جوامع بشری است؛ اما نگاهی به انبوه پژوهش‌های کم‌اثر و پایان‌نامه‌های خاک‌خورده در حوزه‌ مطالعات شهری در  ایران و تداوم مشکلات عدیده‌ اجرایی از سوی دیگر مبین آن خواهد بود که این شکاف در حوزه‌ مدیریت شهری بیش از آن است که بخواهیم علل آن را ناچیز بشماریم.

پژوهش کوششی برای یافتن بهترین راهکار‌های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی و راهی برای گسترش مرز‌های دانش و گشودن افق‌های تازه برای آیندگان است.

زندگی بررسی نشده ارزش زیستن ندارد

آموزش و پژوهش به عنوان مهم‌ترین رسالت‌های دانشگاه در جهان معاصر، در تربیت موثر دانشجویان و تولید دانش تبلور می‌یابند. امروزه اهمیت پژوهش بدان جهت است که آن را موتور محرکه ملت‌ها می‌دانند. به گونه‌ای که بر سردربرخی از دانشگاه‌های معروف نوشته‌اند: «توقف در آموزش توقف در زندگی است و توقف در پژوهش توقف در آموزش و زندگی است». همچنان که سقراط نیز بیان کرده است: «زندگی بدون تحقیق و جستار ارزش زیستن ندارد». جمله معروف سقراط بر این نکته تاکید دارد که زندگی بررسی نشده ارزش زیستن ندارد.

از این رو پژوهش می‌تواند جلوی بسیاری از دوباره کاری‌ها، اتلاف وقت و بودجه را بگیرد. به گونه‌ای که هر قدر موضوعی بزرگتر و بااهمیت‌تر باشد نیاز به پژوهش برای تصمیم‌گیری درباره اجرای آن بیشتر است. این کار، ریسک تصمیم و اجرا را به حداقل می‌رساند. برای برنامه ریزی بلند مدت نیز نیاز به تحقیقات بیشتر است. در صورتی که برنامه‌ریزی، فاقد پشتوانه تحقیقاتی و پژوهشی باشد و به طور همه جانبه پیش از آغاز مورد بررسی قرار نگرفته باشد، به یقین در اجرا و عملیاتی شدن با مشکل روبه روخواهد شد.

پژوهش حلقه مفقوده توسعه

از این رو می‌توان گفت پژوهش به ویژه در تصمیم‌گیری‌های کلان نقش عمده‌ای دارد. از همین روست که بسیاری، پژوهش را «حلقه مفقوده توسعه» یا «سنگ زیر بنای توسعه» می‌نامند.        
رئیس پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش در این باره می‌گوید: در سال‌های اخیر ضرورت پژوهش بیش از پیش شده است و هر کس بدون تحقیق و پژوهش اقدام می‌کند در خوشبینانه‌ترین حالت نتیجه‌ای نخواهد گرفت، ولی ممکن است بدون پژوهش حتی در موضوعی با سقوط و بدتر شدن شرایط مواجه شویم.    

وی با اشاره به وجود فاصله بین تفکر و تحقیق و عمل در بسیاری از پروژه‌های اجرایی کشور گفت: هرگاه مشاهده کردید که پروژه یا اقدامی در کشور با شکست مواجه شده؛ شک نکنید که در مرحله تحقیق آن مشکلاتی وجود داشته است. به این صورت که اصلاً تحقیق و پژوهشی انجام نشده و یا اینکه به خوبی پژوهشی صورت نگرفته و یا به نتایج تحقیقات توجهی نشده است.

رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران نیز در این باره گفته است: ریشه تمامی مسائل و مشکلات نظام مدیریت شهری در ایران از بی توجهی به حوزه علم و پژوهش ناشی می‌شود. توجه به امر پژوهش در شرایط کنونی نیازمند تلاش همه جانبه و هم افزا بین دستگاه‌های علمی و مراکز پژوهشی با حوزه‌های اجرایی است تا آن‌ها را متقاعد کنند برای راهبری شهر‌ها ملزم توجه به حوزه پژوهش هستند.

وی با اشاره به چالش موجود بین پژوهشگران و مدیران اجرایی گفت: برخی از مدیران اجرایی بر این باورند که پژوهشگران ساختار‌های اجرایی در اداره شهر‌ها را درک نمی‌کنند که به نظر می‌رسد فقدان گفتگو در این دو حوزه باعث می‌شود شهر، شهروندان و مدیریت شهری صدمه ببینند. همچنین با تأکید بر اینکه ایجاد زبان مشترک برای گفتگو بین پژوهشگران و مدیران اجرایی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است، بیان کرد: یکی دیگر از موضوعات مهم در حوزه اداره شهر‌ها نبود شاخص‌های توسعه و پیشرفت برای سنجش شهر‌های کشور است.

شکاف میان نظریه و عمل

شکاف میان نظریه و عمل صرفاً مختص ایران نیست و به نظر می‌رسد یک ویژگی جوامع بشری است. ولی تنها نگاهی به انبوه پژوهش‌های کم اثر و پایان نامه‌های خاک خورده در حوزه‌ی مطالعات شهری در  ایران و تداوم مشکلات عدیده‌ی اجرایی از سوی دیگر مبین آن خواهد بود که این شکاف در حوزه‌ی مدیریت شهری بیش از آن است که بخواهیم علل آن را ناچیز بشماریم.

به عبارت دیگر مدیریت شهری یا امکان استفاده از پژوهش‌های کاربردی اهل پژوهش را ندارد و یا اینکه پژوهش‌های علمی نتوانسته‌اند راهی به زبان مدیریت بیابند؛ بنابراین فاصله میان علم نظری با واقعیت‌های عینی و اجرایی شهر می‌تواند حاصل انزوای فرهنگ دانشگاهی و یا عدم تطبیق اسناد سیاست‌گذاری شهری با مسائل اجرایی باشد