اسب‌ بالدار؛ حکمران آسمان پاییز

به گزارش خبرنگار نجوم خبرگزاری علم و فناوری آنا، پاییز فصل رنگ‌هاست، رنگ‌های گرم و شاد؛ اما آسمان شبش تقریبا خالی از ستارگان پرنور است. با این حال در شب‌های طولانی پاییز تماشا کردن آسمان و یافتن صور فلکی آن سرگرمی جذابی برای علاقه‌مندان به آسمان است. امروز نگاهی خواهیم انداخت به صورت فلکی بزرگی که در پهنه آسمان پاییز خودنمایی می‌کند.

پگاسوس، اسب بالدار

پاییز با تاریک شدن هوا، گشت‌وگذار در آسمان پاییز را که آغاز کنید، اسب بالدار بالای سرتان در آسمان پدیدار می‌شود. پگاسوس هفتمین صورت فلکی بزرگ در میان 88 صورت فلکی رسمی و از جمله صور فلکی آسان‌یاب آسمان است. در نخستین روزهای پاییز در نیمکره شمالی (و بهار در نیمکره جنوبی)، این صورت فلکی از افق شرقی بالا می‌آید و در اواسط پاییز به نقطه‌ای نزدیک به بالای سر بیننده می‌رسد.

چگونه اسب بالدار را بیابیم؟

با تاریک شدن هوا و در اوایل شب، بالای سرتان چهار ستاره تقریبا هم‌نور را خواهید دید كه شكلی شبیه یك مربع بزرگ را پدید آورده‌اند. این مربع بزرگ بدن اسب بالدار و نمایانگر آغاز پاییز است. پیدا كردن این مربع آسمانی بسیار آسان است، چرا كه آن محدوده از آسمان تقریبا خالی از ستاره است. سه ستاره مربع بزرگ به صورت فلكی اسب بالدار و یك ستاره به صورت فلكی آندرومدا تعلق دارد.

چهار ستاره درخشان اسب‌بالدار

همزمان با غروب آفتاب ستارگان پگاسوس ظاهر می‌شوند. ستاره اِنف یا اپسیلون-پگاسوس با قدر روشنایی 2.39 درخشانترین ستاره اسب بالدار است و در فاصله 690 سال نوری از زمین قرار دارد. این ستاره 20 میلیون ساله یک ابرغول نارنجی است و اگرچه ستاره‌ای است جوان؛ اما در چند میلیون سال آینده عمر آن پایان خواهد یافت. شعاع این غول نارنجی 185 برابر شعاع خورشید است، بنابراین اگر به جای خورشید قرار گیرد تا مدار زهره و احتمالا زمین را فرا خواهد گرفت.

دومین ستاره درخشان اسب بالدار ستاره ساعد (بازو) یا بتا-پگاسوس یک غول سرخ با قدر روشنایی 2.42 در فاصله 196 سال نوری از زمین است. جرم این ستاره 2.1 برابر جرم خورشید و شعاع آن 95 برابر شعاع خورشید است. بتا-پگاسوس 1500 برابر از خورشید درخشان‌تر است.

مَرکب یا آلفا-پگاسوس با قدر روشنایی 2.48 سومین ستاره درخشان اسب بالدار است. این ستاره غول با رنگ آبی-سفید 200 بار از خورشید درخشان‌تر است و در فاصله 133 سال نوری از زمین قرار دارد. ذخایر هیدروژن هسته‌ این ستاره غول‌پیکر در حال اتمام است و به اندازه 4.72 شعاع خورشیدی منبسط شده به گسترش خود ادامه خواهد داد و درنهایت به یک غول نارنجی تبدیل خواهد شد. مرکب با جرمی حدوداً سه برابر خورشید، آن قدر جرم ندارد که کاندیدای ابرنواختر باشد. در عوض، پس از پرتاب لایه‌های بیرونی خود به فضا و تشکیل یک سحابی سیاره‌ای، به زندگی خود به عنوان یک کوتوله سفید عظیم پایان خواهد داد.

ستاره الجَنب یا گاما-پگاسوس با قدر 2.8 در فاصله 390 سال نوری از ماست. این ستاره با 18.7 میلیون سال سن ستاره‌ای به رنگ سفید-آبی و شعاع آن چهار برابر خورشید است. الجنب چهارمین ستاره درخشان پگاسوس است؛ هیدروژن هسته آن در حال اتمام است و در چند میلیون سال آینده به غول سرخ تبدیل خواهد شد.

پنج‌ قلوی استفان

پگاسوس جایگاه بسیاری از خوشه‌های کهکشانی است. مشهورترین آن‌ها پنج قلوی استفان است که بسیار مورد علاقه عکاسان نجومی شده. این مجموعه از پنج کهکشان دارای قدر 13.6 تشکیل شده است. بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین کهکشان موسوم به ان‌جی‌سی 7320 است. چهار کهکشان این خوشه بسیار به هم نزدیکند و انتظار می‌رود در هم ادغام شوند.

اولین سیاره فراخورشیدی کشف شده

دیدیه کلاز و میشل مایر در 6 اکتبر 1995 کشف نخستین سیاره فراخورشیدی را اعلام کردند. این سیاره که 51-پگاسی b نامیده شد در صورت فلکی اسب بالدار به دور ستاره 51-پگاسی در حال گردش است. این سیاره که در گروه سیارات مشتری‌مانند داغ قرار دارد دو برابر سیاره مشتری است و 4 روز طول می‌کشد تا به دوره ستاره خود گردش کند. در سال 2019 کاشفان این سیاره جایزه نوبل فیزیک را دریافت کردند.

اسب بالدار در میان تمدن‌های باستان

اسب بالدار میان یونانیان باستان شناخته شده و پر اهمیت بود، به‌طوری‌كه 550 سال پیش از میلاد مسیح، سكه‌هایی با نقش اسب بالدار میان مردم آن ناحیه استفاده می‌شد.