سیاست علم یا علم سیاست‌زده؟/ روز جهانی علم و کاستی‌هایش

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، جمعه 19 آبان روز جهانی علم نام‌گذاری شده است. سازمان جهانی یونسکو، نخستین بار در ۱۹۹۹ در نشست بوداپست مجارستان ۱۰ نوامبر را به‌عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» نامگذاری کرد. این نامگذاری هرچند ارزش نهادن به علم و فناوری و بانیان علم خوانده شده است؛ درعین‌حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی، بهبود کیفیت زندگی‌ عمومی و کاهش و مهار تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های تکنولوژیک‌ را نیز به‌عنوان اهداف خود معرفی کرده است.

در این گزارش نگاهی اجمالی خواهیم انداخت به رویکرد بانیان روز جهانی علم و شعارشان که  بر «صلح و توسعه» متمرکز شده است، در روزهایی که بیش از  نیمی از خانه‌های شهروندان غزه به ویرانه تبدیل شده‌اند، صفحه رسمی این رویداد در سایت یونسکو هیچ واکنشی به این نسل‌کشی نشان نداده است.

*در سوگ انسانیت

اکرم قدیمی، رئیس هیئت مدیره ترویج علم ایران، درباره این روز گفت: علم نتوانست توسعه و صلح فراگیر به ارمغان بیاورد، امسال در حالی این روز را گرامی می­‌داریم که افراد بی‌گناه زیادی در غزه جان خود را از دست داده و یا در بدترین شرایط انسانی و در بیم و امید زنده ماندن روزهای وحشتناکی را سپری می­‌کنند.  

قدیمی گفت: استفاده اخلاق­‌مدارانه از علم، حلقه مفقود این روزهای بشریت است، روزهایی که به وسیله آخرین دستاوردهای علمی می­‌توان صحنه درد و رنج کودکان زخمی و آواره را دید و بر اخلاق گمشده از دامان بشریت گریست.

وی اضافه کرد: جنگ گلوله‌های واقعی است که توسط سربازان شلیک می‌شود. کشته شدن انسان‌های بی‌گناهی‌ است که میل به مُردن ندارند و قدرت نمایی افرادی‌ است که انسانیت در درون آن‌ها مرده است. جنگ خبر نیست، جنگ واقعیتی تلخ و وحشتناک است و امروز همه ما با هر سمت و سوی سیاسی و اجتماعی که داریم عزادار سوگ انسانیت هستیم.

نسرین مصفا، رئیس انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد نیز در این باره گفت: روزهای بدی در عرصه بین‌المللی سپری می‌شود که نشان می‌دهد علم هم نمی‌تواند به تنهایی صلح آفرین باشد چراکه امروزه پیشرفته‌ترین و فناورانه‌ترین سلاح‌ها دردهای بزرگی را برای بشر ایجاد کرده‌اند که نمونه آن وقایع و فجایع بزرگ در غزه است که از آن به بزرگ‌ترین فاجعه انسانی تاریخ معاصر یاد می‌شود.

*سیاست علم یا علم سیاسی

در سال 2001 سازمان جهانی یونسکو 10 نوامبر (برابر با 19 آبان) را روز جهانی علم برای صلح و توسعه نام نهاد. بر اساس این عنوان تاکید دارد بر علم و نقش آن در راستای صلح و توسعه، در همین راستا به صفحه رسمی یونسکو نگاهی انداختیم تا بررسی کنیم برنامه‌ای سال 2023(1402 خورشیدی) آن چیست؟ کاستی‌هایی که با برطرف کردن آن‌ها می‌توان رویدادهایی از این دست را در مسیر اصلی و درست خود قرار داد.

یک- این روزها افکار عمومی دنیا یک صدا در حال فریاد زدن نام فلسطین است و روح بشری در تمامی دنیا از این جراحت خونین به درد آمده است. در روزهایی که تمامی جهان از جبهه حق تا باطل چشم از غزه بر نمی‌دارند و شبکه‌های برجسته خبری یک لحظه از پوشش آن چشم بر نمی‌دارند، یک واژه هم پیرامون امروز غزه در این صفحه‌ای  که برای «روز جهانی علم برای صلح» ساخته شده نیست. 

دو- یونسکو در این صفحه نوشته است که: «از زمان اعلام آن توسط یونسکو در سال 2001، روز جهانی علم برای صلح و توسعه، پروژه‌ها، برنامه‌ها و بودجه مشخص زیادی را برای علم در سراسر جهان ایجاد کرده است. این روز همچنین به تقویت همکاری بین دانشمندان ساکن در مناطقی که دچار درگیری هستند کمک کرده است - یکی از نمونه‌های آن ایجاد سازمان علمی اسرائیل و فلسطین (IPSO) با حمایت یونسکو است».

بانیان این روز به شکل شگفت‌آوری مهم‌ترین دستاورد خود را ایجاد سازمانی دانسته که در آن دانشمندان رژیم غصاب کنار فلسطینیان سازشکار بنشینند و به کار علمی بپردازند! نامی دیگر برای پروژه عادی سازی هویتی مجهول بنام «اسرائیل» و به رسمیت شناختن آن از سوی شماری از فلسطینیان.

سه- جدای از این کلیات عنوان‌ ویژه‌ای که امسال یونسکو برای حمایت در این روز انتخاب کرده است، به آشکار سازی ماهیت آن کمک می‌کند: «توصیه یونسکو در مورد علوم باز علم، سیاست و جامعه حمایت از پژوهشگران پناهنده».

پژوهشگران پناهنده از نظر سازمان ملل اصطلاحی (تمی) مانند ورزشکاران پناهنده از نظر کمیته بین المللی المپیک است. به زبان دیگر منفعت طلبان و ضد منافع ملی کشورشان که از محور شرق فرهنگی به دامن غرب فرهنگی پناه برده‌اند، را شامل می‌شود.  به نظر می‌رسد این آشکارا جبهه بندی سیاسی میان پژوهشگران و محققان شرقی است تا بخشی از ساکنین شرق فرهنگی در راستای به دست آوردن منفعت بیش‌تر به کشور- ملت خودشان پشت کنند وخود را به پای دولت‌هایی غربی بی‌اندازند.

چهار- پیام خانم آدری آزولای مدیر کل یونسکو در 10 نوامبر 2023: «علم دارای گنجایش غیرقابل انکاری برای تغییر جهان ما به سوی دنیای بهتری است. به‌عنوان نمونه، واکسن‌ها نقش مهمی در مهار گسترش بیماری‌هایی مانند COVID-19، سرخک و فلج اطفال ایفا کرده‌اند. نوآوری‌ها در انرژی و کشاورزی منجر به افزایش نیروها و خوراک‌ها شده، در عین کاهش استفاده از آفت کش‌ها، کودها و آب است. مرکز این پیشرفت‌ها تحقیقات علمی است که همه جهش‌های عمده را در درک ایجاد می‌کند».

در تحلیل نهایی برسی‌ها نشان می‌دهد در سایت رسمی روز جهانی علم که با شعار صلح و توسعه فعالیت هایش را رسانه‌ای می کند، کلمه‌ای در مورد ویران‌سازی غزه و کشتار جمعی که به مدد پیشرفته‌ترین ابزارهای علمی در حال رخ دادن است یافت نمی‌شود. شاید این سکوت هم نشانه‌ای دیگر از آن است که علم و صلح تنها بهانه‌ای برای سیاسی کاری است و گرنه اگر امروز یونسکو به هواداری از صلح و نقد علم ویرانگر نپردارزد چه روزی می‌خواهد چنین کند؟

*روز جهانی علم و کاستی‌هایش

پنج: پیام ویژه امسال روز جهانی علم را به زبان یونسکو «Princess Sumaya bint El Hassan»(شاهدخت سمیه بنت الحسن) دختر الحسن بن طلال یکی از اعضای خانواده سلطنتی اردن است که از سال 1965 تا 1999 ولیعهد اردن بود، فرستاده است.

از اساس استفاده از واژه پرنسس (شاهدخت) از سوی سازمانی که به دنبال برابری خواهی است، تناقض است. از این هم که بگذریم، پیام از سوی چه کسی است؟ یکی ازپر حرف و حدیث‌ترین خانواده‌های سلطنتی جهان و نزدیک‌ترین خاندان به صدام معدوم!

از جمله دستاوردهای این خاندان می‌توان به «قتل‌عام چریک‌های سازمان آزادی بخش فلسطین و اخراج پناهندگان فلسطینی در سپتامبر ۱۹۷۰ معروف به سپتامبر سیاه از حوادث مهم دوران فرمانروایی ملک حسین» اشاره کرد. سمیه بنت الحسن هم در این سال‌ها با کمک‌های مالی فراوان موفق شده تا چهره سیاه این خاندان را بزک کند و کار را به جایی رساند که پیام ویژه روز جهانی علم برای صلح! را در خونین‌ترین روز های کشور همسایه‌اش صادر کند.

حال می‌توان با بیان این واقعیات (فکت) نتیجه گیری را به خواننده سپرد که این روز، روز علم برای صلح است یا نام گذاری سیاسی است برای عادی سازی رژیم غاصب از یک سو و بزک کردن دولت‌ها و اشخاص ارتجاع منطقه؟

*به سمت روشنایی‌های صلح

در واقع روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه فرصتی را برای موسسات علمی، دولت‌ها، اجتماعات مدنی و دانشمندان فراهم می‌کند تا درباره صلح و توسعه که از اساسی‌ترین مفاهیم اجتماعی است به بحث و تبادل نظر بپردازند، و این بیش از هر چیزی باید نمود عینی و انضمامی داشته باشد.

نمود عینی و انضمامی به این معنا است که این رویداد نسبت به جنگ بی دغدغه نباشد و نسبت به آن واکنش واقع گرایانه و مبتنی بر عدالت داشته باشد، اگر صرفا در حد شعار و نام گذاری نمادین به موضوعاتی چون صلح بسنده شود، بی شک اعتبار رویداد از دست خواهد رفت.

بی‌شک در این راه دوری از سیاست زدگی و علم را سیاسی دیدن، می‌تواند مسیر را به سمت روشنایی‌های صلح پیش ببرد.

در زمانه‌ای که گسترش جنگ جهان را تهدید می‌کند، بانیان این روز می‌بایست بیشتر از همیشه برعینیت بخشیدن به شعارهایشان تاکید داشته باشند. بدیهی است، جوامعی که از روش علمی سود می‌جویند، می‌توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان بیابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف‌ها بر اشتراک‌ها متمرکز کنند تا از این میان، شاید صلح سرانجام سر برآورد.