۱۸ آبان در دنیای علم چه خبر؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۸ آبان  برابر با ۹ نوامبر را ورق می‌زنیم.

آلینوش طریان

۹ نوامبر ۱۹۲۱ میلادی برابر با ۱۸ آبان ۱۳۰۰خورشیدی، آلینوش طریان فیزیک‌دان ایرانی‌ارمنی‌ در تهران زاده شد. پدرومادرش هر دو هنرمند بودند. پدرش آرتو طریان که در مسکو بازیگری و نمایش خوانده بود دومین مرکز آموزشی هنرهای دراماتیک را در ایران بنیان نهاد و بخش‌هایی از شاهنامه فردوسی را به زبان ارمنی ترجمه کرد. مادرش وارتو طریان در سوییس ادبیات و هنر سخنوری خوانده بود و نخستین زن ایرانی‌ارمنی بود که شعرهای فارسی را دکلمه می‌کرد. خانم طریان پس‌از پایان تحصیلات دبیرستان در رشته فیزیک دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد و در سال ۱۳۲۶ از این دانشگاه فارغ‌التحصیل و برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه سوربن پاریس شد و پس‌از دریافت مدرک دکتری به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران در رشته فیزیک ستاره به تدریس پرداخت. او مدتی رییس مرکز تحقیقات خورشیدی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران بود و نقش مهمی در تأسیس و ادامه کار رصدخانه فیزیک خورشیدی ایفا کرد. و از این‌رو، آلینوش طریان را با لقب «مادر نجوم» و «بانوی اختر فیزیک ایران» می‌شناسند.

کارل سیگن

۹ نوامبر ۱۹۳۴ میلادی برابر با ۱۸ آبان ۱۳۱۳خورشیدی، کارل سیگن اخترشناس، برون‌زیست‌شناس و نویسنده کتاب‌های علمی‌ترویجی زاده شد. مطالعات سیگن در طیف وسیعی از موضوعات علمی گسترش می‌یافت که ازجمله آنها می‌توان به مقاله‌ای علمی درباره خطرات زمستان هسته‌ای، جو زهره، تغییرات فصلی در مریخ و شرایط سطح سیارات اشاره کرد. او، به‌خصوص، با مجموعه تلویزیونی معروف «کیهان» (Cosmos) توانست علاقه عمومی را در سطح جهانی درمورد موضوعات مربوط به عالم جلب کند. سیگن را می‌توان از پیشروترین چهره‌‌های در جست‌وجوی هوش فرازمینی دانست. او جامعه علمی را ترغیب کرد تا در قالب پروژه «سِتی» (جست‌وجوی برای هوش فرازمینی) با تلسکوپ‌های رادیویی بزرگ به سیگنال‌های موجودات حیات فرازمینی هوشمند گوش دهند. سیگن همچنین نقش مهمی در برنامه فضایی ایالات متحده با مشارکت در ماموریت‌های فضایی مارینر، وایکینگ و وویجرهای ۱ و ۲ ایفا کرد.

اختراع لیزر

۹ نوامبر ۱۹۵۷ میلادی برابر با ۱۸ آبان ۱۳۳۶خورشیدی، گوردون گولد درمدت یک‌شنبه شبی که دچار بی‌خوابی شده بود در دفتریادداشتش شروع به نوشتن اصول آن‌چیزی کرد که لیزر می‌نامید. صبح چهارشنبه نزد یک دفتردار رفت و دفتر یادداشتش را ثبت رسمی کرد. در این دفترچه، گولد چیزی را که ازنظرش «تقویت نور ازطریق انتشار تشعشعات تحریک‌شده» با سرواژه «لیزر» بود توصیف کرده بود. متأسفانه، او فرآیند ثبت اختراع را درست متوجه نشده بود و ازاین‌رو، همان‌زمان اختراعش  را ثبت نکرد. اما، دو دانشمند دیگر، برای کشفی مشابه اما مستقل درباره چگونگی ساخت لیزر ثبت اختراع کردند. زمانی که گولد با تأخیر تلاش کرد حق اختراعش را به دست آورد، ده‌ها سال طول کشید. اما سرانجام موفق شد از سود حاصل از صنعت لیزر ذی‌نفع شود.

آزمایش موشک ساترن ۵

۹ نوامبر ۱۹۶۷ میلادی برابر با ۱۸ آبان ۱۳۴۶خورشیدی، یک فروند موشک ساترن ۵ بدون سرنشین به مدار زمین پرتاب شد و اولین آزمایش موفقیت‌آمیز قوی‌ترین موشکی را که سازمان فضایی آمریکا (ناسا) ساخته است رقم زد. ساترن ۱ و ساترن ۱ب که موشک‌های کوچک‌تری نسبت به ساترن ۵ بودند پیشتر برای پروازهای انسانی به مدار زمین استفاده می‌شدند اما ساترن ۵ قرار بود انسان را به ماه برساند. به‌عنوان یک وسیله حمل‌ونقل هوایی سنگین، این موشک سه‌مرحله‌ای قادر بود وزنی حدود ۱۳۰ تن را به مدار زمین و حدود ۵۰ تن را سوی ماه پرتاب کند. اولین پرواز آزمایشی این موشک با فضاپیمای آپولو ۴ بود که با موفقیت به پایان رسید و دوسال بعد، این موشک فضاپیمای آپولو ۱۱ را سوی ماه روانه کرد و سبب شد انسان برای اولین‌بار بر سطح تنها قمر زمین فرود آید.

تولید برق از هم‌جوشی هسته‌ای

۹ نوامبر ۱۹۹۱ میلادی برابر با ۱۸ آبان ۱۳۷۰ خورشیدی، در کولهام، انگلستان، برای نخستین‌بار همجوشی هسته‌ای برای تولید مقدار قابل توجهی برق مهار شد. هرچند این فرآیند مهار گداخت هسته‌ای فقط دو ثانیه دوام آورد، اما توانست ۱.۷ مگاوات برق تولید کند. گروهی از دانشمندان بین‌المللی در قالب یک پروژه‌ مشترک اروپایی باعنوان جی‌ای‌تی (چنبره مشترک اروپا) طی این آزمایش موفق شدند برای اولین‌بار از هم‌جوشی کنترل‌شده، این میزان برق را تولید کنند. هم‌جوشی با واکنش‌های شکافت که در نیروگاه‌های هسته‌ای کنونی انجام می‌شود متفاوت است، زیرا زمانی رخ می‌دهد که هسته‌های سبکی که با سرعت بالا حرکت می‌کنند، بدون ضایعات رادیواکتیو به‌عنوان یک محصول جانبی، باهم ترکیب می‌شوند.