از فرسودگی تجهیزات مراکز آزمایشگاهی شیمی تا ناتوانی برای تبدیل علم به محصول

خبرگزاری علم و فناوری آنا - حسین بوذری؛ شیمی ازجمله رشته‌هایی است که کاربرد فراوانی در صنعت دارد و این رشته از علوم کابردی مانند ریاضیات، فیزیک و اقتصاد اقدام به تربیت افرادی می‌کند که در فرآیند تبدیل مواد خام محصولات باارزشی تولید می‌کنند.

متأسفانه شیمی جزء آن رشته‌هایی است که بازار کار خوبی ندارد و بسیاری از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در پی حذف این رشته هستند.

از سویی پیوند «صنعت و دانشگاه» در گرو پیشرفت رشته‌ فیزیک و شیمی است؛ چراکه بسیاری از صنعتگران نیازمند علم روز برای ارتقای تجهیزات و فعالیت‌های خود هستند.

علم شیمی نیز از این امر مستثنی نیست، البته در آیین‌نامه ارتقای اساتید اشاره‌ای به پیوند صنعت و دانشگاه نشده، اما می‌توان با متصل کردن صنعت و دانشگاه به یکدیگر از متخصصان حوزه علم شیمی در صنعت بهره برد.

خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه در راستای بررسی وضعیت رشته شیمی در دانشگاه‌ها گفت‌و‌گویی را با غلامرضا ابراهیم‌زاده رجایی عضو هیئت علمی رشته شیمی دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل ترتیب داده است.

شیمی مقبول‌ترین رشته دهه‌های ۶۰ و ۷۰ بود

آنا: همانگونه که مستحضرید استقبال از رشته‌های علوم پایه به‌خصوص رشته شیمی در دانشگاه‌ها کمتر شده، وضعیت این رشته را در جامعه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رجایی: بله، حقیقت تلخی است؛ البته رشته شیمی به تنهایی قربانی این واقعه تلخ نشده، بلکه به موازات آن سایر رشته‌های اصلی علوم پایه از جمله ریاضی، فیزیک، زمین‌شناسی و ... نیز با استقبال خوبی در انتخاب رشته نودانشجویان مواجه نیستند.

ناگفته نماند که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ و حتی اواخر دهه ۸۰ شیمی یکی از مقبول‌ترین رشته‌های علوم پایه در انتخاب رشته تحصیلات دانشگاهی بود و پذیرش در آن حتی در دانشگاه آزاد اسلامی نیاز به تراز بالایی در کنکور داشت.

البته متصدیان برخی رشته‌های مرتبط با علوم پایه توانستند با تغییرنام رشته هنوز هم دانشجویان علاقه‌مند در گروه خود را حفظ کنند.

با این اوصاف ازجمله دلایل مهم کمرنگ‌تر شدن رشته شیمی در جامعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- گسترش بدون محدودیت تأسیس رشته شیمی در اکثر واحد‌های دانشگاهی بدون در نظر گرفتن نیاز منطقه دانشگاهی

- کافی نبودن نیروی متخصص هیئت علمی کارآمد در رشته‌های تخصصی شیمی و زیرشاخه‌های آن برای آموزش و فارغ‌التحصیلی دانشجویان این رشته

- گسستگی ارتباط صنعت و دانشگاه و ناتوانی مراکز ذیربط برای تبدیل علم به محصول در جامعه

- عدم توزیع عادلانه مراکز صنعتی در جامعه و تمرکز آنها در چند منطقه مهم اعم از پایتخت و شهر‌های همجوار و عدم جذب به‌موقع دانشجویان تحصیل‌کرده در رشته شیمی در مناطق محروم و مرزنشین.

- تحریم‌های ظالمانه و تأثیر آن در فرسودگی تجهیزات مراکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی رشته‌های شیمی و زیرشاخه‌های آن

حال باید در راستای هریک از موارد ذکر شده تدابیری اندیشید که وضعیت رشته شیمی و استقبال از آن در جامعه بهبود یابد یا حتی‌الامکان وضعیت حاضر حفظ و جلوی تنزل بیشتر از این گرفته شود و این کار همت و توجه ضرب‌العجل معاونان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را می‌طلبد.

آنا: شیمی و هوش مصنوعی دو حوزه مهم در علم هستند که به‌طور گسترده در تحقیقات علمی و صنعتی استفاده می‌شوند، با توجه به حرکت کشور و جامعه به سمت هوش مصنوعی و کارویژه آن که همان رشته شیمی است چگونه می‌توان این رشته را احیا کرد؟

رجایی: درست است، هوش مصنوعی یک علم نوظهور و پرمحتوایی است و می‌شود با تکیه بر علم شیمی پیشرفت‌های خوبی حاصل کرد.

تلفیق هوش مصنوعی و شیمی می‌تواند یکی از مهم‌ترین استراتژی‌ها در احیای مجدد رشته شیمی در مراکز دانشگاهی باشد، چراکه بیشتر دانشجویان استقبال خوبی از بازی‌های کامپیوتری و استفاده از گوشی‌های هوشمند دارند.

در این باره می‌توان با طراحی مولکول‌های شیمیایی جدید و پردازش آن با نرم‌افزار‌های کامپیوتری، اطلاعات خوبی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها کسب کرد.

امروز ایران اسلامی پیشرفت خوبی در حوزه دارورسانی هوشمند کسب کرده و محققان شیمی محاسباتی توانسته‌اند کارآمدی برخی دارو‌های ضدسرطان را در مقالات معتبر بین‌المللی به چاپ رسانند و حتی کتاب‌های تخصصی مفیدی در حوزه دارورسانی هوشمند به رشته تألیف درآمده است.

بنابراین چه بسا بستر لازم برای تأسیس رشته جدید در تلفیق «هوش مصنوعی و شیمی» مهیاست.

آنا: با توجه به استقبال کم از رشته شیمی در دانشگاه‌ها آیا نیازمند تغییر آیین‌نامه درس شیمی در دانشگاه‌ها نیستیم؟

رجایی: قطعاً لازم است، چراکه گذر زمان و بروز شدن اطلاعات علمی و گسترش یافته‌های جدید ملزم می‌کند آیین‌نامه رشته شیمی هم به موازات آن تغییرات اساسی یابد و برخی درس‌ها حذف و دروس جدید جایگزین شود یا در مواردی مطالب درسی قبلی تغییر یابند.

تجمیع رشته شیمی در واحد‌های استانی لازم است

آنا: با توجه به پیشرفت‌های علمی جدید در کشور آینده شغلی رشته شیمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رجایی: می‌شود با ایجاد بستر‌های لازم و اعمال تغییرات مهندسی شده، انتظار داشت که در آینده نزدیک، رشته شیمی مجددا مورد توجه قرار گیرد.

آنا: برخی واحد‌های دانشگاهی به‌دلیل استقبال کم از رشته شیمی دنبال حذف این رشته هستند، به نظرتان آیا نباید به بازآفرینی این رشته بیشتر پرداخت؟

رجایی: به نظر بنده تجمیع رشته شیمی در واحد‌های استانی لازم است، اما با حذف رشته شیمی اصلاً موافق نیستم، چراکه اثرات نامطلوبی در چرخه‌ علمی کشور خواهد داشت.

شما هیچ محصولی را نمی‌توانید نام ببرید که علم شیمی در تولید آن نقشی نداشته باشد، از سوزن خیاطی گرفته تا تجهیزات پیشرفته نظامی، بنابراین تولید آنها لاجرم در مرحله‌ای از تولید شیمی است، به‌خصوص که ایران کشوری نفت‌خیز بوده و گسترش پالایشگاه‌های نفتی و صنایع مرتبط و به‌کارگیری نیرو‌های جوان فارغ‌التحصیل رشته شیمی در آنها می‌تواند به تقویت و بقای این رشته در دانشگاه‌ها مؤثر واقع شود.

آنا: جنابعالی دلیل استقبال کم از رشته شیمی را چه می‌دانید؟

رجایی: پاسخ مشخص است. نبود بستر‌های لازم اقتصادی برای کسب درآمد از این رشته، نبود جذب و به‌کارگیری از نیرو‌های آموزش‌دیده دانشگاهی در ارگان‌های دولتی و کارگاه‌های صنعتی تولیدمحور و ... دلیل اصلی استقبال کم از رشته شیمی است.

آنا: و سخن پایانی...

رجایی: در پایان انتظار دارم مسئولان وزارت علوم و صنایع با برگزاری کارگاه‌های تخصصی ویژه احیای رشته شیمی در دانشگاه‌ها به حفظ و ادامه این رشته ضروری در دانشگاه‌ها کمک کنند تا شاهد شکوفایی مجدد این رشته در مراکز دانشگاهی شویم.